Ηδη από το 1772 είχε υποστηριχθεί στα βρετανικά δικαστήρια ότι η δουλεία δεν υποστηριζόταν από το αγγλικό δίκαιο· συνεπώς, κάθε σκλάβος που πατούσε το πόδι του στην Αγγλία ή τη Σκωτία ήταν νομικά ελεύθερος. Οι άνθρωποι της εποχής άρχισαν, στη συνέχεια, να αναρωτιούνται: αν όλοι ήταν ελεύθεροι στην Αγγλία, γιατί παρέμεναν σκλάβοι στις αποικίες;
Μέχρι το 1787 είχε ιδρυθεί η επιτροπή για την κατάργηση του δουλεμπορίου, ενώ με νομοσχέδιο του 1807, η νεοσυσταθείσα «Μοίρα Δυτικής Αφρικής» του Βασιλικού Ναυτικού μπορούσε να κατασχέσει και να επιβάλει στον καπετάνιο πρόστιμο 100 λιρών για κάθε σκλάβο που βρισκόταν στο πλοίο του. Ωστόσο, αν και το εμπόριο σκλάβων μειωνόταν σημαντικά, καθώς δεν απέδιδε όπως στο παρελθόν, δεν είχε ακόμα σταματήσει πλήρως.
Μερικά χρόνια αργότερα (1823) ιδρύθηκε η «Εταιρεία κατά της δουλείας». Στόχος της δεν ήταν μόνο η παύση του συνεχιζόμενου δουλεμπορίου, αλλά το τέλος της ίδιας της δουλείας, για το οποίο υπήρχε διχογνωμία ως προς τον τρόπο υλοποίησης. Ενα από τα σημαντικότερα μέλη της εταιρείας υποστήριζε ότι θα ήταν λάθος να χειραφετηθούν οι σκλάβοι με το να τους παραχωρηθεί άμεσα η ελευθερία, καθώς κάτι τέτοιο δεν θα εξασφάλιζε μόνο την καταστροφή των κυρίων τους, αλλά και τη δική τους, αφού χρειαζόταν πρώτα να εκπαιδευτούν και να μορφωθούν για την ελευθερία. Από την άλλη πλευρά, υπήρχαν πολλές φωνές που ζητούσαν ταυτόχρονα την άμεση και πλήρη χειραφέτηση των δούλων.
Το 1831, ωστόσο, ο «Πόλεμος των Βαπτιστών» στην Τζαμάικα, όπως έμεινε γνωστή η εξέγερση των δούλων εκεί, άλλαξε τα δεδομένα. Αυτό που αρχικά ξεκίνησε ως ειρηνική γενική απεργία, σύντομα κλιμακώθηκε, αφού οι Βαπτιστές ιεροκήρυκες πληροφορήθηκαν ότι δεν είχε επιτραπεί από τον Βρετανό βασιλιά η απελευθέρωση των δούλων. Σύντομα εκδηλώθηκαν περιστατικά βίας με καλλιέργειες και φυτείες να καίγονται ολοσχερώς. Η εξέγερση καταπνίγηκε βίαια από το δουλοκτητικό κατεστημένο και είχε ως αποτέλεσμα αρκετούς θανάτους κατά τη διάρκειά της και πολλές εκτελέσεις στη συνέχεια. Η ζημιά στην οικονομία του νησιού οδήγησε σε δύο έρευνες για την εξέγερση, που με τη σειρά τους επηρέασαν την υπόθεση της απελευθέρωσης των δούλων στη Βρετανική Αυτοκρατορία.
Δύο χρόνια αργότερα (Ιούλιος 1833), διαβιβάστηκε στο Κοινοβούλιο η πράξη για την κατάργηση της δουλείας. Δεν ήταν όμως η μοναδική. Την ίδια χρονιά, το Κοινοβούλιο έλαβε και αρκετές άλλες αναφορές που ζητούσαν τον τερματισμό της δουλείας. Τελικά, ο σχετικός νόμος εγκρίθηκε στις 23 Αυγούστου ως «Πράξη Κατάργησης της Δουλείας» και είχε δύο βασικά στοιχεία: την απελευθέρωση όλων των σκλάβων σε όλη τη Βρετανική Αυτοκρατορία εκτός από εκείνους που κατείχε η Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών και αυτούς που βρίσκονταν στο νησί της Κεϋλάνης (σημερινή Σρι Λάνκα) και στην Αγία Ελένη, και την αποζημίωση των ιδιοκτητών σκλάβων για τις απώλειες που θα είχαν.
Μάλιστα, η κυβέρνηση πήρε δάνειο για να καταβάλει τις αποζημιώσεις των δουλοκτητών, το οποίο ανερχόταν σε περίπου 40% των συνολικών κρατικών δαπανών και εξοφλήθηκε πλήρως μόλις το 2015. Οι ίδιοι οι σκλάβοι δεν έλαβαν καμία αποζημίωση, και στις περισσότερες περιπτώσεις αναγκάστηκαν να εργαστούν ως μαθητευόμενοι, ενώ τους παρεχόταν διατροφή και στέγαση για τα πρώτα έξι χρόνια. Μόνο όσα παιδιά ήταν κάτω των έξι ετών απελευθερώθηκαν αμέσως. Η πλήρης απελευθέρωση για το σύνολό τους θα ερχόταν την 1η Αυγούστου 1838.
Σήμερα, η 23η Αυγούστου είναι γνωστή ως η Παγκόσμια Ημέρα Μνήμης του δουλεμπορίου και της κατάργησής του.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
