«Εις τον καιρό της νεότητος οπού ημπορούσα να μάθω κάτι τι, σχολεία, ακαδημίαι δεν υπήρχαν· […] δεν είναι παρά αφού επήγα εις την Ζάκυνθο οπού εύρηκα την Ιστορία της Ελλάδος εις την απλο-ελληνικήν· […] Η Γαλλική επανάστασις και ο Ναπολέων έκαμε, κατά την γνώμην μου, να ανοίξη τα μάτια του Κόσμου. Προτήτερα τα έθνη δεν εγνωρήζοντο, τους βασιλείς τούς ενόμιζαν ως θεούς της γης, και ό,τι και αν έκαμναν, το έλεγαν: καλά καμωμένο» (Θεόδωρος Κ. Κολοκοτρώνης, Διήγησις συμβάντων της ελληνικής φυλής από τα 1770 έως τα 1836, Τυπογραφείο Χ. Νικολαΐδη Φιλαδελφέως, Αθήνα 1846, σελ. 48-49).
Μέσα σε λίγες μόνον γραμμές ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης κατόρθωσε να εκθέσει στα Απομνημονεύματά του τις ουσιαστικές μεταβολές που επήλθαν στους τομείς της πολιτικής σκέψης και της εκπαίδευσης, ως απόρροια των ρηξικέλευθων εξελίξεων που πραγματοποιήθηκαν τα τελευταία χρόνια του 18ου και τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα.
Βαθιά επηρεασμένοι από τις φιλελεύθερες ιδέες του Διαφωτισμού και τη Γαλλική Επανάσταση, τρεις άσημοι «χρεωκόποι έμποροι και ραδιούργοι τυχοδιώκται, έχοντες ευφυΐαν τινά και μέγαν ενθουσιασμόν», όπως τους περιέγραψε ο Τζορτζ Φίνλεϋ, ο Εμμανουήλ Ξάνθος από την Πάτμο, ο Νικόλαος Σκουφάς από το Κομπότι της Αρτας και ο Αθανάσιος Τσακάλωφ από τα Ιωάννινα, αποφάσισαν να συγκροτήσουν μια μυστική οργάνωση συνωμοτικού χαρακτήρα, το 1814, θέτοντας ως στόχο την απελευθέρωση των Ελλήνων.
Οι ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας ακολούθησαν το πρότυπο άλλων μυστικών οργανώσεων της εποχής.
Ακολουθώντας το πρότυπο άλλων μυστικών εταιρειών της εποχής (καρμπονάροι, τέκτονες κ.ά.), οι τρεις φιλόδοξοι Ελληνες της Διασποράς δημιούργησαν έναν οργανισμό, τη Φιλική Εταιρεία, η οποία έμελλε να αποτελέσει το οργανωτικό κέντρο της Ελληνικής Επανάστασης.
Παρότι αρχικά η δράση των στελεχών της Εταιρείας ήταν περιορισμένη, οι κατηχήσεις νέων μελών άρχισαν να αυξάνονται ραγδαία μετά τη μεταφορά της έδρας από την Οδησσό στην Κωνσταντινούπολη, το 1818. Εκείνο το έτος, η ηγετική ομάδα της Εταιρείας εφάρμοσε σύστημα των «Δώδεκα Αποστόλων», δηλαδή την οργάνωση περιοδειών από ευυπόληπτους Φιλικούς σε όλες τις περιοχές όπου κατοικούσαν Ελληνες, έχοντας ως στόχο τη συγκέντρωση πληροφοριών σχετικά με την κατάσταση του Ελληνισμού και τη μύηση νέων μελών. Ανάμεσα σε εκείνους που μυήθηκαν στη Φιλική Εταιρεία μέσα στο 1818 ήταν ο Μοραΐτης οπλαρχηγός Θεόδωρος Κολοκοτρώνης.
Εθεωρείτο ένας από τους πιο δραστήριους ενόπλους της Πελοποννήσου.
Στα χρόνια της νεότητάς του ο Κολοκοτρώνης εθεωρείτο ένας από τους πιο δραστήριους ενόπλους της Πελοποννήσου, άλλοτε κλέφτης και άλλοτε κάπος στην υπηρεσία της ισχυρής οικογένειας των Δεληγιανναίων. Μετά τον «χαλασμό των κλεφτών» το 1806, είχε μεταβεί στη Ζάκυνθο, όπου και παρέμεινε με μικρά διαλείμματα για σχεδόν 15 χρόνια, έως τις παραμονές της Επανάστασης. Οταν τα Επτάνησα πέρασαν στον έλεγχο των Βρετανών, ο Κολοκοτρώνης πολέμησε στο πλευρό τους εναντίον των Γάλλων. Οι υπηρεσίες του ανταμείφθηκαν και ο ίδιος έλαβε τον βαθμό του ταγματάρχη (μαγιόρος). Επειτα από την εκδίωξη των Γάλλων, ασχολήθηκε με το εμπόριο ζώων, έχοντας όμως πάντοτε στραμμένη την προσοχή του στις εξελίξεις που διαδραματίζονταν στην ελληνική χερσόνησο.
Τα ανδραγαθήματά του τόσο στην Πελοπόννησο όσο και στα Επτάνησα έγιναν ευρέως γνωστά και οπωσδήποτε έφτασαν έως την ηγεσία της Εταιρείας, η οποία είδε στο πρόσωπό του έναν από τους κύριους στρατιωτικούς ηγέτες της μελλοντικής επανάστασης. Σύμφωνα με τον κατάλογο των Φιλικών που παραθέτει ο Βαλέριος Γ. Μέξας, βασιζόμενος στο Αρχείο Σέκερη, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία την 1η Δεκεμβρίου 1818 από τον Αναγνώστη Παπαγεωργίου (Αναγνωσταρά). Ο ίδιος, βέβαια, αναφέρει στα Απομνημονεύματά του ότι μυήθηκε από τον ταγματάρχη του ρωσικού στρατού Νικόλαο Πάγκαλο (ό.π., σελ. 47).
Ο Διαφωτισμός, η Γαλλική Επανάσταση και ο Ναπολέων τον επηρέασαν βαθιά.
Η ιδέα της επανάστασης φαίνεται ότι τον συγκίνησε και αμέσως επιδόθηκε και ο ίδιος στην κατήχηση νέων μελών. Παρότι αγράμματος, ο Κολοκοτρώνης διέθετε την αντίληψη και την ωριμότητα για να αφομοιώσει αλλά και να εμπνευστεί από τα μηνύματα της νέας εποχής που ανέτειλε στην Ευρώπη. Ο Διαφωτισμός, η Γαλλική Επανάσταση και ο Ναπολέων τον επηρέασαν βαθιά, υπονομεύοντας προοδευτικά τον παραδοσιακό αξιακό του κώδικα. Κατά τον ίδιο, η Ελληνική Επανάσταση ήταν η πλέον δίκαιη στην Ευρώπη, καθότι ήταν ένας πόλεμος μεταξύ δύο εθνών, το ένα εκ των οποίων διεκδικούσε την εθνική και πολιτική του χειραφέτηση.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
