Στις 5 Φεβρουαρίου 1852, ένα από τα πιο επιφανή πολιτιστικά ιδρύματα του κόσμου, το Μουσείο Ερμιτάζ στην Αγία Πετρούπολη, άνοιξε για πρώτη φορά τις πύλες του στο κοινό. Εχοντας ξεκινήσει ως ιδιωτική συλλογή της αυτοκράτειρας Αικατερίνης της Μεγάλης είχε, μέχρι εκείνη τη στιγμή, εξελιχθεί σε μια τεράστια αποθήκη καλλιτεχνικών θησαυρών, γεγονός που έθετε τα θεμέλια για τη δημιουργία ενός από τα σημαντικότερα μουσεία του κόσμου. Από την ίδρυσή του, το Ερμιτάζ αποτέλεσε απόδειξη της δύναμης της τέχνης στη διαμόρφωση της εθνικής ταυτότητας και αντανακλούσε τις προσδοκίες μιας αυτοκρατορίας που βρισκόταν στο απόγειο της πολιτικής και πολιτιστικής της επιρροής.
Οι απαρχές του Μουσείου Ερμιτάζ χρονολογούνται από το 1764, όταν η Μεγάλη Αικατερίνη, μια πεφωτισμένη ηγεμόνας με ακόρεστο πάθος για τις τέχνες, απέκτησε μια συλλογή 225 πινάκων ζωγραφικής από τον Βερολινέζο έμπορο Johann Ernst Gotzkowsky. Αυτή η αρχική αγορά, η οποία περιλάμβανε έργα διάσημων Ευρωπαίων ζωγράφων, όπως ο Ρέμπραντ, ο Ρούμπενς και ο Βαν Ντάικ, σηματοδότησε την έναρξη ενός φιλόδοξου σχεδίου το οποίο σύντομα θα συναγωνιζόταν τις μεγαλύτερες συλλογές τέχνης της Δύσης.
Η Μεγάλη Αικατερίνη στόχευε να μετατρέψει την Αγία Πετρούπολη στην «Αθήνα του Βορρά».
Η Αικατερίνη, η οποία θεωρούσε τον εαυτό της προστάτιδα των τεχνών αλλά και θεματοφύλακα του ευρωπαϊκού πολιτισμού, συνέχισε ακούραστα να επεκτείνει τη συλλογή της. Με την πάροδο των ετών, συγκέντρωσε χιλιάδες έργα τέχνης από όλη την Ευρώπη, δημιουργώντας έναν απαράμιλλο θησαυρό από αριστουργήματα της Αναγέννησης, του Μπαρόκ και του Ροκοκό. Οι αγορές της δεν ήταν απλώς πράξεις προσωπικής ευχαρίστησης· ήταν επίσης προσεκτικά υπολογισμένες κινήσεις για να εδραιώσει τη θέση της Ρωσίας στο πνευματικό και πολιτιστικό πλαίσιο της Ευρώπης. Σύμφωνα με τα δικά της λόγια, στόχευε να μετατρέψει την Αγία Πετρούπολη στην «Αθήνα του Βορρά».
Επί σχεδόν έναν αιώνα, το Ερμιτάζ παρέμεινε προσβάσιμο μόνο στα μέλη της ρωσικής αυτοκρατορικής αυλής και σε εκλεκτούς αξιωματούχους. Τα έργα τέχνης στεγάζονταν στο πολυτελές Χειμερινό Παλάτι και στο παρακείμενο Μικρό Ερμιτάζ, ονομασία που προέρχεται από τη γαλλική λέξη «ermitage», η οποία σημαίνει «καταφύγιο ερημίτη», αντανακλώντας την επιθυμία της Αικατερίνης για έναν απομονωμένο χώρο, για να εντρυφήσει στις τέχνες.
Υπό τον αυτοκράτορα Νικόλαο Α΄ ελήφθη η απόφαση να ανοίξει το Ερμιτάζ στο ευρύ κοινό.
Ωστόσο, καθώς προχωρούσε ο 19ος αιώνας, τα ρεύματα της πολιτιστικής προσβασιμότητας άλλαζαν σε ολόκληρη την Ευρώπη. Η άνοδος των δημόσιων μουσείων σε πόλεις όπως το Παρίσι, το Λονδίνο και το Βερολίνο προκάλεσε την επανεξέταση του ρόλου της τέχνης στην κοινωνία. Υπό τον αυτοκράτορα Νικόλαο Α΄ ελήφθη η απόφαση να ανοίξει το Ερμιτάζ στο ευρύ κοινό. Στις 5 Φεβρουαρίου του 1852, το κτίριο του Νέου Ερμιτάζ, σχεδιασμένο από τον Γερμανό αρχιτέκτονα Leo von Klenze, υποδέχτηκε τους πρώτους επισκέπτες του, σηματοδοτώντας μια νέα εποχή για το ίδρυμα.
Με τις πόρτες του να ανοίγουν επιτέλους, το Μουσείο Ερμιτάζ καθιερώθηκε γρήγορα ως ένα από τα σημαντικότερα ιδρύματα τέχνης στον κόσμο. Η συλλογή του, η οποία είχε αυξηθεί σε περίπου 4.000 πίνακες ζωγραφικής μέχρι τη στιγμή των εγκαινίων του, περιλάμβανε έργα που κάλυπταν αιώνες και ηπείρους. Το μουσείο παρουσίαζε ένα ευρύ καλλιτεχνικό φάσμα: από τα αριστουργήματα της ιταλικής Αναγέννησης του Λεονάρντο ντα Βίντσι και του Ραφαήλ μέχρι τους δραματικούς ολλανδικούς πίνακες της Χρυσής Εποχής του Ρέμπραντ και του Φρανς Χαλς.
Το Ερμιτάζ άντεξε στις δοκιμασίες της Ιστορίας, συμπεριλαμβανομένων επαναστάσεων, πολέμων και πολιτικών ανακατατάξεων.
Πέρα από τη δυτικοευρωπαϊκή εστίασή του, το Ερμιτάζ άρχισε επίσης να επεκτείνει τις συλλογές του για να συμπεριλάβει αντικείμενα από αρχαίους πολιτισμούς, ρωσική τέχνη, ακόμη και ασιατικές αρχαιότητες, αντανακλώντας την εξελισσόμενη αποστολή του να λειτουργεί ως παγκόσμιο μουσείο. Αυτή η φιλοσοφία της πολιτιστικής διατήρησης και της ακαδημαϊκής έρευνας θα εμβαθύνει στα επόμενα χρόνια, εξασφαλίζοντας τη θέση του μουσείου ως φάρου καλλιτεχνικού διαφωτισμού.
Από τα εγκαίνιά του το 1852, το Ερμιτάζ άντεξε στις δοκιμασίες της Ιστορίας, συμπεριλαμβανομένων επαναστάσεων, πολέμων και πολιτικών ανακατατάξεων. Μέσα σε όλα αυτά, το μουσείο παρέμεινε σταθερός θεματοφύλακας της καλλιτεχνικής κληρονομιάς της ανθρωπότητας. Σήμερα, η συλλογή του ξεπερνά τα τρία εκατομμύρια αντικείμενα, καθιστώντας το ένα από τα μεγαλύτερα και πληρέστερα μουσεία στον κόσμο.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
