Στη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης δεν ήταν λίγες οι φορές που το όνομα του Ιωάννη Καποδίστρια τέθηκε στο επίκεντρο των συζητήσεων για τη θέση του πολιτικού ηγέτη των Ελλήνων. Σε επιστολή του, στις αρχές Ιανουαρίου 1824, ο πρόεδρος του Εκτελεστικού Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης πρότεινε στον Κερκυραίο διπλωμάτη, ο οποίος διέμενε εκείνη την περίοδο στη Γενεύη, να έρθει στην Ελλάδα προκειμένου να αναλάβει την ηγεσία των Ελλήνων. «Οι καλοί πατριώται έχουν ήδη προσηλωμένην όλην την προσοχήν των εις υποκείμενόν Σου, και άπαντες Σε περιμένουν να συντελέσης εις την κοινήν σωτηρίαν. Μόνον η Εξοχότης σου δύναται να επιφέρη την ευκταίαν μεταβολήν, να εμπνεύσης τον πατριωτισμόν, να ενισχύσης τον νόμον, και να στερεώσης την ανεξαρτησίαν του έθνους σου», ανέφερε χαρακτηριστικά ο Μανιάτης προύχοντας.
Στην απάντησή του, ο Καποδίστριας απέρριψε κατηγορηματικά το ενδεχόμενο της ανάληψης της πολιτικής ηγεσίας των Ελλήνων τη δεδομένη χρονική στιγμή, επικαλούμενος την ενεργό ακόμη συμμετοχή του στο κυβερνητικό σχήμα της Ρωσίας. Ωστόσο, συνέστησε στους επαναστατημένους Ελληνες να ομονοήσουν προς το κοινό συμφέρον, παύοντας τις εμφύλιες διενέξεις. Ο ίδιος δεν έπαυσε να βοηθά τον αγώνα των Ελλήνων, συμμετέχοντας σε φιλελληνικές επιτροπές και οργανώνοντας αποστολές αγαθών και χρημάτων προς την επαναστατημένη Ελλάδα.
Σύμφωνα με τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, η αιτία της επιλογής του Καποδίστρια ήταν η αδυναμία οποιουδήποτε άλλου να κυβερνήσει ικανοποιητικά.
Μόλις τον Αύγουστο του 1827 αποδέχθηκε την απόφαση της Γ΄ Εθνοσυνέλευσης της Τροιζήνας να αναλάβει το αξίωμα του κυβερνήτη της Ελλάδας. Την πρωτοβουλία για αυτήν την ενέργεια ανέλαβε η «ρωσική φατρία» με αρχηγό τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, η οποία έβλεπε στο πρόσωπο του Κερκυραίου διπλωμάτη όχι μόνον τον ηγέτη όλων των Ελλήνων αλλά και τον ανεπίσημο εκπρόσωπο της Ρωσίας στην Ελλάδα. Κατά τον Κολοκοτρώνη βέβαια, η αιτία της επιλογής του Καποδίστρια ήταν η αδυναμία οποιουδήποτε άλλου να κυβερνήσει τους Ελληνες ικανοποιητικά. «Ημείς είχαμεν γνώμην να προβάλωμεν τον Καποδίστριαν (1827)· όλοι εδοκιμάσθηκαν σταις Κυβερνήσαις, και όλο εις το χειρότερο επηγαίναμεν το έθνος από ταις διχόνοιάς μας», έγραψε χαρακτηριστικά στα Απομνημονεύματά του.
Την πρωτοβουλία της ρωσικής φατρίας υποστήριξε και η γαλλική, η οποία εκπροσωπείτο κυρίως από τους Ρουμελιώτες οπλαρχηγούς, με ηγέτη τον Γιαννιώτη γιατρό Ιωάννη Κωλέττη. Οι όποιες ενστάσεις των μελών της αγγλικής φατρίας ήρθησαν όταν εξασφάλισαν πως στις θέσεις των αρχηγών του στρατού και του στόλου θα διορίζονταν οι Βρετανοί Τσωρτς και Κόχραν. Οσοι, πάντως, διαφωνούσαν με την εκλογή του Καποδίστρια, δεν τόλμησαν να αντιδράσουν, βλέποντας την αποδοχή που είχε εκείνος από τον λαό.
Η πρόταση να μεταβεί στην Ελλάδα ως κυβερνήτης δεν προερχόταν από κάποια φατρία, αλλά από την Εθνοσυνέλευση.
Ο Καποδίστριας, από την άλλη, μετέβαλε τη στάση του στο θέμα της ανάληψης της πολιτικής ηγεσίας των Ελλήνων αναλογιζόμενος φυσικά τη θετική αλλαγή του διεθνούς κλίματος έναντι των επαναστατημένων. Οπωσδήποτε συνέβαλε και το γεγονός ότι η πρόταση να μεταβεί στην Ελλάδα ως κυβερνήτης δεν προερχόταν από κάποια φατρία που υποστήριζε την εκλογή του, αλλά από την Εθνοσυνέλευση, η οποία περιέβαλε την πρόταση με την απαραίτητη νομιμότητα.
Το πρωί της 8ης/20ής Ιανουαρίου 1828 το βρετανικό πολεμικό πλοίο «Warspite», στο οποίο επέβαινε ο Ιωάννης Καποδίστριας, συνοδευόμενο από πλοία της Γαλλίας και της Ρωσίας, προσέγγισε το Ναύπλιο. Λίγο αργότερα αποβιβάστηκε στο λιμάνι της πόλης, όπου και έγινε δεκτός ως «Μεσσίας» από τους εξαθλιωμένους από τις στερήσεις κατοίκους της. «Ουδέποτε άνθρωποι εδέχθησαν ευνοϊκώτερον τον λυτρωτήν των. Και ο στρατιωτικός και ο πολιτικός και ο ιδιώτης της Ελλάδος εχάρησαν όλοι την αυτήν χαράν, διότι όλοι ησθάνοντο την αυτήν χρείαν», έγραψε ο Σπυρίδων Τρικούπης περιγράφοντας τα συναισθήματα των Ελλήνων για την άφιξη του κυβερνήτη στην πατρίδα τους. Οντας ταπεινός άνθρωπος, ο Καποδίστριας δεν άφησε να τον συνεπάρει η χαρά της ανάληψης των καθηκόντων του. Αποφεύγοντας τη χρονοτριβή έθεσε αμέσως σε εφαρμογή το σχέδιό του για τη συγκρότηση ενός σύγχρονου κράτους σχεδόν εκ του μηδενός. Ενα νέο κεφάλαιο της ελληνικής ιστορίας είχε μόλις ξεκινήσει.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
