Υστερα από την απόφαση των Μανιατών προυχόντων και καπεταναίων να κηρύξουν την Επανάσταση στις 17 Μαρτίου 1821, εντατικοποιήθηκαν στη Μάνη και την ευρύτερη περιοχή οι προετοιμασίες για την έναρξη των πολεμικών επιχειρήσεων. Καθώς όμως τα ελληνικά σώματα δεν λάμβαναν τις απαραίτητες προφυλάξεις για την κάλυψη των ενεργειών τους, οι κινήσεις τους έγιναν αντιληπτές από τους Οθωμανούς της Μεσσηνίας, οι οποίοι φρόντισαν να μεταφέρουν τα νέα στον βοεβόδα της Καλαμάτας, Σουλεϊμάν Αρναούτογλου.
Πληροφορούμενος τα νέα, ο Αρναούτογλου ανησύχησε και ζήτησε να ενημερωθεί αναλυτικότερα από τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, ηγεμόνα της αυτόνομης οθωμανικής επαρχίας της Μάνης, για τις κινήσεις των ενόπλων. Εκείνος τον καθησύχασε, διαβεβαιώνοντάς τον ότι επρόκειτο για απλούς κλέφτες οι οποίοι δραστηριοποιούνταν στην περιοχή και φυσικά δεν αποτελούσαν απειλή για τον ίδιο. Προθυμοποιήθηκε, μάλιστα, να αποστείλει ένα σώμα Μανιατών με επικεφαλής των πρωτότοκο γιο του Ηλία και τους αδερφούς του Ιωάννη (Κατσή) και Αντώνιο, για την προστασία της πόλης.
Στο εκστρατευτικό σώμα περιλαμβάνονταν, μεταξύ άλλων, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο Παπαφλέσσας και ο Αναγνωσταράς.
Ο βοεβόδας έκανε δεκτή την πρόταση του Μαυρομιχάλη. Τη νύχτα της 22ας Μαρτίου, το σώμα του Ηλία Μαυρομιχάλη εισήλθε στην Καλαμάτα και μέσα σε λίγες ώρες οι άνδρες του κατέλαβαν τα κομβικά σημεία της πόλης. Το επόμενο πρωί, στις 23 Μαρτίου, ο Πετρόμπεης εκστράτευσε εναντίον της Καλαμάτας ως επικεφαλής περίπου 2.000 Μανιατών και άλλων Πελοποννησίων, ανάμεσα στους οποίους συγκαταλέγονταν ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο Γρηγόριος Δικαίος (Παπαφλέσσας) και ο Αναγνωσταράς. Ο βοεβόδας, ευρισκόμενος σε απελπιστική θέση, έστειλε τον μπουλούκμπασή του στο στρατόπεδο των Ελλήνων για να πληροφορηθεί τους λόγους για τους οποίους πολιόρκησαν την Καλαμάτα.
Λαμβάνοντας πρώτος τον λόγο, ως επικεφαλής των ελληνικών σωμάτων που πολιορκούσαν τη μεσσηνιακή πρωτεύουσα, ο Πετρόμπεης εξέθεσε στον Οθωμανό αγγελιαφόρο τις αιτίες του ξεσηκωμού των Ελλήνων: «Οσα βλέπετε δεν είναι κλεφτοδουλιαίς, είναι πράγματα στερεά, και δεν είναι μοναχά εδικά μας, είναι του Θεού, και των βασιλέων· διότι οι Ελληνες έως τώρα υπέφεραν τας τυραννίας και τα βασανιστήριά σας τόσα χρόνια· διά τούτο ημείς δεν είμαστε ωσάν εσάς τύραννοι και διώκται της ανθρωπότητος».
Η κυρίευση της Καλαμάτας μετρίασε την απογοήτευση που δημιουργήθηκε μετά την αποτυχία της Επανάστασης στην Πάτρα.
Συνειδητοποιώντας το ανώφελο της αντίστασης στους Ελληνες πολιορκητές, η οθωμανική διοίκηση της πόλης παραδόθηκε λίγο αργότερα. Στη συνέχεια, ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης εισήλθε στην Καλαμάτα, την πρώτη απελευθερωμένη ελληνική πόλη, ως αρχηγός των ελληνικών στρατευμάτων, ακολουθούμενος από τους υπόλοιπους οπλαρχηγούς. Την επομένη, στις 24 Μαρτίου, τελέστηκε δοξολογία στον ιερό ναό των Αγίων Αποστόλων, στην οποία μετείχαν χιλιάδες Ελληνες, κάτοικοι και ένοπλοι.
Η κατάληψη της Καλαμάτας δεν υπήρξε το επακόλουθο μιας ηρωικής μάχης ή μιας μακράς πολιορκίας, συμβάντα που θα προκαλούσαν τον θαυμασμό των υπόλοιπων Ελλήνων. Η κυρίευση της μεσσηνιακής πρωτεύουσας ήταν περισσότερο μια ενέργεια συμβολικού χαρακτήρα, η οποία μετρίασε κατά κάποιον τρόπο την απογοήτευση που δημιουργήθηκε ύστερα από την αποτυχία της Επανάστασης στην Πάτρα, δίνοντας στους Ελληνες της Πελοποννήσου την απαραίτητη ώθηση για να ξεσηκωθούν. Τις επόμενες ημέρες συγκροτήθηκε στην Καλαμάτα η Μεσσηνιακή Γερουσία, καθήκοντα προέδρου της οποίας ανέλαβε ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης. Η σημαντικότερη πολιτική πράξη του Μαυρομιχάλη ως προέδρου της, ήταν η σύνταξη μιας επαναστατικής προκήρυξης, στην οποία γνωστοποιούσε στις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις την απόφαση των Ελλήνων να αποτινάξουν τον «ανυπόφορο ζυγό της οθωμανικής τυραννίας» επιζητώντας την ελευθερία τους.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
