Η Συνθήκη του Μπρεστ-Λιτόφσκ, η οποία υπογράφηκε στις 3 Μαρτίου 1918 μεταξύ της Σοβιετικής Ρωσίας και των Κεντρικών Δυνάμεων (Γερμανία, Αυστροουγγαρία, Οθωμανική Αυτοκρατορία, Βουλγαρία), υπήρξε μία από τις πιο αμφιλεγόμενες συμφωνίες της σύγχρονης Ιστορίας. Παρότι η συνθηκολόγηση οδήγησε σε σημαντικές εδαφικές και οικονομικές απώλειες για τη Ρωσία, αποτέλεσε μια στρατηγική επιλογή του Βλαντίμιρ Λένιν, η οποία επέτρεψε στους Μπολσεβίκους να διατηρήσουν την εξουσία και να εδραιώσουν το πρώτο σοσιαλιστικό κράτος.
Η Ρωσία, ως μέρος της συμμαχίας της Αντάντ, είχε εμπλακεί στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο από το 1914. Ωστόσο, ο πόλεμος είχε εξαντλήσει τη χώρα, προκαλώντας βαθιά πολιτικο-οικονομική και κοινωνική κρίση, η οποία οδήγησε στην πτώση του τσαρικού καθεστώτος τον Φεβρουάριο του 1917. Η Προσωρινή Κυβέρνηση που ανέλαβε την εξουσία δεν απέσυρε τη Ρωσία από τον πόλεμο, παρά την αυξανόμενη αντιπολεμική διάθεση του πληθυσμού. Οι Μπολσεβίκοι, υπό την ηγεσία του Λένιν, αξιοποίησαν αυτή τη δυσαρέσκεια και υπόσχονταν ειρήνη («γη, ειρήνη, ψωμί», ήταν ένα από τα βασικά τους συνθήματα), κάτι που τους βοήθησε να κερδίσουν την υποστήριξη του λαού και να καταλάβουν την εξουσία στην Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917.
Αμέσως μετά την επανάσταση, η σοβιετική κυβέρνηση εξέδωσε διάταγμα καλώντας σε συνομιλίες για ειρήνη χωρίς προσαρτήσεις και αποζημιώσεις. Ωστόσο, ούτε οι Κεντρικές Δυνάμεις ούτε η Αντάντ αναγνώρισαν το νέο καθεστώς. Με τον πόλεμο να συνεχίζεται και τη χώρα να βρίσκεται σε χάος, ο Λένιν προχώρησε σε μονομερή κατάπαυση του πυρός και άρχισε διαπραγματεύσεις με τις Κεντρικές Δυνάμεις στο Μπρεστ-Λιτόφσκ. Παρότι οι Μπολσεβίκοι ήλπιζαν ότι η επανάστασή τους θα συνοδευόταν από αντίστοιχες εξελίξεις στην Ευρώπη, δεν υπήρξαν μαζικές εξεγέρσεις σε άλλες χώρες, γεγονός που αποδυνάμωσε τη διαπραγματευτική τους θέση.
Ο Λένιν, συνειδητοποιώντας ότι ο ρωσικός στρατός ήταν αποδιοργανωμένος και ανίκανος να συνεχίσει τον πόλεμο, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η συνθηκολόγηση ήταν η μόνη ρεαλιστική επιλογή
Οι Κεντρικές Δυνάμεις απαίτησαν εκτεταμένες εδαφικές παραχωρήσεις από τη Ρωσία, προσβλέποντας στη δημιουργία ζώνης πολιτικής και οικονομικής επιρροής στην Ανατολική Ευρώπη. Ο Λένιν, συνειδητοποιώντας ότι ο ρωσικός στρατός ήταν αποδιοργανωμένος και ανίκανος να συνεχίσει τον πόλεμο, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η συνθηκολόγηση ήταν η μόνη ρεαλιστική επιλογή. Παρότι αντιμετώπισε σφοδρή εσωκομματική αντίδραση, επέμεινε ότι η προσωρινή υποχώρηση ήταν απαραίτητη για να διασωθεί η σοβιετική εξουσία.
Η Συνθήκη του Μπρεστ-Λιτόφσκ, η οποία υπογράφηκε στις 3 Μαρτίου 1918, προέβλεπε την απώλεια τεράστιων εκτάσεων, μεταξύ των οποίων η Ουκρανία, η Φινλανδία, η Λετονία, η Λιθουανία, η Εσθονία και τμήματα της Πολωνίας και του Καυκάσου. Η Ρωσία έχασε περίπου 34% του προπολεμικού πληθυσμού της, 54% των βιομηχανικών υποδομών της, 32% των καλλιεργήσιμων εκτάσεων και 87% των κοιτασμάτων άνθρακα. Παρά τις βαριές απώλειες, η συνθήκη επικυρώθηκε από το 7ο Συνέδριο των Μπολσεβίκων στις 8 Μαρτίου και από το 4ο Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ λίγες μέρες αργότερα.
Η απόφαση αυτή είχε πολλαπλές επιπτώσεις. Από τη μια πλευρά, υπονόμευσε το κύρος των Μπολσεβίκων και προκάλεσε εσωτερικές συγκρούσεις. Από την άλλη, έδωσε στη νέα σοβιετική κυβέρνηση χρόνο να εδραιώσει την εξουσία της, να αντιμετωπίσει την αντεπανάσταση και να δημιουργήσει το πρώτο σοσιαλιστικό κράτος στον κόσμο.
Τελικά, η Συνθήκη του Μπρεστ-Λιτόφσκ έπαψε να ισχύει το φθινόπωρο του 1918, μετά την ήττα των Κεντρικών Δυνάμεων στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτό δικαίωσε τη στρατηγική του Λένιν, καθώς η Σοβιετική Ρωσία ανέκτησε μεγάλο μέρος των χαμένων εδαφών χωρίς να χρειαστεί να πολεμήσει. Παρότι η συνθηκολόγηση θεωρήθηκε αρχικά ως προδοσία του προλεταριακού διεθνισμού, η μακροπρόθεσμη σημασία της ήταν καθοριστική για την επιβίωση του σοβιετικού καθεστώτος.
Η συνθήκη -σε συνδυασμό και με τις άλλες ενέργειες που δρομολογήθηκαν στο εσωτερικό μέτωπο- σηματοδότησε τη μετατροπή των Μπολσεβίκων από επαναστατικό κίνημα σε κυβερνητική δύναμη, η οποία έπρεπε να λάβει ρεαλιστικές αποφάσεις για την επιβίωσή της. Η εμπειρία αυτή οδήγησε στη διαμόρφωση μιας νέας στρατηγικής εξωτερικής πολιτικής, η οποία βασιζόταν στη διπλωματία και στους τακτικούς ελιγμούς για την προστασία της σοβιετικής εξουσίας.
Εν κατακλείδι, η Συνθήκη του Μπρεστ-Λιτόφσκ υπήρξε μια επώδυνη αλλά στρατηγικά αναγκαία υποχώρηση. Χωρίς αυτήν, η Σοβιετική Ρωσία θα είχε πιθανώς καταρρεύσει προτού προλάβει να εδραιώσει το νέο καθεστώς. Ο Λένιν, παρά τις εσωτερικές διαφωνίες, κατανόησε ότι η ειρήνη ήταν απαραίτητη για τη μακροπρόθεσμη οικοδόμηση του σοσιαλιστικού κράτους. Η απόφαση αυτή, αν και αμφιλεγόμενη, διαμόρφωσε την πορεία της Σοβιετικής Ένωσης και της παγκόσμιας Ιστορίας.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
