5 Μαρτίου 1946. Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ, εμβληματική μορφή της συμμαχικής νίκης στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, θα δώσει μια ιστορική διάλεξη στο Γουεστμίνστερ Κόλετζ, στο Φούλτον του Μιζούρι. Στην ομιλία του θα χρησιμοποιηθεί για πρώτη φορά ο όρος «σιδηρούν παραπέτασμα». Με τα λόγια του: «Από του Στεττίνου, εις την Βαλτικήν, μέχρι της Τεργέστης, εις την Αδριατικήν, μια σιδηρά αυλαία [σ.σ. παραπέτασμα) έχει πέσει διά μέσου της ευρωπαϊκής ηπείρου. Όπισθεν της γραμμής αυτής ευρίσκονται όλαι αι πρωτεύουσαι: Βαρσοβία, Βερολίνον, Πράγα, Βιέννη, Βουδαπέστη, Βελιγράδιον, Βουκουρέστιον και Σόφια. Όλαι αυταί αι περίφημοι πόλεις και οι κάτοικοί των ευρίσκονται ήδη εις την σοβιετικήν σφαίραν».
Από την πρώτη στιγμή έγινε φανερό ότι η ομιλία δεν απηχούσε απλώς την προσωπική γνώμη του πρώην πρωθυπουργού της Βρετανίας. Το πιστοποιούσαν το ότι τον συνόδευσε ο Αμερικανός πρόεδρος Χ. Τρούμαν και η ευρύτατη δημοσιότητα που είχε. Οι αντιδράσεις ποικίλες: θερμότατη υποδοχή, σκεπτικισμός, αλλά και αποδοκιμασία. Στις τελευταίες περιλαμβανόταν η Chicago Sun, που εκτιμούσε ότι «το να ακολουθήσωμεν τας κατευθυντηρίους γραμμάς τας χαρασσομένας υπό του μεγάλου τούτου αλλ’ αποτυφλωμένου αριστοκράτου θα ισοδυνάμει με το να βαδίσωμεν προς τον απαισιώτερον παγκόσμιον πόλεμον».
Τρία χρόνια αργότερα, σε μία ακόμη ομιλία του στη Βοστώνη, υπεραμύνεται της θέσης του περί σιδηρού παραπετάσματος και διατυπώνει τις απόψεις του για τον όρο «ψυχρός πόλεμος», που μόλις είχε αρχίσει να χρησιμοποιείται.
Ο χθεσινός λόγος-προειδοποίησις του κ. Ουίνστον Τσώρτσιλ
Κατά τηλεγραφήματα εξ Ουασιγκτώνος, ο τέως Πρωθυπουργός της Μ. Βρεταννίας κ. Ουίνστον Τσώρτσιλ, συνοδευόμενος υπό του προέδρου κ. Τρούμαν, έφθασεν εις Φούλτον του Μισσούρι όπου κατά τα προαναγγελθέντα θα απήγγελεν τον ιστορικόν του λόγον εις το Κολλέγιον του Ουεστμίνστερ την 4.30′ μ.μ. ώρα Αμερικής (11.30′ ώρα Αθηνών). Το ταξίδιον από Ουασιγκτώνος διά της προεδρικής αμαξοστοιχίας έλαβε τον χαρακτήρα θριαμβευτικής διαδρομής. Πυκνά πλήθη λαού έρραινον την αμαξοστοιχίαν με άνθη, και εις όλους τους ενδιάμεσους σταθμούς επεφύλαξαν πρωτοφανή υποδοχήν εις τον διαπρεπή Βρεταννόν. Πλήθος εκ 10.000 ατόμων συνεκεντρώθη εκεί δύο ώρας προ της αφίξεως του κ. Τσώρτσιλ και του Προέδρου Τρούμαν. Ερυθρόλευκαι σημαίαι με επιγραφάς: «Καλώς ήλθες Τσώρτσιλ, καλώς ήλθες πρόεδρε Τρούμαν» εκυμάτιζον ανά την πόλιν. Οι κ.κ. Τσώρτσιλ και Τρούμαν εταξίδευσαν δι’ ειδικού τραίνου εις Τζέφερσον Σίτυ και εκείθεν δι’ αυτοκινήτου εις Φούλτον, όπου έφθασαν περί ώραν 17.43 Γκρήνουιτς.
Όλοι οι ραδιοφωνικοί σταθμοί των Ηνωμ. Πολιτειών είχον συνδεθή με το Κολλέγιον του Ουεστμίνστερ όπου εξεφωνήθη ο λόγος του τέως Πρωθυπουργού, ενώ εξ τηλεφωνικαί γραμμαί πλην του σταθμού ασυρμάτου ήσαν ανοικταί μεταξύ Αμερικής και Μ. Βρεταννίας διά την μετάδοσιν του λόγου και των εντυπώσεων επ’ αυτού. Οι πολιτικοί παρατηρηταί θεωρούν ότι ο λόγος του κ. Τσώρτσιλ είναι η πρώτη σημαντική εκδήλωσις του Αρχηγού των Άγγλων συντηρητικών μετά την εγκατάλειψιν της αρχής και αναμένεται ότι θα έχη παγκόσμιον απήχησιν.
Ο κ. Τσώρτσιλ εν μέσω ενθουσιωδών εκδηλώσεων των σπουδαστών του Κολλεγίου ήρχισεν τον λόγον του ως εξής:
«Είναι ίσως σχεδόν μοναδική τιμή δι’ ένα ιδιώτην επισκέπτην να εισαχθή εις το ακροατήριον της Ακαδημίας υπό του Προέδρου των Ην. Πολιτειών. Παρά το βαρύ φορτίον των καθηκόντων και των ευθυνών του, ο Πρόεδρος εταξίδευσε χίλια μίλλια διά να προσδώση αξίαν και μεγαλείον εις την σημερινήν ενταύθα συγκέντρωσιν και διά να μου δώση την ευκαιρίαν να απευθυνθώ προς το φίλον αυτό έθνος καθώς και προς τους συμπατριώτας μου πέραν του ωκεανού, ίσως δε και προς τινάς άλλας χώρας.
»Ο Πρόεδρος σάς είπεν ότι είναι επιθυμία του –και είμαι βέβαιος ότι είναι και ιδική σας– όπως έχω πλήρη ελευθερίαν να δώσω την αληθή και πραγματικήν σκέψιν μου κατά τους ανησυχαστικούς και αβεβαίους τούτους χρόνους. Ασφαλώς θα κάμω χρήσιν της ελευθερίας αυτής. Εν τούτοις, θα καταστήσω σαφές ότι η αποστολή μου δεν είναι επίσημος και ότι εκφράζω μόνον προσωπικάς μου γνώμας.
»Αι Ην. Πολιτείαι ίστανται την στιγμήν αυτήν εις την κορυφήν της παγκοσμίου ισχύος. Είναι επίσημος στιγμή διά την Αμερικανικήν Δημοκρατίαν.
»Εάν ρίψετε το βλέμμα γύρω σας, θα αισθανθήτε όχι μόνον την σημασίαν του εκτελεσθέντος καθήκοντος, αλλά και την ανησυχίαν μήπως πέσετε εις όριον κατώτερον από την απόδοσίν σας. Η ευκαιρία είναι τώρα εδώ σαφής και λαμπρά δι’ αμφοτέρας τας χώρας μας. Εάν απορρίψωμεν αύτην, την αγνοήσωμεν ή την σπαταλήσωμεν, τούτο θα γίνη αιτία να μας μέμφωνται επί μακρόν οι απόγονοί μας. Πρέπει και πιστεύω ότι θα αναδειχθώμεν αντάξιοι της σοβαράς αυτής δοκιμασίας.
Εάν ρίψετε το βλέμμα γύρω σας, θα αισθανθήτε όχι μόνον την σημασίαν του εκτελεσθέντος καθήκοντος, αλλά και την ανησυχίαν μήπως πέσετε εις όριον κατώτερον από την απόδοσίν σας.
»Ούτε η ασφαλής παρεμπόδισις του πολέμου, ούτε η συνεχής εξύψωσις της παγκοσμίου οργανώσεως θα επιτευχθή χωρίς εκείνο το οποίον εγώ ονομάζω αδελφικόν σύνδεσμον των αγγλοφώνων λαών. Τούτο σημαίνει τας ιδιαιτέρας σχέσεις μεταξύ της Βρεταννικής Συμπολιτείας και Αυτοκρατορίας αφ’ ενός και των Ην. Πολιτειών αφ’ ετέρου.
»Ο αδελφικός σύνδεσμος απαιτεί όχι μόνον αύξησιν της φιλίας και της αμοιβαίας κατανοήσεως μεταξύ των δύο μας ευρέων αλλά συγγενών κοινωνικών συστημάτων, αλλά και την συνέχισιν των στενών σχέσεων μεταξύ των στρατιωτικών μας συμβούλων, οδηγούσαν εις κοινήν μελέτην των ενδεχομένων κινδύνων, της ομοιότητος των όπλων και μεθόδων εκπαιδεύσεως, καθώς και εις την ανταλλαγήν αξιωματικών και μαθητών στρατιωτικών σχολών.
»Τούτο θα είχεν ως αποτέλεσμα την συνέχισιν των τωρινών διευκολύνσεων διά την αμοιβαίαν ασφάλειαν διά της κοινής χρησιμοποιήσεως όλων των ναυτικών και αεροπορικών βάσεων των κατεχομένων υπό της μιας και της άλλης χώρας καθ’ άπαντα τον κόσμον. Τούτο θα εδιπλασίαζεν ίσως την ευκινησίαν του αμερικανικού ναυτικού και της αεροπορίας. Θα ηύξανεν μεγάλως την ευκινησίαν των δυνάμεων της Βρεταννικής Αυτοκρατορίας και θα ήτο δυνατόν να οδηγήση εις σημαντικάς χρηματικάς οικονομίας αν και όταν ο κόσμος ηρεμήση».
Εν συνεχεία ο κ. Τσώρτσιλ εξέφρασε την γνώμην ότι «κατόπιν θα ήτο δυνατόν να έλθη το ζήτημα της αρχής της κοινής ιθαγενείας, αλλά τούτο δυνάμεθα να αρκεσθώμεν ν’ αφήσωμεν εις το πεπρωμένον, του οποίου τον τεταμένον βραχίονα δύνανται να ίδουν σαφώς τόσο πολλοί εξ ημών. Οι ζοφεροί αιώνες είναι δυνατόν να επιστρέψουν, η λιθίνη εποχή είναι δυνατόν να επιστρέψη επί των απαστραπτουσών πτερύγων της επιστήμης, και εκείνο το οποίο τώρα θα ηδύνατο να παράσχη αμέτρητα υλικά αγαθά εις το ανθρώπινον γένος θα ηδύνατο να προκαλέση και την ολικήν καταστροφήν του.
»Σας λέγω, προσέξατε, ο χρόνος είναι δυνατόν να είναι βραχύς. Σκιά έπεσεν επί των πεδίων τα οποία τόσον προσφάτως εφωτίσθησαν υπό της συμμαχικής νίκης. Ουδείς γνωρίζει τι η Σοβιετική Ρωσσία και η κομμουνιστική διεθνής της οργάνωσις προτίθενται να πράξουν εις το άμεσον μέλλον ή ποία είναι τα όρια, αν υπάρχουν όρια, των επεκτατικών και προσηλυτιστικών τάσεών των.
»Υπέρτατον καθήκον και έργον μας είναι να διαφυλάξωμεν τας εστίας των κοινών ανθρώπων από την φρίκην και την αθλιότητα ενός πολέμου. Είμεθα όλοι σύμφωνοι επ’ αυτού. Προς τον σκοπόν αυτόν εδημιουργήθη ήδη παγκόσμιος οργάνωσις καλουμένη Οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών, ήτις και διεδέχθη την Κ.Τ.Ε. με την αποφασιστικήν συμμετοχήν των Ην. Πολιτειών. Η Οργάνωσις αύτη βρίσκεται ήδη επί το έργον. Τούτο όμως δεν είναι αρκετόν. Η Οργάνωσις πρέπει να εφοδιασθή αμέσως με διεθνείς ενόπλους δυνάμεις.
»Εις το ζήτημα τούτο δυνάμεθα να βαδίσωμεν μόνο βήμα προς βήμα, αλλά πρέπει ν’ αρχίσωμεν τώρα. Προτείνω όπως εκάστη εκ των Δυνάμεων κληθή να αναθέση ωρισμένον αριθμόν ομάδων αεροπλάνων εις την υπηρεσίαν της παγκοσμίου Οργανώσεως. Θα ήτο εν τούτοις σφάλμα και αφροσύνη να δοθούν εις τον Ο.Η.Ε. τα μυστικά της βόμβας ατόμου τώρα και θα ήτο εγκληματική παραφροσύνη να αφεθούν ταύτα εις την τύχην εις τον τεταραγμένον εισέτι και μη ηνωμένον τούτον κόσμον. Αν πρόκειται να υπάρξη αδελφικός σύνδεσμος του είδους τον οποίον περιέγραψα, με όλην την απαιτουμένην δύναμιν και ασφάλειαν, αμφότεραι αι χώραι μας θα ωφεληθούν εξ αυτού. Πρέπει να είμεθα βέβαιοι ότι το μέγα τούτο γεγονός είναι γνωστόν εις τον κόσμον και ότι παίζει τον ρόλον του εις την σταθεροποίησιν των θεμελίων της ειρήνης. Το να προλαμβάνη τις το κακόν είναι καλύτερον από το να ζητά να το θεραπεύση».
Εν συνεχεία ο κ. Τσώρτσιλ είπεν ότι αι ιδιαίτεραι σχέσεις μεταξύ των Ην. Πολιτειών και της Βρεταννικής Συμπολιτείας δεν θα είναι ασυμβίβασται με την νομιμοφροσύνην έναντι της Παγκοσμίου Οργανώσεως. «Τουναντίον, είπεν, αύται είναι πιθανώς το μόνον μέσον διά του οποίου η Οργάνωσις αύτη θ’ αποκτήση την πλήρη της αρμοδιότητα και ισχύν» […]
«Ωμίλησα ενωρίτερον περί του Ναού της Ειρήνης. Εργάται από όλας τας χώρας πρέπει να κτίσουν τον Ναόν αυτόν. Και πράγματι να το πράξουν διότι άλλως ο Ναός αυτός δεν θ’ ανεγερθή ή μετά την ανέγερσίν του θα καταρρεύση και τότε όλοι θα αποδειχθώμεν ότι παραμείναμεν αδίδακτοι και θα αναγκασθώμεν να επιχειρήσωμεν και πάλιν, διά τρίτην φοράν, να διδαχθώμεν τα μαθήματά μας εις το σχολείον του πολέμου όστις θα είναι πολύ τρομακτικώτερος από εκείνον τον οποίον διήλθομεν.
»Γνωρίζομεν ότι η Ρωσσία έχει ανάγκην ασφαλείας επί των δυτικών συνόρων της από ενδεχομένην ανανέωσιν της γερμανικής επιθετικότητος, Χαιρετίζομεν αυτήν διότι ανέλαβεν την θέσιν η οποία αρμόζει εις αυτήν μεταξύ των ηγετικών του κόσμου εθνών. Προπαντός χαιρετίζομεν την σταθεράν και αύξουσαν επαφήν μεταξύ του ρωσσικού λαού και του ιδικού μας. Εν τούτοις είναι καθήκον μου να θέσω ενώπιόν σας ωρισμένα γεγονότα τα οποία αφορούν την παρούσαν κατάστασιν εν Ευρώπη. Από του Στεττίνου, εις την Βαλτικήν, μέχρι της Τεργέστης, εις την Αδριατικήν, μια σιδηρά αυλαία έχει πέσει διά μέσου της ευρωπαϊκής ηπείρου. Όπισθεν της γραμμής αυτής ευρίσκονται όλαι αι πρωτεύουσαι: Βαρσοβία, Βερολίνον, Πράγα, Βιέννη, Βουδαπέστη, Βελιγράδιον, Βουκουρέστιον και Σόφια. Όλαι αυταί αι περίφημοι πόλεις και οι κάτοικοί των ευρίσκονται ήδη εις την σοβιετικήν σφαίραν.
»Μόνον αι Αθήναι με την αθάνατον δόξαν των είναι ελεύθεραι ν’ αποφασίσουν περί του μέλλοντός των δι’ εκλογών [σ.σ. αναφέρεται στις εκλογές που έγιναν το 1946], αίτινες θα διενεργηθούν υπό την επίβλεψιν Βρεταννών, Αμερικανών και Γάλλων παρατηρητών.
»Η Τουρκία και η Περσία ανησυχούν αμφότεραι σοβαρώς διά τας αξιώσεις και τας πιέσεις, αίτινες ασκούνται επ’ αυτών υπό της Κυβερνήσεως της Μόσχας. Προσπάθειαι επίσης καταβάλλονται υπό των Ρώσσων εις το Βερολίνον προς δημιουργίαν κομμουνιστικού τρόπον τινά κόμματος εις την ζώνην κατοχής εν Γερμανία διά της παροχής ιδιαιτέρων ευνοιών εις ομάδας αριστερών Γερμανών ηγετών. Εάν η σοβιετική Κυβέρνησις προσπαθή διά κεχωρισμένων ενεργειών να δημιουργήση φιλοκομμουνιστικήν Γερμανίαν εις τας υπό τον έλεγχόν της περιοχάς, τούτο θα δημιουργήση νέας σοβαράς δυσχερείας εις την βρεταννικήν και την αμερικανικήν ζώνην, θα δώση δε την ευκαιρίαν εις τους ηττηθέντες Γερμανούς ν’ αποτελέσουν το αντικείμενον πλειστηριασμού μεταξύ των Σοβιέτ και των Δυτικών Δημοκρατιών.
Μόνον αι Αθήναι με την αθάνατον δόξαν των είναι ελεύθεραι ν’ αποφασίσουν περί του μέλλοντός των δι’ εκλογών, αίτινες θα διενεργηθούν υπό την επίβλεψιν Βρεταννών, Αμερικανών και Γάλλων παρατηρητών.
»Οποιαδήποτε συμπεράσματα και εάν είναι δυνατόν να εξαχθούν εκ των γεγονότων τούτων –και είναι ταύτα γεγονότα– η Ευρώπη αύτη ασφαλώς δεν είναι εκείνη διά την απελευθέρωσιν και την ανασυγκρότησιν της οποίας επολεμήσαμεν. Ουδέ περιλαμβάνη αύτη τας ουσιώδεις προϋποθέσεις μονίμου ειρήνης. Εξαιρέσει της Βρεταννικής Συμπολιτείας και των Ην. Πολιτειών, όπου ο κομμουνισμός ευρίσκεται εις την νηπιακήν του ηλικίαν, τα Κομμουνιστικά κόμματα ή Πέμπται Φάλαγγες αποτελούν πανταχού διαρκώς αυξανομένην πρόκλησιν και κίνδυνον διά τον χριστιανικόν πολιτισμόν. Αισθάνομαι μέγαν θαυμασμόν και υπόληψιν –είπεν εμφατικώς ο κ. Τσώρτσιλ– διά τον γενναίον Ρωσσικόν λαόν και διά τον εν καιρώ πολέμου σύντροφόν μου Στρατάρχην Στάλιν. Υφίσταται συμπάθεια και καλή θέλησις εν Μεγ. Βρετανία –και δεν αμφιβάλλω και εδώ επίσης– έναντι των λαών όλων των Ρωσσιών και απόφασις προς επιμονήν διά μέσου πολλών διαφωνιών και αντιξόων περιστάσεων προς αποκατάστασιν μονίμου φιλίας.
»Εις την Ιταλίαν το κομμουνιστικόν κόμμα ευρίσκεται εις σοβαράν αμηχανίαν διότι είναι υποχρεωμένον να υποστηρίξη τας αξιώσεις του κομμουνιστικώς εκπαιδευθέντος στρατάρχου Τίτο επί πρώην ιταλικών εδαφών εν τη Αδριατική.
»Δεν δύναταί τις να φαντασθή αναγεννωμένην την Ευρώπην άνευ ισχυράς Γαλλίας. Καθ’ όλην την δημοσίαν ζωήν μου ειργάσθην διά μίαν ισχυράν Γαλλίαν και ουδέποτε έχασα την πίστιν μου επί τα πεπρωμένα της ακόμα και εις τας σκοτεινοτέρας ώρας. Δεν θα χάσω την πίστιν μου αυτήν τώρα».
Εν συνεχεία ο κ. Τσώρτσιλ κατηγόρησε την Πολωνικήν Κυβέρνησιν ως ενεργούσαν «τεραστίας και αδίκους επιδρομάς εναντίον της Γερμανίας», προσθέσας: «Τα Κομμουνιστικά κόμματα, τα οποία ήσαν ελάχιστα εις όλα ταύτα τα ανατολικά κράτη, απέκτησαν υπεροχήν και ισχύν υπερβάλλουσαν κατά πολύ την αναλογίαν του αριθμού των μελών των και επιδιώκουν απανταχού να επιτύχουν ολοκληρωτικόν έλεγχον. Αι αστυνομικαί Κυβερνήσεις υπερισχύουν σχεδόν εις πάσαν περίπτωσιν και, εξαιρέσει μέχρι τούδε της Τσεχοσλοβακίας, δεν υπάρχει πραγματική δημοκρατία».
Ο κ. Τσώρτσιλ συνέστησεν όπως «τα ζοφερά ταύτα γεγονότα» αντιμετωπισθούν με θάρρος και συνέκρινε την αισιοδοξίαν του κόσμου μετά την Συνθήκην των Βερσαλλιών με την σημερινήν ψυχικήν διάθεσιν. «Τας ημέρας εκείνας, είπεν, υπήρχε απεριόριστος πεποίθησις ότι οι πόλεμοι ετελείωσαν. Δεν βλέπω, ούται αισθάνομαι την ιδίαν πεποίθησιν τώρα. Εξ άλλου μού είναι αποκρουστική η ιδέα ότι νέος πόλεμος είναι αναπόφευκτος και ακόμη περισσότερον ότι επίκειται. Τούτο οφείλεται στο ότι εγώ είμαι τόσον βέβαιος ότι αι τύχαι μας ευρίσκονται εις τας χείρας μας και ότι κατέχομεν την δύναμιν διά να σώσωμεν το μέλλον, ώστε να αισθάνωμε το καθήκον να ομιλήσω τώρα εν πάση ειλικρινεία. Δεν πιστεύω ότι η Ρωσσία επιθυμεί τον πόλεμον. Εκείνο το οποίον επιθυμεί είναι οι καρποί του πολέμου και η απεριόριστος επέκτασις των δυνάμεών της και των δογμάτων της».
Εις το σημείον τούτο ο κ. Τσώρτσιλ επέστησε την προσοχήν εναντίον της πολιτικής κατευνασμού, ειπών: «Εκείνο το οποίον χρειάζεται είναι ο διακανονισμός και όσον περισσότερον χρόνον ούτος αναβάλλεται, τόσον δυσκολότερος θα είναι και οι κίνδυνοί μας θα καταστούν μεγαλύτεροι. Εξ όσων αντελήφθην σχετικώς με τους Ρώσσους φίλους και συμμάχους μας κατά τον πόλεμον, είμαι πεπεισμένος ότι ουδέν υπάρχει το οποίον να θαυμάζουν τόσον πολύ όσον η δύναμις και ότι ουδέν υπάρχει διά το οποίον να έχουν ολιγώτερον σεβασμόν όσον η στρατιωτική αδυναμία. Διά τον λόγον τούτον το παλαιόν δόγμα της ισορροπίας των δυνάμεων δεν είναι ορθόν. Δεν δυνάμεθα ν’ αναλάβωμεν τον κίνδυνον, αν είναι εφικτόν τούτο, να δρώμεν επί τη βάσει της στενής ταύτης κατευθυντηρίου γραμμής, η οποία δημιουργεί τον πειρασμόν δοκιμής της δυνάμεως.
»Αν αι Δυτικαί Δημοκρατίαι ίστανται συνηνωμέναι με αυστηράν προσκόλλησιν εις τας αρχάς του Καταστατικού Χάρτου των Ην. Εθνών, η επιρροή των εις την προαγωγήν των αρχών τούτων θα είναι τεραστία και ουδείς είναι πιθανόν να βλάψη αυτάς».
Αναφερόμενος εις τον πρόσφατον πόλεμον, ο κ. Τσώρτσιλ είπε: «Την τελευταίαν φορά είδον όλα αυτά ερχόμενα και εκραύγασα δυνατά, αλλ’ ουδείς έδωσεν προσοχήν τινά. Ο πόλεμος ούτος θα ήτο δυνατόν να προληφθή χωρίς να ριφθή ουδέ μία βολή και η Γερμανία θα ήτο δυνατόν να ήτο σήμερον ισχυρά, ευδαίμων και τετιμημένη, αλλ’ ουδείς ήθελε ν’ ακούση και ο εις κατόπιν του άλλου απερροφήθημεν όλοι εντός της τρομεράς δίνης. Ασφαλώς δεν πρέπει να επιτρέψωμεν να συμβή τούτο και πάλιν. Τούτο είναι δυνατόν να επιτελεσθή μόνον, επιτυγχανομένης τώρα, το 1946, καλής κατανοήσεως εφ’ όλων των σημείων με την Ρωσσίαν, υπό το γενικόν κύρος του Ο.Η.Ε. και διά της διατηρήσεως της καλής ταύτης κατανοήσεως διά παγκοσμίου οργάνου υποστηριζομένου υπό ολοκλήρου της δυνάμεως του αγγλοφώνου κόσμου και όλων των συνδεομένων μετ’ αυτού».
Ο κ. Τσώρτσιλ ετερμάτισε τον λόγον του με τον παλλόμενον εκείνον εξ αποφασιστικότητος λόγον, ο οποίος υπενθυμίζει τους περιφήμους κατά το διάστημα του πολέμου λόγους του:
«Ας μη υποτιμά κανείς την δύναμιν της Βρετανικής Αυτοκρατορίας και Συμπολιτείας. Επειδή βλέπετε 46.000.000 ανθρώπους εις την νήσον μας βασανιζομένους με τον ανεφοδιασμόν των εις τρόφιμα ή επειδή συναντώμεν δυσκολίας εις την αποκατάστασι των βιομηχανιών μας και του εξαγωγικού μας εμπορίου, μη υποθέτετε ότι δεν θα διέλθωμεν επιτυχώς τα ζοφερά ταύτα έτη, όπως διήλθομεν τα ένδοξα έτη αγωνίας, ή ότι μετά ημισείαν εκατονταετηρίδα από τούδε δεν θα ίδετε 70.000.000 ή 80.000.000 Βρεταννούς σκορπισμένους ανά τον κόσμον και ηνωμένους εν τη αμύνη των παραδόσεών μας, του τρόπου της διαβιώσεώς μας και των παγκοσμίων ιδεωδών μας, τα οποία ημείς και σεις επιδιώκομεν. Αν ο πληθυσμός της αγγλοφώνου Συμπολιτείας προστεθή εις τον των Ην. Πολιτειών με παν ό,τι τοιαύτη συνεπάγεται εις τον αέρα, κατά θάλασσαν και εις την επιστήμην και την βιομηχανίαν, δεν θα υπάρχη ανάγκη ταλαντευομένης και αμφιβόλου ισορροπίας των δυνάμεων, αποτελούσης πειρασμόν διά την φιλοδοξίαν ή τον τυχοδιωκτισμόν. Τουναντίον θα υπάρχη απόλυτος βεβαιότης της ασφαλείας.
»Εάν είμεθα προσκεκολλημένοι πιστώς εις τον Καταστατικόν Χάρτην των Ην. Εθνών και βαδίσωμεν προς τα εμπρός, έχοντες ήρεμον και νηφάλιον συναίσθησιν της δυνάμεώς μας, χωρίς να ζητούμεν ουδενός τα εδάφη ή τους θησαυρούς και χωρίς να επιδιώκομεν να επιβάλλομεν αυθαίρετον έλεγχον επί των σκέψεων των ανθρώπων, αν όλαι αι βρεταννικαί ηθικαί και υλικαί δυνάμεις και πεποιθήσεις συνενωθούν μετά των ιδικών σας εις αδελφικόν σύνδεσμον, αι ανηφορικαί οδοί του μέλλοντος θα είναι απηλλαγμέναι εμποδίων όχι μόνον δι’ ημάς αλλά και δι’ όλους όχι μόνον διά την εποχήν μας, αλλά και διά την προσεχή εκατονταετηρίδα».
Η Καθημερινή, 6 Μαρτίου 1946
Η παγκόσμιος εντύπωσις εκ του λόγου
Λονδίνον, 6. (Του ανταποκριτού μας). —Μολονότι ο κ. Τσώρτσιλ εις τον εκφωνηθέντα εις Φούλτον των Ηνωμ. Πολιτειών λόγον του ρητώς εδήλωσεν ότι ομιλεί ως άτομον και όχι υπό επίσημον ιδιότητα, το κύριον θέμα συζητήσεως μεταξύ των ενταύθα [σ.σ. Λονδίνο] πολιτικών κύκλων ήτο σήμερον αν και κατά πόσον ο λόγος αντιπροσωπεύη την γραμμήν προς την οποίαν αποκλίνει μετά τα πρόσφατα γεγονότα η αγγλική πολιτική εν όψει της ρωσσικής αδιαλλαξίας και ελλείψεως διαθέσεως προς συνεργασίαν.
Γενικώς επικρατεί η γνώμη ότι ο κ. Τσώρτσιλ συνέταξε τον λόγον του μετά προηγουμένην συνεννόησιν μετά της κυβερνήσεως, η οποία ήθελε να ίδη ποίαν εντύπωσιν θα ενεποίει ούτος εις την παγκοσμίαν κοινήν γνώμην πριν υιοθετήση ή αποδοκιμάση το περιεχόμενόν του και το γεγονός ότι το επίσημον δημοσιογραφικόν όργανον της Κυβερνήσεως «Ημερήσιος Κήρυξ» είναι η μόνη εξ όλων των αγγλικών εφημερίδων η οποία δεν προβαίνη εις σχόλια επί του λόγου, προσδίδει κάποιον κύρος εις την ως άνω άποψιν. Δεν θα πρέπει επίσης να αποδοθή εις απλήν σύμπτωσιν και το γεγονός ότι κατά την χθεσινήν συζήτησιν περί αμύνης εν τη Βουλή των Κοινοτήτων, ο Πρώτος Λόρδος του Ναυαρχείου σερ Α.Β. Αλεξάντερ, όστις γενικώς θεωρείται ως το μάλλον υπεύθυνον και δεδοκιμασμένον έρεισμα της εργατικής Κυβερνήσεως, ωμίλησεν ουσιαστικώς υπό το αυτό πνεύμα, ως ο κ. Τσώρτσιλ, υποδείξας άνευ περιστροφών ότι πρέπει να υπάρχη κάποια αμοιβαιότης εις τας αγγλορωσσικάς σχέσεις και προσθέσας σαρκαστικώς ότι «κατά παράδοξον συγκυρίαν ο λογοκρινόμενος ρωσσικός τύπος δεν επληροφόρησεν ακόμη το κοινόν του ότι ο κ. Μπέβιν [υπουργός Εξωτερικών της Βρετανίας] επρότεινε να παραταθή η αγγλορωσσική συμμαχία επί 50 έτη».
Οι καλώς πληροφορημένοι κύκλοι άφιναν να νοηθή σήμερον ότι η αγγλική Κυβέρνησις επιδοκιμάζει τον λόγον του κ. Τσώρτσιλ, μολονότι τονίζουν ότι ο πρώην πρωθυπουργός εξέφρασεν προσωπικάς του γνώμας. Οι διπλωματικοί παρατηρηταί αναφέρουν ότι ο κ. Μπέβιν είχεν ήδη διαμαρτυρηθεί εις τον Ο.Η.Ε. διά την ακαθόριστον εξωτερικήν πολιτικήν των Σοβιέτ καθώς και διά τον πυκνόν πέπλον υπό τον οποίον καλύπτουν ταύτα την ανατολικήν Ευρώπην.
Οσονδήποτε ακριβείς και αν είναι αι εικασίαι αύται, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η κεντρική ιδέα την οποίαν υπεγράμμισεν ο κ. Τσώρτσιλ αντιπροσωπεύει τας σημερινάς σκέψεις του αγγλικού λαού και μολονότι πάσα ιδέα περί συρράξεως εκ του εμφανούς με την Ρωσσίαν αποκρούεται γενικώς και δέον να θεωρήται ως αποκλειομένη, εξ ίσου όμως αληθές τυγχάνει ότι αι αγγλορωσσικαί σχέσεις έχουν ενταθή μέχρι βαθμού ρήξεως και ότι παραμικροτέρα πρωτοβουλία θα ηδύνατο να οδηγήση εις τα άκρα. Διά τους λόγους αυτούς η εκ μέρους του κου Τσώρτσιλ αντιμετώπισις των πραγματικοτήτων αποτελεί ανεκτίμητον συμβολήν δι’ ένα αποφασιστικόν διάβημα προς άρσιν του υφισταμένου αδιεξόδου.
Η κεντρική ιδέα την οποίαν υπεγράμμισεν ο κ. Τσώρτσιλ αντιπροσωπεύει τας σημερινάς σκέψεις του αγγλικού λαού.
Το κέντρον του γενικού ενδιαφέροντος σήμερον όχι μόνον εν Μ. Βρεταννία αλλά και εις ολόκληρον τον κόσμον είναι ο θαρραλέος και απροκάλυπτος λόγος τον οποίον εξεφώνησεν ο κ. Τσώρτσιλ εις το «Κολλέγιον του Ουεστμίνστερ» εις Φούλτον του Μιζούρι. Είναι δε χαρακτηριστική η φράσις τής συνήθως αντιπολιτευομένης τον γηραιόν ηγέτην των Συντηρητικών φιλελευθέρας εφημερίδας «Νέα Χρονικά»: «Ο λόγος του τέως Πρωθυπουργού ασφαλώς θα εισέλθη εις την ιστορίαν και πιθανώς να δημιουργήση ιστορίαν». […] Ενώ οι ανεξάρτητοι «Τάιμς» θεωρούν ότι μεταξύ της Δυτικής Δημοκρατίας και του Κομμουνισμού δεν δύναται να υπάρξη αγών εξοντώσεως, διότι η θετική νίκη δεν πρόκειται να ευνοήση καμίαν πλευράν, το συντηρητικόν «Νταίηλυ Μαίηλ» τονίζει ότι η ρωσσική δυναμική πολιτική καθιστά την ειρήνην επισφαλή. Η Ρωσσία ακολουθεί την πολιτικήν αυτήν βήμα προς βήμα. Δεσπόζει των χωρών της Ανατ. Ευρώπης, των Βαλκανίων, διά την ασφάλειάν της. Αλλά προχωρεί επικινδύνως περαιτέρω. Η Περσία απειλείται, όπως και η Τουρκία. Αι ρωσσικαί λαβίδες φθάνουν ως το Αιγαίον και εις την Μεσόγειον. Πόλεμος των νεύρων διεξάγεται εναντίον των μικρών κρατών. Το κομμουνιστικόν δόγμα επιβάλλεται διά της βίας εις λαούς μη θέλοντες αυτό. Η ολεθρία πορεία της Ρωσσίας δύναται και πρέπει να αναχαιτισθή. Τις δύναται να αμφιβάλη ότι ο τρόπος διά να επιτευχθή τούτο προτείνεται υπό του κ. Τσώρτσιλ;
Η φιλελευθέρα εφημερίς «Μαγχεστριανός Φύλαξ» είναι επιθετικωτέρα του κ. Τσώρτσιλ κατά της Ρωσίας: «Κατά την διάρκειαν του πολέμου –τονίζει– εφαίνετο αυταπόδεικτον ότι η Μεγ. Βρεταννία και η Αμερική έπρεπε να συνεργάζωνται διά να επαναφέρουν την ειρήνην και την ελευθερίαν, την οποίαν κατέστρεφαν τα ολοκληρωτικά κράτη. Και σήμερον, δυστυχώς, πρέπει να είναι συνηνωμέναι, διότι ο φιλελεύθερος πολιτισμός των οποίον υποστηρίζουν, απειλείται από νέας δυνάμεις αναλόγους περίπου προς εκείνας των ναζίς».
Οι «Τάιμς της Νέας Υόρκης» εις κύριον άρθρον γράφουν: «Ο αμερικανικός λαός έχει αντιληφθή προ πολλού ότι αι Ην. Πολιτείαι και η Μεγ. Βρεταννία διέπονται υπό κοινών πεπρωμένων, τα οποία θα τους συνενώσουν αναποφεύκτως εις οποιονδήποτε μέλλοντα πόλεμον».
Η Καθημερινή, 7 Μαρτίου 1946
Ο πόλεμος δεν είναι αναπόφευκτος
Είναι βέβαιον ότι η Ευρώπη θα είχε κομμουνιστικοποιηθή και το Λονδίνον θα είχε βομβαρδισθή προς τινός χρόνου αν δεν ευρίσκετο η ατομική βόμβα εις τας χείρας των Ηνωμ. Πολιτειών. Ο Οργανισμός των Ηνωμ. Εθνών υπέστη τον αντίκτυπον του ανταγωνισμού μεταξύ της Σοβ. Ρωσίας και της υπολοίπου ανθρωπότητος. Ουχ ήττον όμως ο Οργανισμός αυτός παρέμεινεν η καλυτέρα ελπίς διά την αποτροπήν τρίτου παγκοσμίου πολέμου. […]»
Ο κ. Τσώρτσιλ συνέστησε περαιτέρω την μεγαλυτέραν επαγρύπνησιν εις την σημερινόν ψυχρόν πόλεμον, χωρίς όμως και να διατυπώση την γνώμην ότι πρέπει να ληφθή τώρα βεβιασμένη ή δυναμική δράσις. «Ο πόλεμος δεν είναι αναπόφευκτος – είπε. […] Η Δύσις δεν εζήτησεν από την Ρωσίαν άλλο από καλήν θέλησιν και έντιμον συμπεριφοράν. Αν εν τούτοις πρόκειται να διεξάγεται πόλεμος νεύρων, εν τοιαύτη περιπτώσει ας καταστήσωμεν σαφές ότι τα νεύρα μας είναι δυνατά και έχουν τονωθή εκ των ακλονήτων πεποιθήσεων και ιδανικών τα οποία μάς εμπνέουν. […]
»Δέκα τέσσαρες άνδρες εις το Κρεμλίνον, κρατούντες υπό το πέλμα των εκατοντάδες εκατομμυρίων ατόμων και επιδιώκοντες την κυριαρχίαν του κόσμου, αισθάνονται την ανάγκην όπως πάση θυσία διατηρήσουν το Παραπέτασμα το χωρίζον της χώρας των από την υπόλοιπον ανθρωπότητα.
»Όταν –εξηκολούθησε– προ τριετίας ομίλησα εις το Φούλτον πολλοί εις την χώραν μου, αλλά και αλλαχού εξεπλάγησαν και εδυσφόρησαν δι’ όσα είπον τότε. Αλλά τα γεγονότα τούς εξεδικήθησαν διά την έκπληξιν και την δυσφορίαν των. Τα γεγονότα αυτά υπερηκόντισαν την προειδοποίησιν την οποίαν εθεώρησα τότε καθήκον μου να διατυπώσω. Σήμερον είναι πλέον πολύ διάφορον το κλίμα της κοινής γνώμης. Έχομεν ως κυριαρχούντα γεγονότα το περίφημον Σχέδιον Μάρσαλ υπέρ μιας νέας ενότητος της Δυτικής Ευρώπης, και την στιγμήν αυτήν το Ατλαντικόν Σύμφωνον. […]
»Τίποτε όμως δεν συνετέλεσε περισσότερον εις την εκπληκτικήν αυτήν μεταστροφήν των αισθημάτων των Ην. Πολιτειών, της Μεγ. Βρεταννίας και της Ευρώπης, όσον η απίθανος πολιτική την οποίαν ηκολούθησεν η Σοβιετική Κυβέρνησις. Και είναι φυσικόν να ερωτήσωμεν: Άραγε ενήργησεν εκ προμελέτης κατά τρόπον ώστε να ενώση όλον τον ελεύθερον κόσμον εναντίον της; Βέβαιον είναι ότι τούτο δεν συνέβη διότι δεν υπήρξαν ικανοί άνδρες εις τους κόλπους της. Αλλά τότε διατί ενήργησαν όπως ενήργησαν; Θα σας δώσω ως απάντησιν εν παράδοξον, ας το είπω, ιδικόν μου συμπέρασμα. “Διότι εφοβήθησαν περισσότερον την φιλίαν της Δύσεως παρά την εχθρότητά της”. Δεν δύνανται να ανεχθούν ούτε και να επιτρέψουν ανάδειξιν ελευθέρων και φιλικών ανταλλαγών μεταξύ της αχανούς εκτάσεως την οποίαν ελέγχουν και του πολιτισμένου κόσμου της Δύσεως. Ο ρωσικός λαός δεν πρέπει να βλέπη τι συμβαίνει έξω των συνόρων του και ο έξω κόσμος δεν πρέπει να βλέπη το τι διαδραματίζεται εντός του περιφραγμένου ρωσσικού κτήματος. Οι 14 άνδρες του Κρεμλίνου, κρατούντες υπό τον ζυγόν των εκατομμύρια ανθρώπων και θέλοντες αντί πάσης θυσίας την παγκόσμιον κυριαρχίαν δεν διστάζουν προ ουδενός ίνα διατηρήσουν τους φραγμούς τους οποίους ανήγειραν. Η επιβίωσίς των και ουχί εκείνη της Ρωσίας είναι η ρίζα και η αφορμή ως και η μοναδική εξήγησις της απαισίας και κακοποιού πολιτικής των.
»Η πολιτική αύτη είναι φυσική συνέπεια της σοβιετικής συμπεριφοράς και των στάσεων της κομμουνιστικής Ρωσίας με τας άλλας μεγάλας δυνάμεις, αι οποίαι δεν έχουν το προηγούμενόν των εις την παγκόσμιον ιστορίαν. Μέτρα και αντίμετρα ελήφθησαν εις πολλάς περιπτώσεις και τα οποία εις προγενεστέραν ιστορικήν περίοδον δεν θα είχον άλλην συνέπειαν παρά ένοπλον σύρραξιν. Η κατάστασις αύτη εχαρακτηρίσθη προσφυώς παρά διακεκριμένων Αμερικανών ως “ψυχρός πόλεμος”. Το ερώτημα το οποίον τίθεται εν συνεχεία είναι: “Κερδίζουν τον ψυχρόν αυτόν πόλεμον;” Η απάντησις πρέπει να αναζητηθή τόσον εις την Ευρώπην, όσον και εις την Ασίαν. Αν εις την Ασίαν εσημείωσεν επιτυχίαν εις την Κίναν, εις την Ευρώπην όμως η κατάστασις εκρατήθη σταθερώς […].
»Αντιμετωπίζομεν πράγματι την στιγμήν αυτήν κάτι πολύ χειρότερον και μεγαλύτερον εκείνου το οποίον αντεμετωπίσαμεν εν τω προσώπω του Χίτλερ. Εκείνος είχε να εκμεταλλευθή μόνον την αλαζονείαν του “λαού των κυρίων” και το αντισημητικόν του μίσος. Οι 14 όμως αυτοί άνδρες εις το Κρεμλίνον έχουν την ιεραρχία των και εν είδος θρησκείας, της οποίας οι ιεραπόστολοι ευρίσκονται εις κάθε χώραν ως πέμπτη φάλαγξ, αναμένοντες την ημέραν καθ’ ην, ως ελπίζουν, θα είναι οι απόλυτοι κύριοι των συμπατριωτών των και θα εξοφλήσουν παλαιούς λογαριασμούς. Έχουν την αθεϊστική θρησκείαν των και το κομμουνιστικόν δόγμα των της πλήρους υποταγής του ατόμου εις το κράτος. Όπισθεν τούτου ίσταται ο μεγαλύτερος στρατός εν τω κόσμω εις τας χείρας Κυβερνήσεως επιδιωκούσης ιμπεριαλιστικήν επέκτασιν, ως ουδείς τσάρος ή Κάιζερ έχει πράξει μέχρι τούδε».
Η Καθημερινή, 1 Απριλίου 1949
