Στα τέλη του 1821 έφθασαν στο ελληνικό στρατόπεδο πληροφορίες, σύμφωνα με τις οποίες ετοιμαζόταν να εξορμήσει στο Αιγαίο ο οθωμανικός στόλος, ο οποίος είχε αποσυρθεί στην ασφάλεια που πρόσφεραν τα Στενά του Ελλησπόντου. Οι ικανότατοι ναυτικοί των Ψαρών, οι οποίοι είχαν αναλάβει την παρακολούθηση των κινήσεων του οθωμανικού στόλου, ειδοποίησαν τους υπόλοιπους Ελληνες ότι περίπου 70 πλοία ετοιμάζονταν να πλεύσουν προς το Αιγαίο, με σκοπό την κατάπνιξη της Επανάστασης. Στις 24 Ιανουαρίου 1822, ο οθωμανικός στόλος με επικεφαλής τον αντιναύαρχο Καρά Πεπέ Αλή και τον Αιγύπτιο υποναύαρχο Ισμαήλ Γιβραλτάρ εξήλθε από τον Ελλήσποντο κατευθυνόμενος προς την Πελοπόννησο.
Πρώτος στόχος των οθωμανικών πολεμικών πλοίων ήταν να ανεφοδιάσουν με τρόφιμα και πολεμοφόδια τα κάστρα της Πελοποννήσου, τα οποία παρέμεναν ακόμη σε οθωμανικά χέρια. Παρότι η προσέγγιση της Κορώνης, στη νοτιοδυτική χερσόνησο της Πελοποννήσου, δεν κατέστη δυνατή εξαιτίας της κακοκαιρίας, ο στόλος κατάφερε να ανεφοδιάσει τη φρουρά του κάστρου της Μεθώνης στις 29 Ιανουαρίου. Την επομένη ο στόλος κινήθηκε προς τον κόλπο του Ναβαρίνου, όπου και αποβίβασε περίπου οκτακόσιους στρατιώτες, προκειμένου να καταλάβουν το Νεόκαστρο.
Με τη συνδρομή του φιλέλληνα Καρλ Νόρμαν, οι Ελληνες κατάφεραν να προτάξουν αντίσταση, χρησιμοποιώντας τα λίγα πυροβόλα του φρουρίου του Νεοκάστρου.
Αρχικά, στο ελληνικό στρατόπεδο επικράτησε σύγχυση. Αργότερα, μέσα στην ημέρα, όμως, οι Ελληνες με τη συνδρομή του Γερμανού φιλέλληνα Καρλ Νόρμαν κατάφεραν να προτάξουν αντίσταση, χρησιμοποιώντας τα λίγα πυροβόλα του φρουρίου του Νεοκάστρου προκαλώντας ζημιές σε μερικά από τα πλοία. Οι Οθωμανοί, υποχωρώντας, αναζήτησαν καταφύγιο στη Ζάκυνθο, η οποία βρισκόταν υπό την κυριαρχία των Βρετανών.
Για την αντιμετώπιση του οθωμανικού στόλου στο Αιγαίο και στο Ιόνιο Πέλαγος, κινητοποιήθηκαν κυρίως οι πολύπειροι ναυτικοί των Ψαρών, της Υδρας και των Σπετσών. Οι Ψαριανοί κατάφεραν να επανδρώσουν 16 πλοία, οι Υδραίοι 27 και οι Σπετσιώτες 20. Επικεφαλής των ελληνικών δυνάμεων τέθηκαν οι Νικολής Αποστόλης, Ανδρέας Μιαούλης, Λάζαρος Πινότσης, Ιωάννης Βούλγαρης και Γκίκας Τσούπας.
Οι Ελληνες ναυτικοί σύντομα πληροφορήθηκαν πως ο οθωμανικός στόλος είχε φθάσει στον Κορινθιακό Κόλπο, είχε αποβιβάσει ήδη στρατεύματα στην πολιορκημένη από τους Ελληνες Πάτρα και είχε προσορμιστεί στη Ναύπακτο. Στις 16 Φεβρουαρίου, ο ελληνικός στόλος ελλιμενίστηκε στο Μεσολόγγι αναμένοντας τη βελτίωση του καιρού, προκειμένου να διενεργήσει επίθεση εναντίον των Οθωμανών. Στις 20 Φεβρουαρίου, ενώ μαινόταν τρικυμία, ο Μιαούλης, τον οποίο όλοι αναγνώριζαν ως γενικό αρχηγό της επιχείρησης, έδωσε τη διαταγή να πλεύσουν τα ελληνικά πλοία εναντίον της Πάτρας, όπου βρίσκονταν 36 οθωμανικά πλοία.
Πανικόβλητοι οι Οθωμανοί ναύτες προσπαθούσαν να σηκώσουν τις άγκυρες και να βάλουν κατά των ελληνικών πλοίων.
Η επίθεση των Ελλήνων έπιασε στον ύπνο τα πληρώματα των οθωμανικών πλοίων, τα οποία δεν περίμεναν με τέτοια θαλασσοταραχή να πραγματοποιήσουν κάποια επιχείρηση οι Ελληνες. Πανικόβλητοι οι Οθωμανοί ναύτες προσπαθούσαν να σηκώσουν τις άγκυρες και να βάλουν κατά των ελληνικών πλοίων. Οι προσπάθειές τους, όμως, ήταν μάταιες. Στη διάρκεια της ναυμαχίας, η οποία κράτησε πάνω από πέντε ώρες, τα ελληνικά πλοία σχεδόν κατέστρεψαν ολοκληρωτικά μια οθωμανική φρεγάτα και προξένησαν σημαντικές ζημιές σε πολλά άλλα. Ευρισκόμενος σε δύσκολη θέση, ο οθωμανικός στόλος αναζήτησε καταφύγιο στη Ζάκυνθο.
Στη ναυμαχία της Πάτρας οι ελληνικές δυνάμεις σημείωσαν μία ακόμα επιτυχία στη θάλασσα. Παρότι το αποτέλεσμα της ναυμαχίας δεν ήταν εντυπωσιακό από πλευράς ζημιών στα πλοία των Οθωμανών, είχε τεράστια ηθική σημασία για τους Ελληνες, οι οποίοι απέδειξαν ότι μπορούσαν να νικήσουν τον εχθρικό στόλο τόσο στο Αιγαίο όσο και στο Ιόνιο.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
