Τoν Απρίλιο του 1940, τα βλέμματα όλου του κόσμου είναι στραμμένα στην Ιταλία, περιμένοντας από αυτήν την επίσημη κήρυξη του πολέμου. Αναμφισβήτητος πρωταγωνιστής είναι ο Μπενίτο Μουσολίνι, ιδρυτής και ηγέτης του Εθνικού Φασιστικού Κόμματος (PNF), που κατέλαβε την εξουσία μετά την Πορεία προς τη Ρώμη, τον Οκτώβριο του 1922 (έτσι ονομάστηκε η πορεία που έκαναν οι μελανοχίτωνές του προς την πρωτεύουσα της Ιταλίας).
Η Καθημερινή στις αρχές Απριλίου δημοσιεύει σε τέσσερις συνέχειες κατ’ αποκλειστικότητα στην Ελλάδα μια αποκαλυπτική βιογραφία του Ιταλού δικτάτορα, που λίγους μήνες αργότερα θα εξαπέλυε επίθεση εναντίον της Ελλάδας. Ο Γερμανός συγγραφέας Έμιλ Λούντβιχ αναλαμβάνει να σκιαγραφήσει τη ζωή του Ντούτσε από την παιδική του ηλικία, τη μετανάστευσή του σε νεαρή ηλικία στην Ελβετία και τη στρατιωτική του θητεία, μέχρι τη συμμετοχή του στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, την ίδρυση του PNF και την άνοδό του στην εξουσία.
Επίσης, τον Νοέμβριο του 1932, με αφορμή τη δέκατη επέτειο της Πορείας προς τη Ρώμη, η Καθημερινή παρουσιάζει στο αναγνωστικό της κοινό το κείμενο του Άγγλου δημοσιογράφου Γουόρντ Πράις, «Ενώ οι ηγέται του κόσμου έπαιζαν γκολφ, ο δημοσιογράφος Μουσσολίνι κατέστρωνε το σχέδιον μίας επαναστάσεως», όπου «αναφέρει τας περιστάσεις υπό τας οποίας εγνώρισε τον κ. Μουσσολίνι εις την περίφημον Συνδιάσκεψιν των Καννών».
Παιδική ηλικία
Μόνον ηλίθιος ημπορεί να κατακρίνη έναν αρχηγόν υπό το πρόσχημα ότι συμβολίζει μίαν αντίθετον πολιτειακήν θεωρίαν. Εάν, καίτοι αντίπαλος του φασισμού, ηρνούμην να πλησιάσω τους αρχηγούς του δεν θα κατώρθωνα ποτέ να κατανοήσω τα ελατήρια που τους ωθούν και θα ήμην ανίκανος να προβλέψω την μέλλουσαν δράσιν των. Εν τούτοις, επειδή από τριάντα ετών δεν παύω να μελετώ την ανθρώπινην καρδιάν, τον χαρακτήρα των λαών και προ πάντων των αρχηγών των, ηδυνήθην να προβλέψω διά των βιβλίων μου και εις τας διαλέξεις μου την πορείαν των γεγονότων κατά τα τελευταία επτά έτη μη πλανηθείς παρά μόνο εις επουσιώδη σημεία.
Δι’ αυτό και ο Μουσσολίνι, τον οποίον γνωρίζω από του 1928, δεν μου εφάνη ως ο αντιπαθής αρχηγός της αντιπάλου εις την οποίαν ανήκω παρατάξεως· ανεκάλυψα εις αυτόν ένα άνθρωπον, που είναι ίσως κάτι περισσότερον, ή κάτι ολιγώτερον, εκείνου το οποίον ημείς οι άλλοι, οι πολιτικοί αντίπαλοι, βλέπουμε εις αυτόν. Και σήμερον ακόμη, επτά έτη μετά την τελευταίαν μας συνάντησιν, και σήμερον ακόμη δεν έχω τον παραμικρόν ενδοιασμόν να δηλώσω ότι είναι ο πλέον ενδιαφέρων πολιτικός ανήρ εξ όσων συνήντησα εις ολόκληρον την Ευρώπην.
Ας αρχίσωμεν από εκείνο που προξενεί την μεγαλυτέραν προ πάντων εντύπωσιν και συντελεί κυρίως εις την ανάλυσιν του ανθρώπου: το πρόσωπον.
Ευθύς εξ αρχής η φυσιογνωμία του Μουσσολίνι αποδεικνύει την υπεροχήν του επί φίλων και εχθρών. Θα ήξιζεν ασφαλώς να παρακολουθήσωμεν την εξέλιξιν του προσώπου του, πράγμα σχετικώς εύκολον. Δεν διαθέτομεν, εν τούτοις, παρά μίαν μόνον φωτογραφίαν εκ της νεανικής ζωής του Μουσσολίνι. Ένας από τους φίλους του μου είχεν ειπή πόσον ο Μουσσολίνι υπέφερε κατά την νεότητά του επειδή δεν ημπορούσε να πληρώνη την πολυτέλειαν να βγάζη φωτογραφίας. Και ασφαλώς αυτός είναι ο λόγος διά τον οποίον αρέσκεται να ποζάρη εμπρός εις τον φωτογραφικόν φακόν. Τον είδα να εξετάζη προσεκτικά τας φωτογραφίας που μας παρουσιάζουν και τους δύο εις το γραφείον του και αντελήφθην αμέσως ότι η φωτογραφία ήτο μία από τας μικράς του αδυναμίας. Είναι αληθές ότι ο Χίντεμπουργκ συνεκέντρωνε με προσοχήν τας φωτογραφίας του· και όμως ο Χίντεμπουργκ ήτο ογδοήκοντα ετών, δηλαδή είχε φθάσει εις την ηλικίαν της φρονήσεως.
Εις ένα πορτραίτο του που τον δείχνει εις ηλικίαν είκοσι ετών ο Μουσσολίνι έχει το φλογερόν βλέμμα ενός φανατικού, ενός ποιητού. Και εις την ηλικίαν αυτήν είχεν ήδη αισθανθή την πείραν της ζωής. «Η πραγματική μου βιογραφία, μου είπε μίαν ημέραν, στηρίζεται εις τα δέκα πέντε πρώτα χρόνια της ζωής μου». Γυιός σιδηρουργού, επαναστατικών πολιτικών αρχών εις ένα λησμονημένο χωριό της Ιταλίας, ο μικρός Μπενίτο περνούσε τα μακρυά χειμωνιάτικα βράδυα κοντά στο παραγώνι όπου ο πατέρας και τα λοιπά μέλη της οικογενείας συνεκεντρούντο να πιουν ένα ποτήρι ζεστό κρασί που μαζύ με το κορμί εζέσταινε και την φαντασία του επαναστάτου γονέως. Κατόπιν, νεανίας ο Μουσσολίνι, είδε τον πατέρα του να ρίπτεται εις την φυλακή επειδή είχεν εκφωνήσει επαναστατικούς λόγους. Κατά την αυτήν περίπου εποχήν επληροφορείτο ότι κάποιος αναρχικός είχε εκσφενδονίσει μίαν βόμβαν εναντίον της αμάξης της οποίας επέβαινεν ο Βασιλεύς της Ιταλίας.
Εις ένα πορτραίτο του που τον δείχνει εις ηλικίαν είκοσι ετών ο Μουσσολίνι έχει το φλογερόν βλέμμα ενός φανατικού, ενός ποιητού.
Κατά τα νεανικά εκείνα χρόνια το σιδεράδικο πολύ συνετέλεσεν εις το να εξάψη την φαντασίαν του Μπενίτο. «Εντυπώσεις –μου είπεν ο ίδιος– ωσάν εκείναι χαράσσονται βαθειά στην ύπαρξι του ανθρώπου. Η θέα της φωτιάς και το αμόνι με το σφυρί που μεταμορφώνουν σύμφωνα με τη θέλησι του ανθρώπου το σίδηρο». Όταν απέθανε ο πατέρας του χιλιάδες εργατών παρηκολούθησαν την κηδεία. Εις τον Μπενίτο τα πλήθη αυτά έκαμαν ισχυράν εντύπωσιν. «Μία από τας μεγαλυτέρας μου δυνάμεις –μου είπε– είναι ότι προέρχομαι από τον λαό». Ο Μουσσολίνι ασφαλώς εκληρονόμησε κάτι από το πάθος και την βιαιότητα που εχαρακτήριζαν τον πατέρα του και το περιβάλλον του.
Η μητέρα του, φτωχή διδασκάλισσα, ήτο μία ύπαρξις ονειροπόλος και ευαίσθητος. Από αυτήν εξ αταβισμού και μορφώσεως ο Μπενίτο επήρε τα χαρακτηριστικά των ανθρώπων που έχουν μεγάλην και ζωντανή φαντασία. Ούτε ο πατέρας όμως ούτε η μητέρα έβαλαν εις την ψυχή του Μουσσολίνι χριστιανικάς αρχάς, οι οποίαι άλλως τε ήσαν σχεδόν ανύπαρκτοι εις το σοσιαλιστικόν περιβάλλον όπου έζη η οικογένεια Μουσσολίνι.
Η Καθημερινή, 7 Απριλίου 1940
Νεανικά χρόνια
Εμελέτησε τους αγαπημένους του κλασικούς, τον Σαίξπηρ και τον Νίτσε, και ησθάνθη ενθουσιασμούς διά τον Ντ’ Αννούντσιο, πρεσβύτερόν του κατά δέκα πέντε έτη. Το μεγαλύτερον, όμως, πάθος του ήτο η Ιστορία. Ο πατέρας του συνήθιζε να διαβάζη τα βράδυα πλησίον στο καμίνι του σιδεράδικου εις τους φίλους του και εις τα παιδιά του Μακιαβέλην. Δεν πρόκειται δε περί μύθου. Μου το είπεν εις μίαν από τας συνομιλίας μας ο ίδιος ο Ντούτσε.
Έτσι, εις το νεανικόν πνεύμα του Μουσσολίνι διεγράφη από τότε η εικών του Καίσαρος, την οποίαν δεν επρόκειτο ποτέ πια να χάση από τα μάτια της ψυχής του και τον οποίον προσπαθή πάντα να φθάση μα ποτέ του δεν κατώρθωσε ούτε καν να προσεγγίση. Τι θα εγίνετο όμως με αυτόν τον νεανίαν, ο οποίος δεν είχε περισσοτέραν ανάπτυξιν από τους άλλους νέους της ιδίας με αυτόν μορφώσεως, αλλ’ ο οποίος είχεν, εν τούτοις, υψηλάς φιλοδοξίας; Ήτο, εξ άλλου, απολύτως πτωχός και τον απεστρέφετο το χρήμα. Χαρακτηριστικόν μάλιστα που τον διακρίνει και σήμερον ακόμη, από τους πλείστους των συνεργατών του.
Συνεπώς το πρόβλημα του μέλλοντός του καθίστατο πολυπλοκώτερον. Εν πάση, ίσως, περιπτώσει θα ηδύνατο να προσπαθήση να κερδίση το ψωμί του διά της πέννας του. Πραγματικά, ο Μουσσολίνι, εις ηλικίαν δέκα επτά ετών δεν περιωρίζετο να γράφη άρθρα δι’ εφημερίδας, αλλ’ ήρχισε να σκαρώνη και κάποια δράματα περιστρεφόμενα εις κοινωνικά θέματα. Αλλ’ όπως συμβαίνει εις την ηλικίαν των δέκα επτά έως είκοσιν ετών τα γραφόμενα των νέων δεν ευρίσκουν θέσιν ενώπιον της δημοσιότητος.
Ανεζήτησε, λοιπόν, ο νεαρός Μουσσολίνι άλλα επαγγέλματα, όπως του διδασκάλου και αργότερα του κτίστου, χωρίς εννοείται να εγκαταλείπη τους σοσιαλιστάς και τας οργανώσεις των. Η υπερηφάνειά του δεν του επέτρεψε να λησμονήση ποτέ τας ταπεινώσεις που υφίστατο λόγω της πενίας της πρώτης του νεότητος. Κατέστη όμως ύποπτος ένεκα της πολιτικής δράσεως του πατρός του και ηναγκάσθη να εκπατρισθή εις Ελβετίαν όπου ειργάζετο ως γκαρσόνι, κουβαλώντας φλιντζάνια εις ένα καφφενείον του Ορμπ και κατόπιν της Λωζάννης, επί δώδεκα ώρας το εικοσιτετράωρον. Και όταν έμεινεν άνεργος ηναγκάζετο να κοιμάται κάτω από τα γεφύρια ελλείψει καλυτέρας στέγης. Ένα βράδυ επέθαινε κυριολεκτικά της πείνας και καθώς είδε μία οικογένεια στον κήπο κάποιου εστιατορίου να γευματίζη πλουσιοπάροχα έκαμε να τείνη το χέρι ζητώντας ελεημοσύνη μα την τελευταία στιγμή σαν να εφοβήθη τον ίδιο τον εαυτό του μετάνοιωσε και ετράπη εις φυγήν.
Ο Μουσσολίνι εις ηλικίαν δέκα επτά ετών δεν περιωρίζετο να γράφη άρθρα δι’ εφημερίδας, αλλ’ ήρχισε να σκαρώνη και κάποια δράματα περιστρεφόμενα εις κοινωνικά θέματα.
«Η πείνα είναι εξαίρετος σχολή» – μου εδήλωσε μια μέρα ενώ άφινε το βλέμμα του να πλανηθή στο κενό. «Είναι – μου προσέθεσε, τόσον καλή σχολή όσον και η σχολή του μίσους. Ποίον μέλλον, λοιπόν, ηνοίγετο τότε ενώπιόν μου, ενώπιον ενός νεαρού σοσιαλιστού ή μάλλον κομμουνιστού; Και η φυλακή ακόμη αποτελεί εξαίρετον σχολήν, η φυλακή και η θάλασσα. Με την θάλασσα μαθαίνει κανείς την υπομονή». Και μου απηρίθμησε τας ένδεκα φυλακάς όπου, εις τέσσαρας χώρας, είχεν υποστή σκληράς δοκιμασίας βεβαιών, ότι παρ’ όλα αυτά εις τας φυλακάς είχεν απολαύση μιας κάποιας αναπαύσεως που δεν θα ένοιωθε εάν συνέβαινε διαφορετικά.
Η αβεβαιότης της ζωής του δεν συνήντησε την σταθερότητα παρά μόνον όταν εις ηλικίαν 26 ετών, ο Μουσσολίνι, απελαθείς από την Ελβετίαν έγινε στρατιώτης και επαγγελματίας δημοσιογράφος συγχρόνως. Και το στρατιωτικόν και το δημοσιογραφικόν επάγγελμα τον ωφέλησαν ποικιλοτρόπως. Η πείρα του πολέμου, τον οποίον εγνώρισε κατά την εποχήν εκείνην, τον κάμνει σήμερον να θέλη να τον αποφύγη. Διαπιστώνει κανείς με κάποιαν έκπληξιν ότι όλοι σχεδόν οι παλαιοί επαναστάται οι υπηρετήσαντες εις τον στρατόν υπό τας σημαίας ενός καθεστώτος μισητού, έστω, δεν λησμονούν την περίοδον της στρατιωτικής θητείας των όταν αναλαμβάνουν εις χείρας των τα ηνία της εξουσίας. Αργότερα, εις ηλικίαν 30 ετών ο Μουσσολίνι θα πολεμήση και θα πληγωθή. Αναφέρουν ότι ηρνήθη να επιτρέψη να τον αναισθητήσουν διά την εγχείρησιν εις την οποίαν εχρειάσθη να υποβληθή συνεπεία του τραυματισμού του, λέγων πως ήθελε να δη τι θα του έκαμναν.
Εν τούτοις, αντιθέτως προς τον Χίτλερ ο Μουσσολίνι δεν υπεστήριξε ποτέ ότι έμαθε την στρατηγικήν τέχνην κατά την εποχήν που ήτο στρατιώτης.
Μεταξύ ηλικίας 20 και 30 ετών ο Μουσσολίνι περιώρισεν ουσιωδώς την λογοτεχνικήν του δραστηριότητα. Έγραψε βεβαίως μίαν ενθουσιώδη βιογραφίαν διά τον Τσέχον επαναστάτην Χιους και εδημοσίευσεν εις επιφυλλίδας ένα μοντέρνο μυθιστόρημα· κυρίως, όμως, προσεπάθησε να αυξήση τας γνώσεις του. Εμελέτησε, λοιπόν, ευρωπαϊκήν γεωγραφίαν, στατιστικήν, φιλολογίαν και εδημοσίευε τα καλύτερα άρθρα του εις ένα ριζοσπαστοσοσιαλιστικόν φύλλον προσπαθών συγχρόνως να συγκεντρώση γύρω του μερικούς προσωπικούς θαυμαστάς.
Τον ηρώτησα πώς μεγάλος δημοσιογράφος ο ίδιος περιορίζει τας ελευθερίας του Τύπου. Μου απήντησεν επιχειρηματολογών ότι αι ελεύθεραι εφημερίδες δεν γράφουν παρά μόνον όσα τους υπαγορεύουν αι επιχειρήσεις, βιομηχανίαι και τράπεζαι, που τας χρηματοδοτούν. Πάντως ομιλεί συχνά διά τας συνεντεύξεις που έλαβεν από μεγάλους πολιτικούς προ του ν’ ανέλθη στην αρχή, με τον Μπριάν συγκεκριμένως, περί του πάθους με το οποίο εμελέτα το πρόσωπο του Γάλλου εκείνου πολιτικού ανδρός, περί της συνηθείας του να διαβάζη το κάθε τι ενδιαφέρον που γράφεται εις τον Τύπον και ιδίως τας εναντίον του επιθέσεις – και πολλάκις κάμνει την σκέψιν διά τους αντιπάλους του δημοσιογράφους:
― Αυτοί οι ανόητοι θα μπορούσαν όλα αυτά να τα γράψουν πολύ καλύτερα.
Η Καθημερινή, 8 Απριλίου 1940
Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος και αλλαγή απόψεων
Ο Μουσσολίνι μαζί με τον Ντ’ Αννούντσιο ήσαν οι άνθρωποι που ώθησαν την Ιταλίαν να εισέλθη εις τον ευρωπαϊκόν πόλεμον κατά το 1915.
Ο Μουσσολίνι με τον οποίον συνωμίλησα επί των ζητημάτων αυτών περισσοτέρας της μιας φοράς καθώρισεν ως ακολούθως τας απόψεις του: «Η Ιταλία, οίος δήποτε και αν θα ήτο ο νικητής θα ευρίσκετο εις το τέλος του πολέμου ενώπιον ενός συνασπισμού κρατών ο οποίος θα ύστατο προς αυτήν δυσμενής. Δεν θα ήτο δυνατόν παρά να σκεφθώμεν την κατάστασιν εις την οποίαν θα περιηρχόμεθα μεταπολεμικώς, ευρισκόμενοι ενώπιον ενός αριθμού συνησπισμένων κρατών· όσον αφορά το ότι τα κράτη αυτά θα ήσαν εξηντλημένα, τούτο, δεν θα είχε και πολύ σπουδαίαν σημασίαν. Εκείνο το οποίον επεδίωκα προ πάντων και είπερ τι και άλλο ήτο η αναγέννησις της Ιταλίας».
Hellas.gr).
Η εγκατάλειψις παρά του Μουσσολίνι των σοσιαλιστικών αρχών δεν ημπορεί να εκπλήσση. Δεν πρέπει, εξ άλλου, να λησμονούμεν ότι όλοι οι σοσιαλισταί εγκατέλειψαν τας αρχάς των όταν εξερράγη ο πόλεμος του 1914, αρχάς αι οποίαι ώφειλον να τους εμποδίσουν όπως συμμετάσχουν εις ένα κεφαλαιοκρατικόν πόλεμον. Εψήφισαν, εν τούτοις, τας πολεμικάς πιστώσεις και προσήλθον εις τας τάξεις του στρατού πλην ελαχίστων εξαιρέσεων όπως η του Μακδόναλδ εις την Αγγλίαν και του Καρόλου Λήμπκνεχτ εις την Γερμανίαν. Ο Μουσσολίνι ο οποίος ευρίσκετο με τους συντρόφους του σοσιαλιστάς εις τας αρίστας των σχέσεων μέχρι του τελευταίου συνεδρίου του Κόμματος των, μόλις είδε να έρχωνται ούτοι εις διενέξεις εθεώρησεν αυτάς ως την κατάλληλον αφορμήν διά να κηρύξη την ανάγκην της εξόδου της Ιταλίας εις τον Πόλεμον.
Μετά τον Πόλεμον συνήντησε πολλάς δυσκολίας διά να κάμη την Επανάστασιν. Εις την προσπάθειάν του όμως τον εβοήθησεν η απειλή του Κομμουνισμού. Εις όλας τας περιπτώσεις ο Μουσσολίνι είνε πράγματι εκείνος ο οποίος εχάραξε τον δρόμον του Χίτλερ και εις την επαναστατικήν τακτικήν. Όταν μετά τον Πόλεμον, εδημιουργήθησαν εις την Ιταλίαν μπολσεβικιστικαί τάσεις ο Μουσσολίνι δεν υπελείφθη της ευκαιρίας η οποία παρείχετο διά να υπερασπίση την κρατούσαν τάξιν. Όταν, πάντως, κατ’ Οκτώβριον του 1922, ενήργησε την προς Ρώμην πορείαν ο κίνδυνος ανήκεν ήδη εις το παρελθόν.
Ο Μουσσολίνι είνε πράγματι εκείνος ο οποίος εχάραξε τον δρόμον του Χίτλερ και εις την επαναστατικήν τακτικήν.
Ο Μπενίτο Μουσσολίνι εξέδιδε τας διαταγάς του από το γραφείον του εις το Μιλάνον και διηύθυνεν εκείθεν την Πορείαν προς την Ρώμην καίτοι δεν ήτο παρά ένας απλούς διευθυντής Εφημερίδος. Και η Ρώμη έτρεμεν ενώπιόν του διότι τότε δεν είχεν ως πρωθυπουργόν παρά έναν άνθρωπον του οποίου από της εποχής του συνεδρίου της Γενεύης ηδυνήθην να αντιληφθώ την φαιδράν προσωπικότητα. Ασφαλώς ο Μουσσολίνι ήτο ανώτερος άνθρωπος εκείνου τον οποίον ανέτρεπε.
Προ ολίγου καιρού όταν, κατά την επίσκεψίν του εις την Γερμανίαν, κάποιος φίλος τον ηρώτησε επί της κατανομής της εξουσίας εις την Ιταλίαν, ο Μουσσολίνι, απήντησε: «Προς το παρόν η Αρχή ευρίσκεται εις χείρας δύο ανδρών, του Βασιλέως και εμού». Και είναι φανερόν ότι εις την κατ’ αυτόν τον τρόπον, εκδηλουμένην αυτοπεποίθησίν του, όπως άλλως τε όλοι οι μεγάλοι άνδρες οφείλει την επιτυχίαν του. Το περίεργον δε είναι ότι η πίστις αυτή εις τον εαυτών των αποτελεί αιτίαν της επιτυχίας νέων περισσότερον, των ευρισκομένων εις την αρχήν της σταδιοδρομίας των, παρά εκείνων οι οποίοι διήνυσαν το μεγαλύτερον μέρος της ζωής των.
Η Καθημερινή, 9 Απριλίου 1940
Η άνοδος στην εξουσία
Δύο παραδείγματα θα αποδείξουν πόσον ο Μουσσολίνι γνωρίζει να εμφανίζεται φυσικός και απλούς. Κατ’ Οκτώβριον του 1922 όταν ο Βασιλεύς, περιστοιχούμενος από ανθρώπους ανικάνους, μετέβη εις το εν επαναστάσει φασιστικόν στρατόπεδον και έθεσεν επί κεφαλής της Κυβερνήσεώς του τον Αρχηγόν του στρατοπέδου εκείνου, ο Μουσσολίνι έλαβε την σχετικήν πληροφορίαν εις τα γραφεία της εφημερίδος του. Ηγέρθη, λοιπόν, από το γραφείον του, μετέβη εις την πόρταν που τον συνέδεε με τα γραφεία του αδελφού του, ο οποίος εκείνην την στιγμήν ησχολείτο με την διόρθωσιν δοκιμίων, και ξεύρετε τι του είπε;
― Αρνάλντο, σταμάτησε το Πιεστήριο.
― Για ποιο λόγο;
― Μου ανέθεσαν την Κυβέρνησι.
Αυτό ήταν όλο!
Ο Μουσσολίνι χειρίζεται τα πολιτικά ζητήματα με ευλυγισίαν και διπλωματίαν σύμφωνον προς την ιταλικήν παράδοσιν. Ο Μουσσολίνι άλλως τε δεν είναι ο πρώτος δικτάτωρ εξ όσων εγνώρισεν η Ιταλία. Εις εννεακοσίους υπολογίζονται οι κατά τους αιώνας προκάτοχοί του. Ουδείς όμως εξ αυτών, χωρίς να εξαιρούμεν ούτε τον Καίσαρα Βοργίαν, υπήρξεν αμόρφωτος και βάρβαρος. Η χώρα αυτή η οποία εδοκίμασε τας σχολάς των παπών, των δόγηδων και των μεγάλων οίκων της Φλωρεντίας, παρήγαγεν άνδρας οι οποίοι εθαυμάσθησαν διά την διπλωματικότητα και την εξελιγμένην πολιτικήν των σκέψιν. Ουδείς εκ των πολιτισμένων λαών ημπορεί να υπερηφανευθή διά τους πολιτικούς του άνδρας όσον ο ιταλικός. Ο Μουσσολίνι εχειρίσθη ανθρώπους και κόμματα με εξαιρετικήν λεπτότητα. Αφήκε τα τελευταία να ζήσουν επί μακρά έτη και δεν τα διέλυσε παρά βαθμιαίως.
(AP Photo) .
Εκείνο το οποίον διακρίνει περισσότερον τον Μουσσολίνι από τον Χίτλερ είναι η ευκολία με την οποίαν λαμβάνει τας μεγάλας αποφάσεις. Όταν τον ηρώτησα τι θα έκαμνεν εάν η «Πορεία προς Ρώμην» απετύγχανε, μου απήντησεν:
― Ιδού εν ενδεχόμενον που δεν ηθέλησα να αντιμετωπίσω ποτέ. Εάν εσκεπτόμην το ενδεχόμενον αυτό πώς θα ημπορούσα να δράσω;
Και ενώ μου έλεγε την φράσιν αυτήν ολόκληρος είχε ζωηρεύσει. Ενεθυμήθην ότι κατά την νεότητά του είχε γράψει ένα δοκίμιον που το επέγραφεν: «Εγκώμιον εις την υπομονήν».
Ο κόσμος δεν βλέπει εκ της δράσεως ενός δικτάτορος παρά την εξωτερικήν του πολιτικήν.
Όταν ο Μουσσολίνι λαμβάνη τον λόγον, η μεταλλική φωνή του φθάνει εις το πλήθος με φράσεις απλάς, ως σφυροκοπήματα. Και καθένας λέγει καθ’ εαυτόν: «Το είχαμεν πιστεύσει, ο άνθρωπος αυτός είχε δίκαιο». Ο Μουσσολίνι ομιλεί εις μίαν χώραν, όπου όλοι οι άνθρωποι, ή σχεδόν όλοι, είναι ρήτορες. Η ευγλωττία του λοιπόν δεν θα είχε μεγάλας πιθανότητας να προκαλέση εντύπωσιν εις το πλήθος, το οποίον εχρειάσθη αρκετός καιρός διά να κατακτήση.
Ο Μουσσολίνι είναι πλήρης άνθρωπος, πατήρ πολυμελούς οικογενείας. Εις ηλικίαν 55 ετών έλαβε πτυχίον χειριστού αεροπλάνου. Από καιρού εις καιρόν χειρίζεται τον πέλεκυν, θέτει εις κίνησιν ένα βενζινάροτρον, διά να δόση απτά παραδείγματα των ικανοτήτων του.
Κατόπιν προσπαθειών μιας δεκαπενταετίας ο Μουσσολίνι διηύρυνε τον κύκλον των γνώσεών του. Έμαθε ενωρίς την γερμανικήν και την γαλλικήν και έπειτα την αγγλικήν, αφού έγινε δικτάτωρ.
Ο Μουσσολίνι δεν έχει τον καιρόν να φλυαρή. Δεν εγκαταλείπει την πρωτεύουσαν παρά μόνον κατά το θέρος, και όταν την εγκαταλείπη, συνεργάζεται δραστηρίως με όλα του τα υπουργεία, δεν εξέρχεται ποτέ, δεν διασκεδάζει, εργάζεται.
Ο Μουσσολίνι ηύξησεν αναμφισβητήτως το γόητρον και την δύναμιν της Ιταλίας. Εις το εσωτερικόν προσεπάθησε να μεταβάλη τον χαρακτήρα του λαού του. Εις το εσωτερικόν προσεπάθησε να μεταβάλη τον χαρακτήρα του λαού του.
Το όνομά του κατέστη συνώνυμον μιας ιδέας, έκαμε να ξαναζήση η ρωμαντική ανάμνησις των κονδοτιέρων της Αναγεννήσεως και των δικτατόρων των ηρωϊκών χρόνων. Θα περάση εις την ιστορίαν ως μέγας οργανωτής.
Η Ιταλία θα εισέλθη εις τον πόλεμον ή θα παραμείνη ουδετέρα;
Αλλ’ η Ιταλία έχει σοβαρούς λόγους να μείνη ουδετέρα. Από απόψεως πολιτισμού και επιστήμης η Ιταλία συγγενεύει με την Γαλλίαν, την οποίαν αγαπά.
Ευρισκόμενος εις την εξουσίαν επί τόσα έτη ο Μουσσολίνι μίαν φοράν έκαμε πόλεμον, κατά των Αιθιόπων. Δεν ημπορεί, λοιπόν, να είπη κανείς, ότι πάσχει από καισαρομανίαν. Είναι αληθές ότι αι παρατηρήσεις μου σταματούν εις το έτος 1932.
Η σημερινή κατάστασις δεν συνεπάγεται καμμίαν υποχρέωσιν διά την Ιταλίαν και η απόφασις εξαρτάται αποκλειστικώς από τον Μουσσολίνι. Αν δεν ριφθή εις την περιπέτειαν, ο κόσμος θα έχη την απόδειξιν της υπεροχής του έναντι του Χίτλερ, εις την τέχνην του κυβερνάν.
Η Καθημερινή, 11 Απριλίου 1940
Περί την επέτειον του φασισμού
Η φασιστική Ιταλία η μεγαλυτέρα νέα δύναμις της Ευρώπης μετά τον πόλεμον [σσ. Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος] ήρχισεν από τον εγκέφαλον του Μπενίτο Μουσσολίνι. Όταν εδημιούργησε το πρώτον «φάσιο» εις το Μιλάνον το 1919 ήρχισε μίαν επανάστασιν εις την πολιτικήν ομοίαν προς εκείνην την οποίαν επέφερεν ο Λούθηρος εις την θρησκείαν με τας «95 θέσεις» του εις την Βυττεμβέργην προ 40 ετών.
Μετά πολλήν μελέτην της φασιστικής ιστορίας πιστεύω ότι την απόφασιν της προσωπικής αναλήψεως των ευθυνών της εξουσίας έλαβεν εις την Συνδιάσκεψιν των Καννών τον Ιανουάριον του 1922, εννεά μήνας προ της πραγματοποιήσεώς της.
Διότι ο Μουσσολίνι πρώτην φοράν είδε διεθνείς πολιτικούς εκ του πλησίον εις τας Κάννας και τους εζύγισε. Η συνδιάσκεψις αυτή θα είχε προ πολλού λησμονηθή εάν δεν συνέβαινεν όλως τυχαίως ένα πρωί ο Λόϋδ Τζωρτζ να οδηγήση τον Μπριάν εις το γήπεδον του γκολφ και να αναλάβη να τον διδάξη τον χειρισμόν του.
Το αποτέλεσμα ήτο ότι οι αντίπαλοι του Μπριάν εις το Παρίσι επείσθησαν ότι ούτος εκυριαρχείτο εξ ολοκλήρου από τον Βρεττανόν πρωθυπουργόν όχι μόνον εις το γκολφ αλλά και εις την αίθουσαν του υπουργικού συμβουλίου. Εδημιουργήθη πολιτική κρίσις και η κυβέρνησις Μπριάν ανετράπη.
Εις ημάς τους παρευρισκομένους εις τας Κάννας το γεγονός τούτο μάς εφάνη ως το εξαιρετικόν της Συνδιασκέψεως. Χωρίς όμως να το υποψιαζώμεθα συνετελείτο εν μέσω ημών ένα σπουδαιότερον γεγονός διαστάσεων τας οποίας τότε δεν εφανταζόμεθα μέσα εις ένα ισχυρόν εγκέφαλον – διότι μεταξύ των 40 ή 50 δημοσιογράφων οίτινες παρεκάθησαν εις την Συνδιάσκεψιν του Τύπου την οποίαν ωργάνωσεν ο Λόϋδ Τζωρτζ εις Κάννας, ευρίσκετο και ο διευθυντής του «Λαού της Ιταλίας» του Μιλάνου ο Μπενίτο Μουσσολίνι. […]
Εστεκόμην και επερίμενα το ασανσέρ εις το ξενοδοχείον «Κάρλτον» όπου εγένετο η συνδιάσκεψις, όταν τον είδα διά πρώτην φοράν. «Τσάο Μουσσολίνι» τού εφώναξεν ένας ιταλός συνάδελφος, το οποίον σημαίνει περίπου «Γεια σου Μουσσολίνι!» Μία έντονος φυσιογνωμία εστράφη προς το μέρος μας και μας εκύτταξε με περιέργως διαπεραστικά μάτια. «Ιλ κάπο ντέι Φατσίστι» (ο αρχηγός των Φασιστών) μου εψιθύρισεν ο ιταλός φίλος μου.
Τον Μουσσολίνι είδα το πρώτον με το ενδιαφέρον που ευρίσκει κανείς εις τον αγωνιστήν πρωταθλήματος διότι ο φασισμός τότε ήτο μαχητική δύναμις. Την νύκτα εις το Τουρίνον, το Μιλάνον και την Βενετίαν είχα ακούσει επανειλημμένως τον φασιστικόν πολεμικόν χαιρετισμόν «Ανόϊ» ακολουθούμενον από πυροβολισμούς και ποδοβολητό κατά τας αψυμαχίας κομμουνιστών και φασιστών εις τους δρόμους.
Θα εθεώρουν πολύ φανταστικήν την προφητείαν εάν μου έλεγε τότε κανείς ότι μετά δώδεκα μήνας θα επανέβλεπον τον Μουσσολίνι εις μίαν άλλην συνδιάσκεψιν, αλλά ως πρωθυπουργόν της Ιταλίας
αυτήν την φοράν απαιτούντα από τον λόρδον Κώρζον και από τον Πουανκαρέ να τον επισκεφθούν εις Τέρριτετ αντί να μεταβή αυτός και να τους συναντήση εις την Λωζάννην. Με ποία προσόντα αυτός ο υιός σιδηρουργού, αυτός ο δημοδιδάσκαλος και μαχητικός δημοσιογράφος επέτυχε τα θαυμάσια αυτά αποτελέσματα τα οποία τιμώνται σήμερον εις την Ρώμην;
Τα κυριώτερα είνε το θάρρος και η αντικειμενικότης. Εις τον λόγον τον οποίον εξεφώνησεν εν Μιλάνω ο Μουσσολίνι διεκήρυξε τας αρχάς της πολιτικής του: «Ολιγώτεραι αποφάσεις και περισσοτέρα δράσις. Ολιγώτεραι συνδιασκέψεις και περισσότεραι αποφάσεις». Εις όλας τας χώρας υπάρχουν μεταρρυθμισταί αλλά διά τας περισσοτέρας αι δυσκολίαι είνε σαφέστεραι από τον όπισθεν αυτών ευρισκόμενον σκοπόν. Διστάζουν, σκέπτονται, συμβουλεύονται και καταλήγουν με συμβιβασμούς. Διά τον Μουσσολίνι, πιθανόν τα μέσα να είνε αβέβαια, αλλ’ ο σκοπός ουδέποτε σκιάζεται από αμφιβολίας. Η δύναμις της αυτοπεποιθήσεώς του, του κατέστησε τα πάντα δυνατά.
Το μυστικόν της επιτυχίας του έγκειται εις το ότι μετέδωσε την αυτοπεποίθησιν αυτήν και εις τους συμπατριώτας του. Οι προληπτικοί και οι αμαθείς ομιλούν περί τυραννίας εις την Ιταλίαν. Εάν τούτο ήτο αληθές, τότε η δεκαετής θριαμβευτική διακυβέρνησις του Μουσσολίνι, αποτελεί ακόμη μεγαλείτερον θαύμα.
Είνε ευνόητον επίσης ότι μία χώρα, η οποία αντιμετωπίζει τόσον σταθερώς την οικονομικήν καταιγίδα και η οποία κατακτά συνεχώς νέα ρεκόρ εις τον αέρα, εις την θάλασσαν και γενικώς εις όλον το πεδίον της ανθρωπίνης δράσεως, δεν δύναται συγχρόνως να αγωνίζεται και κατά της αυθαιρέτου καταπιέσεως.
Ο Μουσσολίνι υπήρξεν ανηλεής όπως ο χειρούργος. Αφού το Κοινοβούλιον ηπείλει να εμποδίση το έργον του, υπεβίβασε την Βουλήν εις το πλατωνικόν επίπεδον μιας λέσχης συζητήσεων. Όπου η ατομική ελευθερία έβλαπτε το συμφέρον του Κράτους, την συνέτριψε. Ακόμη και τους στενωτέρους του συνεργάτας μετεχειρίσθη κατά τρόπον που εις άλλην χώραν, περισσότερον αισθηματικήν, θα εχαρακτηρίζετο ως αγνωμοσύνη. Ο Μουσσολίνι, ούτε του εαυτού του, ούτε των άλλων εφείσθη. Μοναδικός σκοπός του υπήρξε πάντοτε το καλόν της πλειοψηφίας των συμπατριωτών του.
To γεγονός ότι επ’ ευκαιρία της επετείου απεφάσισε να αμνηστεύση τους πολιτικούς εξορίστους, αποδεικνύει ότι δεν είνε κακεντρεχής φύσις. Πολλοί εξ αυτών είνε γνωστοί θανάσιμοι εχθροί του Ντούτσε, έτοιμοι να αποπειραθούν την δολοφονίαν του. Ήδη όμως όποτε οι αντίπαλοι αυτοί είνε ανίσχυροι να εμποδίσουν την αναγέννησιν της Ιταλίας, η προσωπική των έχθρα τού είνε αδιάφορος και τους απελευθερώνει.
Η Μεγάλη Βρεταννία είχε κλείσει επί μακρόν τους οφθαλμούς προ του θαυμασίου έργου, το οποίον απετέλει το Φασιστικόν καθεστώς. Ήκουσα επανειλημμένως τον Μουσσολίνι εκφράζοντα την ευγνωμοσύνην του προς το «Νταίηλυ Μαίηλ», διότι υπήρξεν η πρώτη αγγλική εφημερίς, η οποία εγνωστοποίησε τους σκοπούς του εις τον κόσμον. Η εκπλήρωσις των σκοπών αυτών οφείλεται εις την αυτοθυσίαν και την συνεργασίαν της μεγάλης πλειοψηφίας των 45.000.000 Ιταλών.
Όταν θέλω να αναμετρήσω τι έκαμεν ο Μουσσολίνι διά την Ιταλίαν, φέρω εις την μνήμην μου μίαν παρατήρησιν του Λόρδου Κρόμερ, παλαιού Άγγλου διοικητού της Αιγύπτου, κατά την διάρκειαν ενός γεύματος εις Ρώμην εις το οποίον είχα προσκληθή και εγώ, ολίγον προ της ανόδου του Μουσσολίνι εις την αρχήν.
― Α! είπεν ο πεπειραμένος αυτός διπλωμάτης, όλοι μας γνωρίζομεν τους Ιταλούς. Ποτέ δεν θα κάμουν τίποτε άλλο από του να εκτείνουν τας χείρας και να λέγουν «Πόβερο Ιταλιάνο!» (πτωχέ Ιταλέ!).
Θα είνε ο αιών μας αιών εξαπλώσεως του Φασισμού εις όλον τον κόσμον, ως είπεν ο Μουσσολίνι εις τον λόγον του; Η δυνατότης εκπληρώσεως της προφητείας του, ουδέποτε υπήρξε μεγαλειτέρα αφ’ ης ο Ντούτσε συνεκρότησε το πρώτον του «φάσιο» προ δωδεκαετίας, εις την καρδίαν ενός έθνους σπαραζομένου τότε από τον εμφύλιον πόλεμον, θέσας ούτω τα θεμέλια όλων των μεταρρυθμίσεων και βελτιώσεων, επί των οποίων σήμερον το Φασιστικόν καθεστώς, εν μέσω της αναζωογονηθείσης δόξης της αρχαίας Ρώμης, βλέπει το παρελθόν με δικαίαν υπερηφάνειαν.
Η Καθημερινή, 3 Νοεμβρίου 1932
