Το 1770 μαινόταν ο Ρωσοτουρκικός Πόλεμος (1768-1774) και μία από τις στρατηγικές προτεραιότητες των Ρώσων ήταν η υποκίνηση κινημάτων ανεξαρτησίας σε διάφορες περιοχές της τουρκοκρατούμενης τότε Ελλάδας, υπό την καθοδήγηση των αδελφών Ορλώφ, με στόχο, μεταξύ άλλων, την αποσταθεροποίηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Εξεγέρθηκαν τότε Ελληνες της Πελοποννήσου, της Ηπείρου, της Θεσσαλίας, της Στερεάς Ελλάδας αλλά και των νησιών. Τα Ορλωφικά, όπως έμειναν γνωστά αυτά τα γεγονότα, παρότι απέτυχαν να φέρουν την ανεξαρτησία στους Ελληνες, καθώς τα διάφορα κινήματα πατάχθηκαν από τους Τούρκους και τους Τουρκαλβανούς, ήταν μία από τις μείζονες στιγμές των εθνικοαπελευθερωτικών αποπειρών και αγώνων, που έμελλε να κορυφωθούν από το 1821 και στη συνέχεια.
Από τις κινητοποιήσεις των Ορλωφικών δεν θα μπορούσε να απέχει η Κρήτη. Με επικεφαλής τον εμποροπλοίαρχο, Ιωάννη Βλάχο ή Δασκαλογιάννη (προσωνύμιο που του δόθηκε μάλλον εξαιτίας της μόρφωσής του) ο οποίος είχε ήδη συνδεθεί με τους Ορλώφ στέλνοντας άνδρες στη Μάνη, οι Σφακιανοί εξεγέρθηκαν εναντίον των Οθωμανών, της βαριάς φορολογίας που επέβαλαν καθώς και της αυθαιρεσίας της διοίκησής τους. Οπως αναφέρεται και σε ηρωικό άσμα προς τιμήν του, αυτή ήταν η στάση του Δασκαλογιάννη απέναντι στους Οθωμανούς και τις αξιώσεις τους:
«[…] Δὲ δίδω ’γὼ δοσίματα, δὲ δίδω ’γὼ χαράτζια,
Κι ἂς μᾶς ἔπεψ’ ὁ βασιλιᾶς χιλιάδες μπαϊράκια·
Ἂς μᾶς ἐπέψ’ ὁ βασιλιᾶς, ἀσκέρια καὶ πασάδες,
Μὰ ’χούσιν ἄντρες τὰ Σφακιὰ κ’ ἄξιους πολεμιστάδες· […]»
Εχοντας συγκεντρώσει εφόδια και οχυρώνοντας στρατηγικά περάσματα, οι Σφακιανοί υπό την ηγεσία του Δασκαλογιάννη εκδίωξαν τον Οθωμανό φοροεισπράκτορα και στράφηκαν εναντίον μουσουλμάνων της Κρήτης. Με τη σειρά τους, οι Οθωμανοί απέστειλαν δυνάμεις 15.000 ανδρών για να καταστείλουν την εξέγερση. Πριν ξεκινήσουν οι Οθωμανοί την επίθεση, έστειλαν δύο κληρικούς για να πείσουν τους Σφακιανούς να παραδοθούν, όμως, ο Δασκαλογιάννης αρνήθηκε. Στη συνέχεια, με την υποστήριξη του πυροβολικού, οι οθωμανικές δυνάμεις κατέλαβαν σημαντικές θέσεις των επαναστατών και κάποια χωριά, όπου διέπραξαν σφαγές και λεηλασίες.
Ο Δασκαλογιάννης παραδόθηκε, πιθανώς παρασυρμένος από επιστολή του αιχμάλωτου αδελφού του.
Οι Σφακιανοί υποχώρησαν στα βουνά συνεχίζοντας τον κλεφτοπόλεμο. Ο δύσκολος χειμώνας εξάντλησε τις δύο πλευρές, οδηγώντας σε διαπραγματεύσεις το 1771. Οι Οθωμανοί δέχθηκαν να δοθεί αμνηστία, αλλά με σκληρούς όρους, όπως η αύξηση της φορολογίας και η μετατροπή του φόρου σε «κατά κεφαλήν». Απαίτησαν την απελευθέρωση των Οθωμανών αιχμαλώτων και την παύση της τροφοδοσίας των πολεμικών πλοίων που έπλεαν κοντά στο νησί, από τους Σφακιανούς. Επιπλέον, επέβαλαν περιορισμούς στην ενδυμασία τους, απαγόρευσαν την ανέγερση νέων εκκλησιών και πύργων, ενώ αφαίρεσαν τη δικαστική εξουσία από τους κοινοτικούς άρχοντες. Το βασικότερο, όμως, ήταν η απαίτηση που είχαν οι Οθωμανοί να παραδοθούν οι ηγέτες της εξέγερσης προκειμένου να τιμωρηθούν.
Ο Δασκαλογιάννης παραδόθηκε, πιθανώς παρασυρμένος από επιστολή του αιχμάλωτου αδελφού του, που τον διαβεβαίωνε για τις προθέσεις του πασά. Στις 17 Ιουνίου 1771, εκτελέστηκε με φρικτό τρόπο στον Χάνδακα: πιθανότατα γδάρθηκε ζωντανός, μαζί με συντρόφους του, σηματοδοτώντας το αιματηρό τέλος της εξέγερσης.
Η Επανάσταση του Δασκαλογιάννη έχει χαρακτηριστεί «το σημαντικότερο γεγονός της όψιμης Τουρκοκρατίας», ενώ αποτέλεσε την έναρξη των διαφόρων επαναστάσεων της περιόδου 1770-1898, η οποία κατέληξε στην απελευθέρωση της Κρήτης και τη δημιουργία της Κρητικής Πολιτείας.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
