Μεσούντος του Εμφυλίου Πολέμου στην Ελλάδα και λίγες μόλις ημέρες μετά την πλήρη επικράτηση των κομμουνιστικών δυνάμεων στην Τσεχοσλοβακία, ο Γεώργιος Βλάχος σχολιάζει το εν λόγω γεγονός με πρωτοσέλιδο κείμενο, με τίτλο «Μάθημα» (Η Καθημερινή, 29/2/1948).
Την επομένη, ο Γεώργιος Παπανδρέου απέστειλε επιστολή προς την Καθημερινή, σχολιάζοντας το κείμενο του εκδότη της. Στην επιστολή, ο Παπανδρέου, επικαλούμενος κείμενα και γεγονότα και ανασύροντας παλαιότερες δηλώσεις του, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι: «[…] όχι μόνον δεν είμεθα διατεθειμένοι “να τα δώσωμεν όλα” – διά να μη γίνει Επανάστασις, αλλά αντιθέτως “να τα πάρωμεν όλα…”, έστω και αν επρόκειτο να επακολουθήσει Επανάστασις, την οποίαν είχομεν προπαρασκευασθή –με την παρουσίαν των Βρεταννών, την άφιξιν της ταξιαρχίας του Ρίμινι, την συγκρότησιν της Εθνοφυλακής και την συγκέντρωσιν των χωροφυλάκων εις Αθήνας– διά ν’ αντιμετωπίσωμεν».
Στις θέσεις της Καθημερινής είχε αναφερθεί ο Γ. Παπανδρέου και τον Ιούνιο του 1945. Τότε το ερώτημα ήταν αν έπρεπε να προταχθεί η διεξαγωγή εκλογών ή δημοψηφίσματος για το πολιτειακό ζήτημα.
O Δεκέμβριος
Φίλε κ. Διευθυντά,
Εις το χθεσινόν άρθρο σας, συνάγοντες «μάθημα» από το πάθημα της Τσεχοσλοβακίας, ενθυμείστε και τον ιδικόν μας Δεκέμβριον. Νομιμοποιείτε τοιουτοτρόπως την παρέμβασίν μου. Αλλά θα επεθύμουν πρώτα να διατυπώσω μερικάς γενικωτέρας απόψεις μου.
Γράφετε: «Το πάθημα της Τσεχοσλοβακίας πρέπει να μας διδάξει ότι ουδεμία λύσις υπάρχει μεταξύ της σταθεράς και ακάμπτου προσηλώσεως προς την εθνικήν μας ελευθερία από το ένα μέρος και της απολύτου υποδουλώσεώς μας από το άλλο. Ότι ουδεμία δήθεν ιδεολογική υποχώρησις ωφελεί. Με τους Σλάβους δυστυχώς συνεννόησις δεν υπάρχει».
Είμεθα σύμφωνοι. – Και όπως γνωρίζετε είχον ανέκαθεν αυτήν την γνώμην – ακόμη και προ πέντε ετών, όταν τον Ιούλιον του 1943 απέστειλα από την κατεχόμενη Ελλάδα έκθεσιν προς την Ελληνικήν και την Βρετανικήν κυβέρνησιν και έκαμνα προβλέψεις διά το μέλλον, αι οποίαι σήμερον έχουν επαληθεύσει…
Πράγματι «ουδεμία δήθεν ιδεολογική υποχώρησις ωφελεί». Αλλά χρειάζεται διευκρίνισις: Δεν ωφελεί εάν δι’ αυτής επιδιώκωμεν να «κατευνάσωμεν» τον Κομμουνιστικόν Πανσλαβισμόν και να «συνεννοηθώμεν», όπως μωρώς επηγγέλλετο το «Κέντρον».
Ωφελεί όμως διά να τον νικήσωμεν. Διότι όταν εις την μεγάλην ηθικήν δύναμιν της Ελευθερίας του Έθνους, υπέρ της οποίας παλαίομεν, προσθέσωμεν και την ηθικήν δύναμιν της Ατομικής Ελευθερίας και της Κοινωνικής Ευημερίας, τότε το ιδεώδες μας καθίσταται πλήρες και αντιστοίχως συντελείται πλήρως ο ηθικός αφοπλισμός του Κομμουνισμού. Τότε κατακτώμεν ημείς και τας Μάζας και την Νεότητα, αυξάνομεν και τον αριθμόν και τον φανατισμόν του εθνικού μας Μετώπου και φθάνωμεν ασφαλέστερον εις την Νίκην. Αλλά βεβαίως υπό μίαν προϋπόθεσιν: Ότι αι ηθικαί αυταί δυνάμεις θα πρόκειται να συμπληρώσουν τας ενόπλους δυνάμεις του αγώνος και όχι να τας αναπληρώσουν – όπως φαίνεται να συνέβη εις την Τσεχοσλοβακίαν.
Και ερχόμεθα εις τον ιδικόν μας Δεκέμβριον. Γράφετε: «Ο Ύψιστος μάς έκαμε δώρον την Επανάστασιν και τα Δεκεμβριανά. Διότι τι θα συνέβαινε αν δεν εγίνοντο; Διά να μη γίνουν ήμεθα τότε εις κάθε υποχώρησιν έτοιμοι. Θα εδίδαμεν εις τους Κομμουνιστάς και ένα και δύο υπουργεία, ακόμα και πέντε. Σιγά σιγά θα τους παραδίδαμεν –για να μη γίνει Επανάστασις– και την Διοίκησιν και τον Στόλον και τον Στρατόν. Θα τους τα εδίδαμεν όλα».
Η διαφωνία μου είναι απόλυτος. Όχι ότι δεν υπήρξε «δώρον του Υψίστου» ο Δεκέμβρης… Αλλά ότι «θα τους τα εδίναμε όλα…». Διότι συνέβαινεν ακριβώς το αντίθετον: «Τους τα επαίρναμεν όλα…». Και διότι επεμείναμεν, απεφάσισαν την Στάσιν…
Γνωρίζω ότι υπάρχει ακόμη σύγχυσις, η οποία εμποδίζει την ορθήν εκτίμησιν εκείνης της εποχής. Υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι δεν ημπορούν ακόμα να εννοήσουν. Και υπάρχουν άλλοι, οι οποίοι αρνούνται να εννοήσουν. Απαντώ διά τους πρώτους –και επίσης διά την Ιστορίαν– διότι οι άνθρωποι που θα έλθουν θα είναι απροκατάληπτοι και θα θέλουν να εννοήσουν.
Κατέχομαι από την συνείδησιν ότι χάριν εις την πολιτικήν την οποίαν ηκολούθησα κατά τους κρισιμώτατους εκείνους μήνας, κατά τους οποίους η Μοίρα με είχεν επιφορτίσει με την ευθύνην της Ελλάδος, κατέστη δυνατή η συντριβή της Κομμουνιστικής Τυραννίας, η οποία τότε ήτο παντοδύναμος και εδυνάστευε την Ελλάδα. Και πιστεύω ότι η πορεία των γεγονότων –και εις την Ελλάδα και εις την Ευρώπην– επαληθεύει την πρόβλεψιν του μεγάλου Βρετανού ηγέτου, ο οποίος μου ετηλεγράφει τον Ιανουάριον του 1945 ότι «η πολιτική μου θα εύρη την οφειλομένην επιβράβευσίν της εις τας ημέρας που έρχονται».
Θα επικαλεστώ κείμενα:
Την 26η Απριλίου 1944, όταν ανέλαβα την Κυβέρνησιν εις το Κάιρο, διεκήρυξα το σύνθημα: «Μία Πατρίς, μία Κυβέρνησις, εις Στρατός».
Εις το Συνέδριον του Λιβάνου την 17ην Μαΐου 1944, ομιλών ενώπιον και των εκπροσώπων του ΚΚΕ, είπα: «Το κύριον επίμαχον θέμα είναι το στρατιωτικόν, το θέμα της υλικής δυνάμεως. Η ώρα είναι ιστορική και οφείλομεν να ομιλήσωμεν ευκρινώς και απεριφράστως. Εάν το ΕΑΜ έχει την πρόθεσιν να χρησιμοποιήσει την υλικήν του δύναμιν ως όργανον εμφυλίου πολέμου και εξοντώσεως των αντιπάλων του, και αύριον, μετά το πέρας του πολέμου, υπό το ψευδώνυμον της Λαϊκής Δημοκρατίας, ως όργανον δυναμικής επικρατήσεως επί της πλειοψηφίας του Ελληνικού λαού, τότε βεβαίως δεν υπάρχει στάδιον συνεννοήσεως. Το καθήκον μας τότε είναι να συνεγείρωμεν το έθνος και να επικαλεσθώμεν την επικουρίαν όλων των Μ. Συμμάχων μας εις τον διπλούν αγώνα και κατά του εξωτερικού εισβολέως και κατά του εσωτερικού εχθρού. Διότι ο Ελληνικός λαός δεν κάμνει επιλογήν τυράννων. Αρνείται την τυραννίαν…
»Εάν όμως το ΕΑΜ έχει λάβει απόφασιν να εγκαταλείψη τους σκοπούς της δυναμικής επικρατήσεως και να αρκεσθή εις τα πολιτικά μέσα της πειθούς και αν κατά συνέπειαν δέχεται την κατάργησιν του ΕΛΑΣ καθώς και των άλλων ανταρτικών σωμάτων και την δημιουργίαν Εθνικού Στρατού, ο οποίος θα ανήκει μόνον εις την Πατρίδα και θα υπακούη εις τας διαταγάς της Κυβερνήσεως, τότε η συμμετοχή και του ΕΑΜ εις την Εθνικήν μας Ένωσιν θα ημπορή να θεωρήται γεγονός».
Την 6η Ιουλίου 1944 απήντησα από το ραδιόφωνον του Καΐρου προς την Επιτροπήν των Βουνών, η οποία είχε ζητήσει επιπροσθέτως τα υπουργεία των Στρατιωτικών και των Εσωτερικών. Και είπα: «Αποδοχή των νέων όρων σημαίνει κατ’ ουσίαν: Στρατόν του ΕΑΜ. Έλεγχον της Αστυνομίας, της Χωροφυλακής, της Διοικήσεως και της Δικαιοσύνης από το ΕΑΜ. Και έμπνευσιν της Παιδείας μας από το ΕΑΜ. Τώρα, πλέον, ημπορεί να γίνει πλήρης εξήγησις. Γνωρίζομεν τι μας ζητούν. Και απέναντι των αιτημάτων των λαμβάνωμεν επίσημον, υπεύθυνον θέσιν: Αρνούμεθα. Μας ζητούν να παραδώσουμε την Ελλάδα. Αρνούμεθα!…»
Την 21ην Αυγούστου 1944 συνηντήθην εις την Ρώμην με τον Βρετανόν Πρωθυπουργόν. Και όταν μου έθεσε το ερώτημα, ποία είναι η πολιτική μου, απήντησα: «Εξοπλισμός του Κράτους. Αφοπλισμός του ΕΑΜ».
Την 8ην Οκτωβρίου 1944 συνηντήθην πάλιν με τον Βρετανόν ηγέτην και τον υπουργόν των Εξωτερικών κ. Eden εις την Νεάπολιν της Ιταλίας. Εις το υπόμνημα το οποίον τούς επέδωκα, προβλέπω ότι η επικείμενη Απελευθέρωσις θα είναι αναίμακτος και ότι κατόπιν το ΚΚΕ θα επιχειρήσει Στάσιν. Και οι δυο προβλέψεις επηληθεύθησαν. Έγραφα: «… Ελπίζω ότι το Έθνος θα εξέλθη από την δουλείαν ομαλώς και θα συντελεσθή αναιμάκτως η Απελευθέρωσις. Τούτο είναι ουσιώδες αλλά όχι οριστικόν. Το ΚΚΕ διαθέτει σήμερον δυναμικήν υπεροχήν χάρις εις τας οργανώσεις ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Όπως επανειλημμένως είχον την ευκαιρία να εξηγήσω, η Ελλάς αποτελείται σήμερον από μίαν μεγάλην αφωπλισμένην πλειοψηφίαν και αφετέρου από την ένοπλον μειοψηφίαν του ΚΚΕ. Εξ άλλου η προσαρμογή του ΚΚΕ εις την Εθνικήν Ένωσιν έχει συντελεσθή υπό την σιωπηράν προϋπόθεσιν της παρουσίας εν Ελλάδι σημαντικών βρεταννικών στρατιωτικών δυνάμεων. Εάν διεπιστούτο ότι ο όρος αυτός δεν υφίσταται, υπάρχει φόβος ότι το ΚΚΕ θα θέση εις ενέργειαν, κατά τρόπον συγκεκαλυμμένον ή απροκάλυπτον, την υλικήν του δύναμιν διά να γίνη κύριον της καταστάσεως. Τα ακόλουθα μέτρα είναι απαραίτητα προς αποτελεσματικήν αντιμετώπισιν της κρισίμου ταύτης καταστάσεως: 1) Η άμεσος αποστολή σημαντικών βρεταννικών δυνάμεων. 2) Η άμεσος δημιουργία τακτικού Ελληνικού Στρατού και 3) Ο πλήρης εφοδιασμός της Ελλάδος».
Και την 18ην Οκτωβρίου 1944, εκφωνών τον λόγον της Απελευθερώσεως εις την πλατείαν Συντάγματος, επανελάμβανον: «Βάσις του Εθνικού μας Στρατού διά το μέλλον θα είναι η τακτική στρατολογία. Θα γίνη συνείδησις και πράξις ότι ο Στρατός δεν βουλεύεται. Βουλεύεται μόνον ο Κυρίαρχος λαός, του οποίου την θέλησιν εκφράζει η Κυβέρνησις, και τας διαταγάς της κυβερνήσεως εκτελεί ο Στρατός… Θα γίνει συνείδησις και πράξις ότι ο Στρατός δεν ημπορεί να ανήκη ούτε εις κόμματα. Ανήκει μόνον εις την πατρίδα και υπακούει μόνον εις τας διαταγάς της Κυβερνήσεως…».
Και συνεπής προς την σταθεράν επαγγελίαν επηκολούθησε η εφαρμογή…
Η κυβέρνησις της Εθνικής Ενώσεως ανεσχηματίσθη εν Αθήναις την 23ην Οκτωβρίου. Και μετά δέκα ημέρας, την 3ην Νοεμβρίου 1944, προέβην εις τας ακολούθους ανακοινώσεις:
«Μετά την συντελεσθείσαν πλήρη Απελευθέρωσιν της Ελλάδος λήγει και η Αντίστασις. Είναι επομένως φυσικόν, ότι επακολουθεί η αποστράτευσις των Ανταρτικών Ομάδων ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ, η οποία ωρίσθη διά την 10ην Δεκεμβρίου».
Και όταν έφθασεν η ώρα της πραγματοποιήσεως, και το ΚΚΕ διεπίστωσεν ότι αι αποφάσεις μου δεν ήσαν απλαί λέξεις, αλλά πράξεις, και ότι, αφοπλιζόμενον, θα μετεβάλλετο πλέον από παντοδύναμος δυνάστης εις μικρόν πολιτικόν κόμμα μειοψηφίας, απετόλμησεν την Στάσιν.
Τα κείμενα απήντησαν… Αποδεικνύουν ότι όχι μόνον δεν είμεθα διατεθειμένοι «να τα δώσωμεν όλα» – διά να μη γίνει Επανάστασις, αλλά αντιθέτως «να τα πάρωμεν όλα…», έστω και αν επρόκειτο να επακολουθήσει Επανάστασις, την οποίαν είχομεν προπαρασκευασθή –με την παρουσίαν των Βρεταννών, την άφιξιν της ταξιαρχίας του Ρίμινι, την συγκρότησιν της Εθνοφυλακής και την συγκέντρωσιν των χωροφυλάκων εις Αθήνας– διά ν’ αντιμετωπίσωμεν. Το Σάββατον 2 Δεκεμβρίου, παραμονήν της Στάσεως, ετηλεγράφησα εις τον Βασιλέα: «Υπουργοί Άκρας Αριστεράς αρνηθέντες υπογράψουν αποστράτευσιν παρητήθησαν. Παραίτησις σημαίνει δυστυχώς απαρχήν εμφυλίου πολέμου. Με όσην αποφασιστικότητα εξηντλήσαμεν τας προσπαθείας μας διά την αποτροπήν του εμφυλίου πολέμου, με την ίδιαν αποφασιστικότητα θα υπερασπίσωμεν την Ελλάδα εναντίον των εσωτερικών της εχθρών. Εύχομαι εις τον Θεόν η τραγική περίοδος να είναι σύντομος και πλήρης η επιβολή του Νόμου προς πραγματικήν Απελευθέρωσιν του στενάζοντος Ελληνικού Λαού».
Όλαι αι άλλαι παραχωρήσεις μου προς το ΚΚΕ –αι οποίαι τόσον επεκρίνοντο τότε από ανθρώπους, οι οποίοι δεν είχον εμβαθύνει εις την υφισταμένην πραγματικήν κατάστασιν– ήσαν εντελώς δευτερεύουσαι και άνευ ουσιαστικής αξίας. Επειδή τότε μία ήτο η επείγουσα και υπερτάτη ανάγκη: Να αφοπλισθή το ΚΚΕ, και να εξοπλισθή το Κράτος. Κατόπιν, όλα τα άλλα, αυτομάτως θα επηκολούθουν…
Και διά τούτο η ημερομηνία της Αποστρατεύσεως –η 10η Δεκεμβρίου– έμενεν αμετακίνητος.
Όσοι θέλουν να κρίνουν δικαίως εκείνην την εποχήν, οφείλουν να αναπολήσουν την κατάστασιν του Απριλίου 1944, όταν ανέλαβον την Κυβέρνησιν. Εις την Μ. Ανατολήν, αι ένοπλοι δυνάμεις μας είχον αποσυντεθεί από την Στάσιν. Και εις την Ελλάδα το ΚΚΕ είχε καταστή παντοδύναμον και είχε συγκροτήσει και την Κυβέρνησιν των Βουνών – την ΠΕΕΒ. Και η αγωνία, από την οποία αδιαλείπτως κατειχόμην, ήτο: Πώς θα καταλύετο; Δύο ήσαν τα στάδια διά να φθάσωμεν εις την Νίκην: Πρώτον, η έλευσις εις τας Αθήνας. Και δεύτερον, ο αφοπλισμός του ΚΚΕ.
Διά να έλθωμεν εις τας Αθήνας –ως αντίπαλοι του ΚΚΕ– δεν διεθέταμεν, δυστυχώς, ούτε εις το εσωτερικόν, ούτε εις το εξωτερικόν, ελληνικάς δυνάμεις, αριθμητικώς επαρκείς διά να αντιμετωπίσουν τας μυριάδας του ΕΛΑΣ, τακτικού και εφεδρικού, καθώς και την ευρυτάτην συνωμοτικήν οργάνωσιν του ΕΑΜ. Αλλά δεν υπήρχον επίσης τότε ούτε Βρεταννικαί δυνάμεις διαθέσιμοι, διότι είχον απορροφηθή από τα τρία ευρωπαϊκά μέτωπα, τα οποία, κατά τους κρισίμους εκείνους μήνας –Σεπτέμβριον και Οκτώβριον 1944– επιέζοντο σφοδρώς από τον Χίτλερ, αποβλέποντα εις τον εξαναγκασμόν χωριστής ειρήνης… Και είχε μάλιστα φθάσει εις τόσον βαθμόν η έλλειψις διαθεσίμων Βρεταννικών δυνάμεων, ώστε να αναγκασθώ μίαν ημέραν, εις τον πρεσβευτήν της Μεγ. Βρεταννίας, ο οποίος μού ωμίλει περί αποστολής εις την Ελλάδα «εκατοντάδων» ή και «δεκάδων» ανδρών, να δώσω την απάντησιν, ότι «έχω την εντύπωσιν, ότι ομιλώ με αντιπρόσωπον του Λουξεμβούργου»…
Αλλά και αν ακόμη καθίστατο, μ’ όλα ταύτα, δυνατόν να εξευρίσκοντο δυνάμεις Βρεταννικαί, και πάλι θα ήτο τότε πολιτικώς αδύνατος η απόβασις εναντίον του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, λόγω της σφοδράς αντιδράσεως και των Άγγλων Εργατικών και του Προέδρου Ρούσβελτ και της Σοβιετικής Ενώσεως. Διά να πεισθώμεν, φθάνει να ενθυμηθώμεν την γενικήν εξέγερσιν, την οποίαν είχε προκαλέσει η Βρεταννική επέμβασις κατά τον Δεκέμβριον και η οποία εκλόνισε την θέσιν του Τσώρτσιλ – και η οποία, εν τούτοις, είχεν επιχειρηθή υπό «απείρως ευμενεστέρας συνθήκας», διότι αι Βρεταννικαί δυνάμεις υπεστήριζαν τότε την νόμιμον κυβέρνησιν και ευρίσκοντο εδώ, προσκεκλημέναι και από τον ΕΛΑΣ, διά την διατήρησιν της τάξεως…
Ιδού, διατί, μόνον η συμμετοχή του ΚΚΕ εις την Κυβέρνησιν μας ήνοιγε τας πύλας της Ελλάδος. Και διά τούτο την επεδίωξα – και ευτυχώς κατωρθώθη… Καθώς επίσης, μόνον το σύμφωνον της Καζέρτας, όπου ο ΕΛΑΣ, διά του Αρχηγού του, υπέγραψε την υποταγήν του εις το Βρεταννικόν Στρατηγείον και προσεκάλεσε τους Βρεταννούς εις την Ελλάδα, καθίστα Συμμαχικώς εύκολον την παρουσίαν των…
Αλλά υπάρχει και το δεύτερον στάδιον, ο αφοπλισμός του ΕΛΑΣ. Διότι εφ’ όσον το ΚΚΕ παρέμεινε πάνοπλον, η Ελληνική Κυβέρνησις, καθώς ελέγαμεν τότε, ήτο απλώς «η περικεφαλαία του Εαμικού Κράτους…»
Αλλά πότε θα έπρεπε ν’ αποφασισθή η αποστράτευσις; Θα έπρεπε ν’ αποφασισθή αμέσως, ή να αναβληθή δι’ αργότερον; Το ζήτημα του χρόνου ήτο κρισιμώτατον. Το ΚΚΕ εζήτει αναβολήν. Και αι γενικώτεραι συνθήκαι την ηυνόουν. Εφόσον εξηκολούθει ο πόλεμος εναντίον του Ναζισμού, ηδύνατο να θεωρηθή παράλογος η άμεσος αποστράτευσις δυνάμεων της Εθνικής Αντιστάσεως. Και δι’ αυτό ουδαμού της Ευρώπης συνέβη…
Εφ’ όσον το ΚΚΕ παρέμεινε πάνοπλον, η Ελληνική Κυβέρνησις, καθώς ελέγαμεν τότε, ήτο απλώς «η περικεφαλαία του Εαμικού Κράτους».
Αλλά μού ήτο σαφές ότι ο χρόνος ειργάζετο υπέρ του ΚΚΕ.
Και εσωτερικώς, διότι θα εξησφάλιζεν εν τω μεταξύ την πλήρη διάβρωσιν – όπως φαίνεται να συνέβη εις την Τσεχοσλοβακίαν. Και εξωτερικώς, διότι τότε η Σοβιετική Ένωσις ευρίσκετο ακόμη εις την θανάσιμον εμπλοκήν με τον Ναζισμόν και επροφυλάσσετο να διαταράξη τας Συμμαχικάς σχέσεις της. Και διά τούτο ακριβώς παρέστησε, καθ’ όλον τον Δεκέμβριον, τον ουδέτερον – και μάλιστα μέχρι του σημείου να μας αναγγείλη, την 30ήν Δεκεμβρίου, την αποστολήν πρέσβεως, ενώ ακόμα αι μάχαι εμαίνοντο εις τας Αθήνας…
Και διά τούτο επέμεινα ανενδότως εις την άμεσον αποστράτευσιν. Και η 10η Δεκεμβρίου έμενεν αμετακίνητος…
Το συμπέρασμα είναι ότι ο Δεκέμβριος ημπορεί να θεωρηθή «δώρον του Υψίστου».
Αλλά, διά να υπάρξη ο Δεκέμβριος, έπρεπε προηγουμένως να είχωμεν έλθει εις την Ελλάδα. Και τούτο ήτο δυνατόν μόνο με την συμμετοχήν και του ΚΚΕ εις την κυβέρνησιν, δηλ. με τον Λίβανον.
Και διά να ευρεθούν εδώ οι Βρετανοί, οι οποίοι ήσαν απαραίτητοι διά την Νίκην, έπρεπε προηγουμένως να είχεν υπογραφή το Σύμφωνον της Καζέρτας. Και διά να γίνη η Στάσις –«το δώρον του Υψίστου»– έπρεπε προηγουμένως να επιμείνω εις την άμεσον αποστράτευσιν του ΕΛΑΣ και να θέσω το ΚΚΕ ενώπιον του διλήμματος ή να αποδεχθή ειρηνικώς τον αφοπλισμόν του ή να επιχειρήση την Στάσιν, υπό συνθήκας όμως, πλέον, αι οποίαι ωδήγουν εις την συντριβήν του… Αυτή είναι η ιστορική αλήθεια.
Μετ’ εξαιρέτου τιμής
Γ. Παπανδρέου 1/3/48
Η Καθημερινή, 2 Μαρτίου 1948
«Να προταχθή το δημοψήφισμα»
Ο κ. Γεώργ. Παπανδρέου προέβη εις τας κάτωθι δηλώσεις επί του προκληθέντος ζητήματος της προτάξεως των εκλογών της Συντακτικής Συνελεύσεως από το δημοψήφισμα:
Κατά την γνώμην μας δεν ημπορεί να υπάρξη αμφιβολία, ότι το δημοψήφισμα πρέπει να προταχθή. Την πρόταξίν του υπαγορεύουν τυπικοί και ουσιαστικοί λόγοι. Οι τυπικοί λόγοι συνίστανται εις το γεγονός ότι υπάρχουν συμφωνίαι, από τας οποίας ουδείς έχει το δικαίωμα να αποστή μονομερώς.
Υπάρχει, πρώτον, η συμφωνία της Κυβερνήσεως Εθνικής Ενώσεως, ότι έπρεπε να προταχθή το δημοψήφισμα, και την γνώμην ταύτην απεδέχθη ο Βασιλεύς όταν συνεφωνήθη να παραμείνη εις το εξωτερικόν, μέχρι του δημοψηφίσματος.
Και υπάρχει επίσης η συμφωνία της Βάρκιζας. Από την συμφωνίαν αυτήν, η οποία αναγράφει ότι θα προταχθή το δημοψήφισμα και θα επακολουθήσουν αι εκλογαί, το ΚΚΕ επροθυμοποιήθη ν’ αποσύρει την υπογραφήν του. Αλλά η υπογραφή της κυβερνητικής αντιπροσωπείας δεν ημπορεί να αποσυρθή παρά μόνον με την ομόφωνον γνώμην ολοκλήρου του εθνικού πολιτικού κόσμου, εξ ονόματος του οποίου υπέγραφεν η Κυβέρνησις.
Αλλά υπάρχουν και ουσιαστικοί λόγοι, οι οποίοι υπαγορεύουν την πρόταξη του δημοψηφίσματος. Είναι η εξασφάλιση της γνήσιας λαϊκής ετυμηγορίας.
Μόνον με την αδιαίρετον εφαρμογήν της επιμόνου προτάσεως της «Καθημερινής» – πλειοψηφικόν και εις μόνον εθνικός συνδυασμός, εις τον οποίον να συμμετάσχουν και δημοκρατικοί και βασιλόφρονες, ο εκλογικός αγών, προτασσόμενος, δεν θα προσελάμβανε πολιτειακόν, αλλά μόνον εθνικόν και πολιτικόν χαρακτήρα και, επομένως, θα εξέφραζε γνησίως το φρόνημα του λαού.
Υπάρχουν και ουσιαστικοί λόγοι που υπαγορεύουν την πρόταξη του δημοψηφίσματος. Είναι η εξασφάλιση της γνήσιας λαϊκής ετυμηγορίας.
Εάν, όμως, όπως φαίνεται βέβαιον, γίνουν συνδυασμοί περισσότεροι κατ’ ανάγκην ενώπιον του λαού θα προσλάβουν πολιτειακόν χαρακτήρα, διότι θα είναι συνδυασμοί δημοκρατικοί και βασιλόφρονες.
Εν τοιαύτη όμως περιπτώσει, με την πρόταξιν των εκλογών, νοθεύομεν το λαϊκόν φρόνημα, διότι υποχρεώνομεν τον πολίτην να δώση μιαν απάντηση εις δύο ερωτήματα. Εάν υπάρξουν πολίται –και φαίνεται ότι υπάρχουν πολλοί– οι οποίοι θα ήθελαν βασιλευομένην Δημοκρατίαν και Δημοκρατικήν Κυβέρνησιν, ερωτώμεν: Πώς θα ψηφίσουν αν προταχθούν αι εκλογαί; Προφανώς θα υποχρεωθούν να παραβιάσουν ή τας πολιτειακάς ή τα πολιτικάς πεποιηθήσεις των. Εάν, χάριν της βασιλείας, ψηφίσουν και βασιλόφρονες συνδυασμούς, παραβιάζουν όμως τας πολιτικάς πεποιθήσεις των, αφού ψηφίζουν, χωρίς να το θέλουν, και βασιλόφρονα κυβέρνησιν. Και αν πάλιν ψηφίσουν τους δημοκρατικούς συνδυασμούς ικανοποιούν μεν τας πολιτικάς πεποιθήσεις των, διότι ψηφίζουν δημοκρατική κυβέρνησιν, παραβιάζουν όμως τας πολιτειακάς πεποιθήσεις των αφού ψηφίζουν Αβασίλευτον Δημοκρατίαν.
Αντιθέτως με την πρόταξιν του Δημοψηφίσματος εξασφαλίζομεν απολύτως την γνησιότητα λαϊκής ετυμηγορίας. Τα ερωτήματα τίθενται χωριστά και δίδονται χωρισταί απαντήσεις χωρίς καμμίαν νόθευσιν του φρονήματος του λαού.
Διατυπούται όμως εσχάτως το επιχείρημα ότι αν επροτάσσετο το δημοψήφισμα, θα επηκολούθουν μεν οιανδήποτε έκβασίν του ανωμαλίαι. Αλλά το επιχείρημα είναι ασύστατον.
Διότι, αν μεν νικήση η Δημοκρατία, ο σημερινός Αντιβασιλεύς θα θεωρηθή –και τούτο θα έχη αντιγραφή εις την Συντακτικήν πράξιν της προκηρύξεως του Δημοψηφίσματος– προσωρινός πρόεδρος της Δημοκρατίας και θα εξακολουθήση ασκών τα καθήκοντά του μέχρι την εκλογήν του οριστικού και νομίμου Προέδρου.
Εν πάλιν εκλεγή η Βασιλεία, τότε ο Βασιλεύς θα επανέλθη και θα σχηματίση την Κυβέρνησιν, η οποία θα προβή εις ενέργειαν εκλογής Συντακτικής Συνελεύσεως. Οι εχθροί του Δημοψηφίσματος ανησυχούν μήπως ο Βασιλεύς επανερχόμενος κάμη αυθαίρετον χρήσιν της βασιλικής εξουσίας του.
Αλλά είναι τουλάχιστον περίεργον να αναγνωρίζεται μεν το δικαίωμα του Βασιλέως όπως σχηματίζη Κυβέρνησιν της αρεσκείας του κατά την μακράν περίοδον κατά την οποία ετίθετο υπό αμφισβήτησιν η Βασιλική εξουσία του, ν’ αναγνωρίζεται επίσης εις τον Αντιβασιλέα, ο οποίος αντλεί το κύρος από τον διορισμό του Βασιλέως, το δικαίωμα του σχηματισμού κυβερνήσεων, να αμφισβητήται όμως αυτό το δικαίωμα εις τον Βασιλέα, την στιγμήν ακριβώς, κατά την οποίαν θα έχη καταστή λαοπρόβλητος!
Αλλά υπάρχει και το εκλογικόν σύστημα. Χωρίς καμμίαν επιφύλαξιν διακηρύσσομεν ότι είμεθα υπό τας σημερινάς συνθήκας θανάσιμοι πολέμιοι της αναλογικής. Είναι προφανές ότι η χώρα, έπειτα από σκληρότατας δοκιμασίας, βαδίζει βαθμιαίως προς κρατικήν και οικονομικήν ανασυγκρότησιν. Καθιέρωσις, όμως, θα καθιστά το υπόδικον ενώπιον του Έθνους ΚΚΕ, ρυθμιστήν της πολιτικής μας ζωής, πολύ περισσότερον παρ’ όσον εις το 1936, οπότε κατηρτίσθη το σύμφωνο Σοφούλη-Σκλάβαινα, και θα ωδηγεί τοιουτοτρόπως εις νέαν εθνικήν και πολιτικήν αποσύνθεσιν και ίσως εις υποτροπήν του Δεκεμβρίου.
Χωρίς καμμίαν επιφύλαξιν διακηρύσσομεν ότι είμεθα υπό τας σημερινάς συνθήκας θανάσιμοι πολέμιοι της αναλογικής.
Ιδού διότι είμεθα βέβαιοι ότι ο πατριωτισμός του Μακαριωτάτου Αντιβασιλέως και της Κυβερνήσεως του Ναυάρχου Βούλγαρη ουδέποτε θα τους επιτρέψη να καταστούν ένοχοι τόσον βαρυτάτης ευθύνης απέναντι του τόπου.
Η Καθημερινή, 20 Ιουνίου 1945
