Ενόσω όλη η υφήλιος ετοιμαζόταν να αποχαιρετίσει το 2006, στις 30 Δεκεμβρίου γραφόταν το τελευταίο κεφάλαιο μιας ταραχώδους περιόδου της σύγχρονης ιστορίας: σε ένα προάστιο στα βορειοανατολικά της Βαγδάτης, λάμβανε χώρα η εκτέλεση του πρώην προέδρου του Ιράκ, Σαντάμ Χουσεΐν. Ο θάνατος του Χουσεΐν ήταν το αποκορύφωμα ετών πολιτικής αναταραχής, συγκρούσεων και μιας μεταπολεμικής νομικής διαδικασίας, η οποία είχε ως στόχο να ξορκίσει τα φαντάσματα του παρελθόντος. Για ορισμένους, η εκτέλεσή του συμβόλιζε τη δικαιοσύνη και το τέλος μιας εποχής βάναυσης δικτατορίας.Για άλλους, θεωρήθηκε μια διχαστική και πολιτικά υποκινούμενη πράξη, η οποία επιδείνωσε την ήδη ασταθή κατάσταση στο Ιράκ.
Γεννηθείς στις 28 Απριλίου 1937 στην πόλη Al-Awja, κοντά στο Τικρίτ του Ιράκ, ο Σαντάμ Χουσεΐν προερχόταν από ταπεινό περιβάλλον. Στα νιάτα του εντάχθηκε στο Κόμμα Μπάαθ και σταδιακά ανήλθε στις τάξεις του, για να γίνει πρόεδρος του Ιράκ το 1979. Το καθεστώς του χαρακτηρίστηκε από ακραία βιαιότητα, καταστολή της αντιπολίτευσης και σφοδρή προσωπολατρία, ο δε Χουσεΐν εξελίχθηκε σε απόλυτη εξουσία στο Ιράκ. Η πολιτική του χαρακτηρίστηκε από επιθετικό εθνικισμό, οικονομική ανάπτυξη και διαρκή χρήση στρατιωτικής βίας για τη διατήρηση του ελέγχου της χώρας.
Η κυβέρνηση του Σαντάμ ήταν επίσης διαβόητη για τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης χημικών όπλων κατά του κουρδικού πληθυσμού στο βόρειο Ιράκ κατά τη διάρκεια της εκστρατείας Ανφάλ στα τέλη της δεκαετίας του 1980, αλλά και της καταστολής των σιιτικών εξεγέρσεων μετά τον Πόλεμο του Κόλπου του 1991. Η διακυβέρνησή του οδήγησε επίσης το Ιράκ σε έναν καταστροφικό πόλεμο με το Ιράν, από το 1980 έως το 1988, ο οποίος είχε ως αποτέλεσμα εκατοντάδες χιλιάδες θανάτους, καθώς και την εισβολή στο Κουβέιτ το 1990, η οποία πυροδότησε τον Πόλεμο του Κόλπου και οδήγησε σε μια καταστροφική ήττα από έναν συνασπισμό υπό την ηγεσία των ΗΠΑ.
Το 2003, οι ΗΠΑ εισέβαλαν στο Ιράκ, υποστηρίζοντας ότι κατείχε όπλα μαζικής καταστροφής και ότι είχε δεσμούς με τρομοκρατικές οργανώσεις όπως η Αλ-Κάιντα.
Το Ιράκ του Σαντάμ Χουσεΐν απομονωνόταν ολοένα και περισσότερο από τη διεθνή κοινότητα λόγω των κυρώσεων, των ψηφισμάτων του ΟΗΕ και της συνεχιζόμενης καχυποψίας για τα προγράμματα ανάπτυξης όπλων μαζικής καταστροφής, τα οποία αποτέλεσαν μείζον ζήτημα μετά την εισβολή των ΗΠΑ το 2003.
Εκείνη τη χρονιά, οι Ηνωμένες Πολιτείες, στις οποίες πρόεδρος ήταν ο Τζορτζ Μπους ο νεότερος, εισέβαλαν στο Ιράκ, υποστηρίζοντας ότι κατείχε όπλα μαζικής καταστροφής και ότι είχε δεσμούς με τρομοκρατικές οργανώσεις όπως η Αλ-Κάιντα. Η εισβολή, η οποία οδήγησε γρήγορα στην κατάρρευση του καθεστώτος του Χουσεΐν, είχε βαθιές και εκτεταμένες συνέπειες.
Μετά την πτώση της Βαγδάτης και την απομάκρυνση του Σαντάμ Χουσεΐν από την εξουσία, ακολούθησε μια μακρά και αιματηρή εξέγερση. Ο ίδιος ο Χουσεΐν κρύφτηκε, αλλά στις 13 Δεκεμβρίου 2003 συνελήφθη από τις αμερικανικές δυνάμεις κοντά στη γενέτειρά του, το Τικρίτ. Η σύλληψη του Χουσεΐν χαιρετίστηκε ως μια σημαντική στιγμή στον πόλεμο, αλλά σηματοδότησε επίσης την έναρξη μιας νομικής διαδικασίας που θα οδηγούσε στην εκτέλεσή του.
Ο άλλοτε παντοδύναμος Σαντάμ Χουσεΐν δικάστηκε από Ειδικό Δικαστήριο του Ιράκ, το οποίο συστάθηκε από την Προσωρινή Αρχή του Συνασπισμού, η οποία επέβλεπε τη χώρα μετά την εισβολή. Αντιμετώπισε πολυάριθμες κατηγορίες που αφορούσαν εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, συμπεριλαμβανομένης της εκστρατείας Ανφάλ, της σφαγής του Ντουτζάιλ το 1982 και άλλων φρικαλεοτήτων που διαπράχθηκαν κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησής του.
Η δίκη του Χουσεΐν σκιάστηκε από ισχυρισμούς για διαδικαστικές παρατυπίες και οι συνήγοροι υπεράσπισής του αντιμετώπισαν απειλές και βία.
Η ίδια η δίκη ήταν μια εξαιρετικά αμφιλεγόμενη και πολιτικά φορτισμένη διαδικασία. Πολλοί στο Ιράκ τη θεώρησαν απαραίτητο βήμα για να λογοδοτήσει ο Χουσεΐν για τα εγκλήματά του, ενώ άλλοι την είδαν ως πράξη εκδίκησης και ως εργαλείο για θρησκευτικές διαιρέσεις. Η δίκη του Χουσεΐν σκιάστηκε από ισχυρισμούς για διαδικαστικές παρατυπίες και οι συνήγοροι υπεράσπισής του αντιμετώπισαν απειλές και βία. Παρ’ όλα αυτά, το δικαστήριο έκρινε τον Χουσεΐν ένοχο για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας για τον ρόλο του στη σφαγή του Ντουτζάιλ, όπου 148 σιίτες μουσουλμάνοι εκτελέστηκαν σε αντίποινα για μια αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας εναντίον του.
Στις 30 Δεκεμβρίου 2006, ο Σαντάμ Χουσεΐν εκτελέστηκε με απαγχονισμό σε μια πρώην στρατιωτική εγκατάσταση στην Καντιμίγια της Βαγδάτης. Ο θάνατός του επήλθε μόλις τρεις εβδομάδες αφότου το δικαστήριο εξέδωσε την ετυμηγορία και τον καταδίκασε σε θάνατο. Η ίδια η εκτέλεση πραγματοποιήθηκε από την ιρακινή κυβέρνηση, παρά την πίεση διεθνών ομάδων ανθρωπίνων δικαιωμάτων που υποστήριξαν ότι είχε πολιτικά κίνητρα και παραβίαζε το διεθνές δίκαιο.
Η εκτέλεση ήταν αμφιλεγόμενη όχι μόνο λόγω των μεθόδων που χρησιμοποιήθηκαν αλλά και λόγω του χρόνου και των συνθηκών. Πολλοί επικριτές υποστήριξαν ότι η εκτέλεση του Χουσεΐν τροφοδότησε περαιτέρω τις θρησκευτικές εντάσεις στο Ιράκ, ιδίως μεταξύ του σουνιτικού και του σιιτικού πληθυσμού. Η δημοσιοποίηση ενός ανεπίσημου, μη εγκεκριμένου βίντεο των τελευταίων στιγμών του Χουσεΐν, το οποίο τραβήχτηκε από κάποιο κρυμμένο κινητό τηλέφωνο και τον δείχνει να χλευάζεται από τους απαγωγείς του, ενίσχυσε τις εγχώριες και τις διεθνείς ενστάσεις.
Πάντως, ο θάνατος του Χουσεΐν ελάχιστα έφερε σταθερότητα στο Ιράκ, το οποίο συνέχισε να βιώνει τη βία και τις εξεγέρσεις. Την εκτέλεσή του ακολούθησε η κλιμάκωση της θρησκευτικής βίας και η άνοδος ομάδων όπως του Ισλαμικού Κράτους (ISIS), οι οποίες συνέχισαν να αποσταθεροποιούν περαιτέρω την περιοχή.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
