30 Νοεμβρίου 1963. Ο πρόεδρος Μακάριος υποβάλλει προς τον αντιπρόεδρο δρα Φαζίλ Κιουτσούκ σειρά προτάσεων για βελτίωση του Συντάγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας, οι οποίες αφαιρούσαν το δικαίωμα βέτο από τον Ελληνοκύπριο πρόεδρο και τον Τουρκοκύπριο αντιπρόεδρο και άλλαζαν το σύστημα των χωριστών πλειοψηφιών στη Βουλή των Αντιπροσώπων.
Το κλίμα στο νησί είναι τεταμένο και, λίγο πριν από τα Χριστούγεννα, μια σπίθα ανάβει τη φωτιά. Τουρκοκύπριοι πολίτες, που επέβαιναν σε αυτοκίνητο, αρνούνται να υποβληθούν σε έρευνα από αστυνομική περίπολο στα όρια της ελληνοκυπριακής και της τουρκοκυπριακής συνοικίας, στην παλιά πόλη της Λευκωσίας. Ακολουθεί συμπλοκή Τουρκοκύπριων πολιτών με Ελληνοκύπριους αστυνομικούς, με αποτέλεσμα τον θάνατο δύο Τουρκοκυπρίων. Γρήγορα, οι διακοινοτικές συγκρούσεις γενικεύονται.
Η κατάσταση οξύνεται με την προκλητική στάση της Άγκυρας, που επικαλέστηκε το δικαίωμά της περί «μονομερούς στρατιωτικής επέμβασης».
Στις 30 Δεκεμβρίου 1963, μετά από παρέμβαση της Μεγάλης Βρετανίας, υπογράφηκε η πρώτη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός. Αποτέλεσμα της συμφωνίας ήταν η δημιουργία της «Πράσινης Γραμμής», που χωρίζει από τις αρχές του 1964 τη Λευκωσία σε δύο μέρη.
Δύο Τούρκοι νεκροί και 9 Ελληνες τραυματίαι εις Λευκωσίαν
ΛΕΥΚΩΣΙΑ, 21. (Ιδ. Υπηρ.).— Αιματηρά επεισόδια εσημειώθησαν ενωρίς σήμερον την πρωίαν εις την πρωτεύουσαν της Κύπρου, συνεπεία των οποίων εφονεύθησαν 2 Τουρκοκύπριοι, ένας άνδρας και μία γυναίκα, και ετραυματίσθησαν 5 Τουρκοκύπριοι, και δύο Ελληνοκύπριοι, μεταξύ των οποίων ένας αστυνομικός. Εις τα επεισόδια αυτά ανεμίχθησαν τόσον η κυπριακή αστυνομία όσον και Κύπριοι αμφοτέρων των κοινοτήτων.
κοντά στο γραφείο του Τουρκοκύπριου αντιπρόεδρου δρ Φαζίλ Κιουτσούκ (AP PHOTO).
Τας πρώτας πρωινάς ώρας σήμερον η γαλήνη της πόλεως διεταράχθη εκ ριπών πολυβόλων και πυροβολισμών, που συνεχίσθησαν επί μίαν ώραν περίπου, πριν η αστυνομία δυνηθή να αποκαταστήση την τάξιν.
Τα επεισόδια αυτά απετέλεσαν το επιστέγασμα εντάσεως εις τας σχέσεις μεταξύ των δύο κοινοτήτων που συνεχίζεται από τριών εβδομάδων, εξ αφορμής της μελετωμένης αναθεωρήσεως του κυπριακού Συντάγματος.
Αναφέρεται ότι τα επεισόδια προεκλήθησαν διότι εχθρικόν πλήθος Τουρκοκυπρίων ήνοιξε πυρ κατά της αστυνομίας. Προστίθεται, ότι τα επεισόδια ωφείλοντο εις την προκλητικήν και αυθάδη στάσιν των Τουρκοκυπρίων, οι οποίοι επυροβόλησαν εναντίον αστυνομικών, οι οποίοι τους εσταμάτησαν εις το κέντρον της παλαιάς συνοικίας της Λευκωσίας και εζήτησαν να ελέγξουν τας ταυτότητάς των. Εκ των πυροβολισμών των Τουρκοκυπρίων, ετραυματίσθη σοβαρώς Έλλην αστυνομικός και εν συνεχεία οι αστυνομικοί υποχρεώθησαν να πυροβολήσουν κατά των Τουρκοκυπρίων.
Εις την τουρκικήν συνοικίαν, όπου περί την 6ην πρωινήν ευρέθη τραυματισμένος ο Μάξιμος Γεωργίου, είχον συγκεντρωθή εκατοντάδες Τούρκοι κραυγάζοντες ανθελληνικά συνθήματα και επιτιθέμενοι κατά παντός Έλληνος. […]
Η ηγεσία της τουρκοκυπριακής κοινότητος εις θρασυτάτην ανακοίνωσίν της ισχυρίζεται ότι τα επεισόδια απετέλεσαν απόρροιαν των αστυνομικών μεθόδων, που χρησιμοποιούνται εναντίον της τουρκοκυπριακής κοινότητος. Σκοπός της τουρκικής κοινότητος είναι να μη υπερβάλη το ανόητον αυτό επεισόδιον, αλλά να υπεραμυνθή των δικαιωμάτων των Τουρκοκυπρίων εντός των πλαισίων του νόμου και της τάξεως άνευ προσφυγής εις την χρησιμοποίησιν βίας ή εις τρομοκρατικάς μεθόδους. Εις την ανακοίνωσιν υποστηρίζεται ότι η Κυβέρνησις και ιδιαιτέρως ο υπουργός Εσωτερικών είναι υπεύθυνος δι’ όλας αυτάς τας αντιτουρκικάς ενεργείας.
Αργότερον, τας μεταμεσημβρινάς ώρας εσημειώθη και άλλο επεισόδιον όταν η αστυνομία ήνοιξε πυρ κατά Τουρκοκυπρίων σπουδαστών και ιδιωτών, που συνεκεντρώθησαν εις την τουρκικήν συνοικίαν της Λευκωσίας και ήρχισαν να διαμαρτύρωνται διά τα προηγούμενα επεισόδια. Εκπρόσωπος της αστυνομίας εδήλωσεν ότι η αστυνομία ηναγκάσθη να πυροβολήση κατά των Τούρκων διαδηλωτών, οι οποίοι εκύκλωσαν δύο περιπολικά οχήματα της αστυνομίας, ήρχισαν να πυροβολούν τους επιβαίνοντες αυτών, και προσεπάθησαν να τους αφοπλίσουν. Ο εκπρόσωπος προσέθεσεν, ότι η αστυνομία έρριψε τρεις πυροβολισμούς εις την προσπάθειάν της όπως απαλλαγή από τους επιτεθέντας διαδηλωτάς. […]
Ο υπουργός Συγκοινωνιών κ. Ανδρ. Παπαδόπουλος ολίγον έλειψε να φονευθή υπό Τούρκων, οι οποίοι επετέθησαν κατά του αυτοκινήτου, διά του οποίου μετέβαινεν εις γραφείον δημοσίων έργων, εις την τουρκικήν συνοικίαν. Εναντίον του αυτοκινήτου του υπουργού και του αστυνομικού αυτοκινήτου, το οποίον τον συνώδευεν, επετέθησαν διά λίθων και ροπάλων Τούρκοι μαθηταί, οι οποίοι ανακόψαντες τα οχήματα προσεπάθησαν να ανέλθουν εις το αστυνομικόν αυτοκίνητον και να αφοπλίσουν τους αστυνομικούς. Τότε ούτοι έρριψαν τρεις πυροβολισμούς τραυματίσαντες ελαφρώς δύο μαθητάς.
Εις τον τουρκικόν τομέα, πλήθος Τουρκοκυπρίων εισέβαλεν εις αστυνομικόν σταθμόν και προσεπάθησε να αναρτήση επ’ αυτού την τουρκικήν σημαίαν και να καταβιβάση την κυπριακήν. Οι επιδρομείς εξεδιώχθησαν τελικώς υπό Τουρκοκυπρίων αξιωματικών της αστυνομίας.
Δύο Έλληνες εκτυπήθησαν διά μαχαιρών υπό πλήθους Τούρκων απόψε εις την πλατείαν Ατατούρκ της Λευκωσίας. Οι Τούρκοι είχον σταματήσει το αυτοκίνητον του οποίου επέβαινον οι Έλληνες, ακολούθως δε το ανέτρεψαν και έσυραν τους άνδρας εις μίαν ατραπόν όπου τους ετραυμάτισαν. Οι δύο Έλληνες εισήχθησαν εις νοσοκομείον της Λευκωσίας όπου η κατάστασίς των χαρακτηρίζεται ως ικανοποιητική. Το επεισόδιον εσημειώθη μίαν μόλις ώραν μετά την από ραδιοφώνου μετάδοσιν ανακοινώσεως του προέδρου Μακαρίου και του Τουρκοκυπρίου αντιπροέδρου Κιουτσούκ, οι οποίοι απηύθυναν έκκλησιν δι’ ηρεμίαν και τερματισμόν των διακοινοτικών ταραχών. […]
Η Καθημερινή, 22 Δεκεμβρίου 1963
Αι αιματηραί συγκρούσεις συνεχίσθησαν εις Κύπρον
ΛΕΥΚΩΣΙΑ, 23. (Ιδ. υπηρ.).— Τα αιματηρά επεισόδια και αι συγκρούσεις μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων Κυπρίων συνεχίσθησαν και κατά το διαρρεύσαν 48ωρον με μεγαλυτέραν έντασιν. Τα συνταρακτικά γεγονότα, χρονολογικώς, από της πρωίας της Κυριακής, έχουν ως ακολούθως εν γενικαίς γραμμαίς: Τουρκικός όχλος κατέλαβε τμήμα της οδού Λευκωσίας και Κυρηνείας και επετέθη κατά των εκείθε διερχομένων Ελλήνων. Έλλην, ο οποίος επέβαινε μοτοσυκλέττας, επυροβολήθη υπό των Τούρκων ανεπιτυχώς. Επίσης λεωφορείον του οποίου επέβαινον 4 Ελληνοκύπριοι, επυροβολήθη.
Εις Λευκωσίαν επεκράτει πολεμική ατμόσφαιρα και τεθωρακισμένα αυτοκίνητα, πλήρη ενόπλων αστυνομικών και Κυπρίων στρατιωτών, εκυκλοφόρουν εις τας οδούς. Ριπαί οπλοπολυβόλων ηκούοντο επί ημίσειαν περίπου ώραν. […]
Την 7.30 πρωινήν κτίρια Έλληνος Κυπρίου παρά την πύλην Πάφου εβλήθησαν υπό Τούρκων. Ετραυματίσθη ένα άτομον. Την 8.30 πρωινήν Τούρκοι επυροβόλησαν κατά ελληνικών κατοικιών Ομορφίτας. Η αστυνομία ανταπέδωσε το πυρ και οι Τούρκοι απεχώρησαν. Την 9ην πρωινήν Τούρκοι επετέθησαν κατά πολυκατοικιών Ομορφίτας. Επί τόπου κατέφθασεν αστυνομική δύναμις και ο όχλος απεσύρθη. Η αστυνομία ανεύρε το πτώμα Έλληνος Κυπρίου, ο οποίος εδολοφονήθη διά μαχαίρας. Την 10.30 πρωινήν αστυνομική περίπολος εσταμάτησε παρά το χωρίον Κίτι αυτοκίνητον του οποίου επέβαινον δύο Τούρκοι. Ενεργηθείσης ερεύνης, ανευρέθη αυτόματον περίστροφον. Αμφότεροι οι Τούρκοι συνελήφθησαν.
Την 12.00 μεσημβρινήν ανευρέθη νεκρός νεαρός Έλλην κατά μήκος της οροθετικής γραμμής μεταξύ της ελληνικής και της τουρκικής συνοικίας της Λάρνακος. Την ιδίαν ώραν συνελήφθησαν εις Λάρνακα δύο Τούρκοι φέροντες κυνηγετικόν όπλον, 28 φυσίγγια και μάχαιραν.
Την 12.30 ώραν, αυτοκίνητον διήλθε προ του επαρχιακού αρχηγείου της αστυνομίας της Λευκωσίας και έρριψε πυροβολισμούς κατά της αιθούσης ελέγχου. Του αστυνομικού αυτοκινήτου επέβαινε Τούρκος λοχίας της χωροφυλακής, ο οποίος είχεν εγκαταλείψει προηγουμένως τα καθήκοντά του και την ίδιαν ώραν Τούρκος καλυπτόμενος όπισθεν δένδρου έβαλε κατά της αιθούσης ελέγχου του επαρχιακού αρχηγείου της αστυνομίας. […]
Επίσης ανεκοινώθη ότι Βρεταννός στρατιώτης εφονεύθη πυροβοληθείς ενώ επεχείρει να διέλθη την διαχωριστικήν γραμμήν μεταξύ του ελληνικού και τουρκικού τομέα της Λάρνακος. Άλλος Βρεταννός στρατιώτης ετραυματίσθη.
Πληροφορίαι εκ Λάρνακος αναφέρουν ότι βρεταννική στρατιωτική περίπολος, η οποία επεχείρησε να περισυλλέξη το πτώμα, απεχώρησεν υπό χάλαζαν σφαιρών. Η περίπολος επέστρεψε διά δευτέραν φοράν εις την τουρκικήν συνοικίαν και παρέλαβε τον νεκρόν στρατιώτην.
Αι αυταί πληροφορίαι αναφέρουν ότι οι δύο Άγγλοι στρατιώται επέμενον να μεταβούν εις τον τουρκικόν τομέα της πόλεως διά να βοηθήσουν ελληνικήν οικογένειαν όπως εγκαταλείψη την εις τον τομέα αυτόν ευρισκομένην οικίαν της. Οι δύο στρατιώται διέβησαν την οροθετικήν γραμμήν παρά τας περί του αντιθέτου συστάσεις των Ελλήνων Κυπρίων.
Αργότερον εγνώσθη, ότι εις Λάρνακα φανατικοί Τούρκοι ήρχισαν βαθμιαίως να βάλλουν αδιακρίτως εναντίον οικιών, ακινήτων και γυναικοπαίδων, τραυματίσαντες 15 Έλληνας. Εις Λάρνακα επίσης οι Τούρκοι επυροβόλησαν και εφόνευσαν δύο Άγγλους.
Εξ άλλου, Τούρκοι αξιωματικοί της χωροφυλακής, φέροντες αυτόματα όπλα, ομού μετά Τούρκων πολιτών, επίσης ωπλισμένων, κατέλαβον το αρχηγείον χωροφυλακής της Λευκωσίας και εξεδίωξαν τους Έλληνας αξιωματικούς.
Εις το νοσοκομείον μετεφέρθησαν 4 νεκροί Τούρκοι.
Άκρα ηρεμία επικρατεί από της 7ης εσπερινής εις Λευκωσίαν και καθ’ όλην την νήσον. Οι πυροβολισμοί κατέπαυσαν και η κατάστασις ήρχισε να επανέρχεται εις την ομαλότητα. Αι αρχαί ως ανεκοινώθη ελέγχουν πλήρως την κατάστασιν.
Η Καθημερινή, 24 Δεκεμβρίου 1963
Οι Τουρκοκύπριοι ήνοιξαν πυρ κατά του Προεδρικού Μεγάρου
ΛΕΥΚΩΣΙΑ, 24. (Ιδ. υπηρ.).— Παρά την κοινήν χθεσινήν έκκλησιν του προέδρου της Κύπρου, Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, και του αντιπροέδρου, κ. Κιουτσούκ, αι εχθροπραξίαι μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων Κυπρίων επανελήφθησαν σήμερον την πρωίαν ενταύθα. Τουρκοκύπριοι ήνοιξαν σήμερον πυρ κατά του προεδρικού μεγάρου, που ευρίσκεται εις το κέντρον της παλαιάς πόλεως.
Ο πρόεδρος Μακάριος δεν ευρίσκετο εις την Αρχιεπισκοπήν όταν ελεύθεροι σκοπευταί ήρχισαν βάλλοντες κατά του κτιρίου. Οι πυροβολισμοί προήρχοντο από μουσουλμανικόν μιναρέν και άλλα υψηλά κτίρια της περιοχής. Οι φρουροί του Αρχιεπισκόπου ανταπέδωσαν τα πυρά.
Συμφώνως προς ανεπιβεβαιώτους πληροφορίας, αι εχθροπραξίαι ήρχισαν όταν οι Τούρκοι επετέθησαν εναντίον αστυνομικής περιπόλου. Αι ριπαί των αυτομάτων όπλων ανεμιγνύοντο με τα χριστουγεννιάτικα τραγούδια, τα οποία μετέδιδεν ο ραδιοσταθμός της βρεταννικής βάσεως.
Ο Αρχιεπίσκοπος, ο οποίος τυγχάνει επίσης πνευματικός ηγέτης των ορθοδόξων της Κύπρου, απηύθυνε χθες την εσπέραν έκκλησιν προς τον λαόν της νήσου, όπως θέση τέρμα εις τας βιαιότητας, αι οποίαι απειλούν να προσλάβουν την μορφήν εμφυλίου πολέμου. Οι Τούρκοι όμως ηγνόησαν την έκκλησίν του και επυροβόλησαν κατά του προεδρικού μεγάρου. […]
Ο ραδιοσταθμός της Κύπρου μετέδωσεν ότι Τούρκοι, παρανόμως οπλοφορούντες, επετίθεντο από της αυγής εναντίον αστυνομικών περιπόλων και επυροβόλουν εναντίον αόπλων Ελλήνων πολιτών, συνιστά δε εις τον πληθυσμόν όπως αποφεύγη τας μη απολύτως αναγκαίας μετακινήσεις.
Εγνώσθη πάντως ότι η κατάστασις ελέγχεται ήδη υπό των νομίμων αρχών. Οι Τουρκοκύπριοι ταραχοποιοί παρουσιάζουν σημεία κοπώσεως. Πολλαί τουρκικαί συνοικίαι στερούνται ύδατος και τροφίμων.
Την μεσημβρίαν επραγματοποιήθη εις το επαρχιακόν αρχηγείον της αστυνομίας της Λευκωσίας σύσκεψις του προέδρου Μακαρίου και του αντιπροέδρου Κιουτσούκ, της οποίας μετέσχον επίσης ο πρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων κ. Γλαύκος Κληρίδης, οι υπουργοί Εσωτερικών κ. Γεωρκάτζης, Αμύνης κ. Ορέκ και Γεωργίας κ. Πλουμέρ, ο πρεσβευτής των Ηνωμ. Πολιτειών κ. Φρέιζερ Ουίλκινς και ο αναπληρωτής ύπατος αρμοστής του Ην. Βασιλείου κ. Κλήρυ. Η σύσκεψις, καθ’ ην συζητείται η διαμορφωθείσα κατάστασις, συνεχίζεται.
Ο επιτετραμμένος της Ελλάδος κ. Ευστάθιος Λαγάκος εγένετο σήμερον δεκτός υπό του προέδρου Μακαρίου, μετά του οποίου έσχε μακράν συνομιλίαν. […]
Το Φόρεϊν Όφφις ανεκοίνωσε χθες, ότι η Μ. Βρεταννία είναι πρόθυμος να προβή, από κοινού μετά της Ελλάδος και Τουρκίας, ως εγγυητριών δυνάμεων των συμφωνιών της Κύπρου, εις κοινόν διάβημα προς τον Αρχιεπίσκοπον Μακάριον διά του οποίου θα ζητηθή παρ’ αυτού και της Κυβερνήσεώς του να καταβάλουν πάσαν προσπάθειαν προς μείωσιν της εντάσεως εις την νήσον. […]
Η «Μιλλιέτ» εις κύριον άρθρον της εκφράζει την γνώμην, ότι η Τουρκία δεν είναι δυνατόν να παραμείνη αδιάφορος προ της δημιουργηθείσης καταστάσεως και υπενθυμίζει τας διατάξεις των περί εγγυήσεως συμφωνιών.
Προσθέτει ότι κατά τας συζητήσεις που διεξήχθησαν εις το τουρκικόν Κοινοβούλιον, μετά την υπογραφήν των συμφωνιών της Κύπρου, ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας, αναφερόμενος εις την περί εγγυήσεως συμφωνίαν, είχε τονίσει ότι εις περίπτωσιν διαταράξεως της εγκαθιδρυθείσης τάξεως η συμφωνία αύτη ανεγνώριζεν εις την Τουρκίαν το δικαίωμα μονοπλεύρου επεμβάσεως, εφ’ όσον τούτο δεν θα ήτο δυνατόν να γίνη από κοινού μετά των συμμάχων της.
Αν, καταλήγει ο αρθρογράφος της τουρκικής εφημερίδος, ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος δεν θέση υπό τον έλεγχόν του την κατάστασιν και εξακολουθήση να μη συμμορφούται προς το Σύνταγμα και την εν ισχύι συμφωνίαν, θα διαπιστώση ότι το δικαίωμα αυτό της επεμβάσεως θα εφαρμοσθή και θα κατανοήση τότε, πόσον του στοιχίζει το παιγνίδιον το οποίον προητοίμασεν. […]
Η Καθημερινή, 25 Δεκεμβρίου 1963
Το σχέδιο καταπαύσεως των εχθροπραξιών
ΛΕΥΚΩΣΙΑ, 26. (Ιδ. υπηρ.).— Κυβερνητικαί πηγαί εδήλουν ότι Τουρκοκύπριοι επετέθησαν σήμερον κατά των ελληνικών θέσεων εις Λευκωσίαν, παρά τας διαταγάς διά την κατάπαυσιν του πυρός. Η τουρκική επίθεσις διήρκεσεν επί τέσσαρας ώρας περίπου. Κατά τας αυτάς πηγάς, οι Τούρκοι έκαμαν χρήσιν βαρέων όπλων κατά την επίθεσίν των αυτήν, οι Έλληνες όμως δεν απήντησαν εις τα πυρά των, συμφώνως προς την διαταγήν της Κυβερνήσεως όπως τερματισθούν αι εχθροπραξίαι εις την σπαρασσομένην νήσον.
Εν τω μεταξύ, ως ανεκοινώθη επισήμως εξ αγγλικής πλευράς, κατηρτίσθησαν αι τελικαί λεπτομέρειαι του σχεδίου διά την «τριμερή άσκησιν», η οποία αποβλέπει εις την αποκατάστασιν της ειρήνης εις την μεγαλόνησον. Εκ της αυτής πηγής εγνώσθη ότι αι ομάδες εκ Βρεταννών, Ελλήνων και Τούρκων στρατιωτικών, αι οποίαι πρόκειται να εποπτεύσουν την εφαρμογήν της συμφωνίας περί καταπαύσεως του πυρός, που συνήφθη χθες την εσπέραν, δεν προωθήθησαν εισέτι εις την ζώνην των πρόσω. Ο Βρεταννός ύπατος αρμοστής σερ Άρθουρ Κλαρκ συνεσκέπτετο μετά του προέδρου Μακαρίου, ως και μετά των πρεσβευτών της Ελλάδος και της Τουρκίας. Βρεταννός εκπρόσωπος ανεκοίνωσεν ότι μετά την εν λόγω σύσκεψιν, η οποία διήρκεσε μέχρι των πρωινών ωρών, επετεύχθη συμφωνία, όπως τεθή εις εφαρμογήν το σχέδιον της εποπτείας της καταπαύσεως του πυρός υπό μικτών δυνάμεων, υπό την διοίκησιν Βρεταννού αξιωματικού. […]
Ο Βρεταννός ύπατος αρμοστής σερ Άρθουρ Κλαρκ ανήγγειλεν ότι μετεφέρθησαν εις Λευκωσίαν, εξ Επισκοπής, 600 Βρεταννοί στρατιώται προς τήρησιν της ανακωχής, αναμένεται δε ότι αύριον θα καταστή δυνατόν να αρχίσουν περιπολίαι εις Λευκωσίαν. Πιθανόν επίσης να εγκατασταθούν εις διάφορα σημεία στρατιωτικά τινα φυλάκια. Εγνώσθη ότι ο στρατηγός Γιαγκ, ο οποίος ανέλαβε την κοινήν διοίκησιν, θα έχη συμβούλους έναν Έλληνα και ένα Τούρκον εκπρόσωπον. Δεύτερον καθήκον κοινής δράσεως των ξένων στρατευμάτων θα είναι η προμήθεια τροφίμων, ύδατος και φαρμάκων εις τας πληγείσας περιοχάς. Τριμερής σύσκεψις πραγματοποιείται σήμερον εις την κατοικίαν του Τούρκου προέδρου κ. Οζκόλ.
Από αγγλικής πλευράς εξεφράζετο, εν τούτοις, αμφιβολία όσον αφορά την ειλικρινή συνεργασίαν των Τούρκων μετά των βρεταννικών δυνάμεων.
Η εν Κύπρω αγγλική δύναμις ανέρχεται εις 10.000 περίπου ανδρών εκ των οποίων 8.000 υπηρετούν εις την αεροπορίαν και 2.000 εις τους σχηματισμούς πεζικού. Εξ Αγγλίας αναμένεται τάγμα πεζικού και εκ Λιβύης τμήμα τεθωρακισμένων δυνάμεων. […]
Τουρκικαί στρατιωτικαί μονάδες εβάδισαν, χθες την νύκτα, εκ των καταυλισμών των και συνηνώθησαν μετά των Τουρκοκυπρίων, αγνοούσαι απροκαλύπτως την επελθούσαν εκεχειρίαν, υπήρχον δε πληροφορίαι ότι επηκολούθησαν μάχαι μετά των Ελληνοκυπρίων τόσον εις την πρωτεύουσαν όσον και εις τα προάστια αυτής. Παρ’ όλον ότι ο ραδιοσταθμός της Λευκωσίας, ανήγγειλε σήμερον την πρωίαν, ότι απεκατεστάθη «πλήρης ηρεμία», τουρκικαί πηγαί προέβαλλον τον ισχυρισμόν ότι Ελληνοκύπριοι πολεμισταί παρεβίασαν την εκεχειρίαν, κατά την διάρκειαν της παρελθούσης νυκτός. Οι Τουρκοκύπριοι ισχυρίζονται ότι τα πυρά εστρέφοντο εναντίον των Τούρκων, εκ τριών θέσεως από τας οποίας είχον εκδιωχθή προηγουμένως ούτοι.
Βομβαρδιστικόν αεροσκάφος τύπου «Καμπέρρα», αγνώστου εθνικότητος, διήλθε σήμερον την πρωίαν υπεράνω της Λευκωσίας, ενώ διά δευτέραν ημέραν αεριωθούμενα καταδιωκτικά, προερχόμενα εκ Τουρκίας, διήλθον χαμηλά υπεράνω της Λευκωσίας σήμερον το απόγευμα. Τα αεροπλάνα αυτά εφωτογραφήθησαν.
Σχετικώς, ο πρόεδρος Μακάριος εδήλωσεν ότι θα υποβάλη διαμαρτυρίαν εις τον ΟΗΕ, όπως και διά την μετακίνησιν των τουρκικών στρατευμάτων εκ του στρατοπέδου των έξω της Λευκωσίας εντός του τουρκικού τομέως της πρωτευούσης χθες πέμπτην ημέραν των συμπλοκών. Και τα δύο γεγονότα, είπεν, αποτελούν επέμβασιν εις τα εσωτερικά του νησιού.
Εις τας ελληνικάς συνοικίας της πόλεως ήνοιξαν εκ νέου ωρισμένα καταστήματα και ήρχισε να κυκλοφορή περισσότερος κόσμος εις τας οδούς. Η τουρκική συνοικία της Λευκωσίας, η οποία κείται εντός των τειχών της παλαιάς πόλεως, παρέμεινε και σήμερον αποκεκλεισμένη, αλλ’ ως προκύπτει, εκ πληροφοριών αι οποίαι διέρρευσαν εκείθεν, αι εκεί επικρατούσαι συνθήκαι είναι σοβαραί επειδή έχει διακοπή η παροχή ύδατος, τα δε είδη διατροφής καθίστανται ολονέν σπανιώτερα. Αι τουρκοκυπριακαί δυνάμεις απεσύρθησαν εις την τουρκικήν συνοικίαν, από πολλάς περιοχάς των προαστίων. […]
Εξ εγκύρων πηγών εγνώσθη σήμερον εν Λευκωσία, ότι ο παρά τω ΟΗΕ αντιπρόσωπος της Κύπρου κ. Ζήνων Ρωσίδης έλαβεν οδηγίας όπως ζητήση την σύγκλησιν του Συμβουλίου Ασφαλείας προς εξέτασιν της καταστάσεως η οποία εδημιουργήθη εις την Κύπρον.
Ο κ. Μακάριος εδέχθη σήμερον την μεσημβρίαν τον Αμερικανόν πρεσβευτήν, ο οποίος επέδωσεν εις αυτόν μήνυμα του Αμερικανού προέδρου κ. Λύντον Τζόνσον.
Εις την Άγκυραν, ο Τούρκος υπουργός των Εξωτερικών κ. Ερκίν εδήλωσε ότι η εν Κύπρω κατάστασις παραμένει εισέτι σοβαρά, μολονότι ηρεμία επικρατεί τώρα εις την νήσον, ενώ εις Αλεξανδρέτταν, Τούρκος στρατηγός επεθεώρησε στρατεύματα. Ο κ. Ινονού εξέφρασε την ικανοποίησίν του διότι ετηρήθη από χθες η κατάπαυσις του πυρός. Επίσης οι Τούρκοι διπλωμάται ήσαν ικανοποιημένοι διότι αι τρεις εγγυήτριαι Δυνάμεις τελικώς συνεφώνησαν όπως ενεργήσουν από κοινού. Σχετική ανακοίνωσις πιθανόν να γίνη ταυτοχρόνως εις τας τρεις πρωτευούσας.
Η Καθημερινή, 27 Δεκεμβρίου 1963
Λίαν τεταμένη η κατάστασις εις Κύπρον
ΛΕΥΚΩΣΙΑ, 28. (Ιδ. υπηρ.).— Βρεταννική κινητή περίπολος εβλήθη σήμερον υπό αγνώστων πλησίον της πύλης της Κυρηνείας, εις την Λευκωσίαν. Εκπρόσωπος του βρεταννικού στρατού εδήλωσε σχετικώς ότι οι άνδρες της περιπόλου δεν απήντησαν εις το πυρ και ουδείς τραυματίας υπάρχει.
Κατά δημοσιογραφικάς, εξ άλλου, πληροφορίας, η σύζυγος ανδρός των ενταύθα βρεταννικών δυνάμεων ετραυματίσθη υπό σφαίρας εις την κνήμην, όταν Τουρκοκύπριοι ήνοιξαν πυρ εναντίον της εις την συνοικίαν της Νεαπόλεως, η οποία ευρίσκεται εις το βόρειον τμήμα της Λευκωσίας.
Δεν υπήρχον πληροφορίαι περι άλλων επεισοδίων, αλλ’ η κατάστασις παραμένει πάντοτε τεταμένη. Η ελληνοκυπριακή πλευρά τείνει σταθερώς προς την απόλυτον τήρησιν της καταπαύσεως του πυρός, παρά το γεγονός ότι οι Τουρκοκύπριοι στασιασταί, ενθαρρυνόμενοι υπό της τουρκικής Κυβερνήσεως, εκδηλώνουν σαφώς διαθέσεις προς επανάληψιν των εχθροπραξιών.
Εγνώσθη σχετικώς ότι, κατά παράβασιν των συμφωνηθέντων μεταξύ των τριών εγγυητριών Δυνάμεων και της κυπριακής Κυβερνήσεως, σήμερον την πρωίαν τμήματα της τουρκικής δυνάμεως Κύπρου κατέλαβον θέσεις μάχης εις την περιοχήν του βορείως της Λευκωσίας προαστίου Τράχωνα, ενώ Τούρκοι στασιασταί εγκατέστησαν βαρέα όπλα εις το τουρκικόν ξενοδοχείον «Σεράϊ» εις το κέντρον της τουρκικής συνοικίας και ανήγειραν οδοφράγματα.
Η πτήσις τριών αεριωθουμένων καταδιωκτικών υπεράνω της Λευκωσίας και η εμφάνισις πέντε τουρκικών πολεμικών, εις απόστασιν 10 μιλίων εκ των βορείων ακτών της νήσου, εδημιούργησαν νέας ανησυχίας. Εκπρόσωπος του ενταύθα τριμερούς αρχηγείου, του εντεταλμένου με την εποπτείαν της τηρήσεως της ανακωχής, εδήλωσεν αρχικώς ότι τα τρία καταδιωκτικά, τα οποία υπερέπτησαν της Λευκωσίας την πρωίαν, ήσαν τουρκικά, τύπου «Σπάθη».
Εκπρόσωπος της ΡΑΦ ανέφερεν όμως αργότερον ότι τα αεροσκάφη ήσαν βρεταννικά καταδιωκτικά τύπου «Τζάβελιν» και όχι τύπου «Σπάθη» της τουρκικής αεροπορίας. Τα τουρκικά πολεμικά εθεάθησαν πλέοντα με ταχύτητα 15 κόμβων και κατεύθυνσιν εκ δυσμών προς ανατολάς. Επρόκειτο περί της δευτέρας εμφανίσεως τουρκικών πολεμικών σκαφών από του μεσονυκτίου της χθες.
Η πρώτη εμφάνισις των τουρκικών σκαφών συνετέλεσεν ώστε να κυκλοφορήσουν ευρύτατα φήμαι ότι επέκειτο ή ότι εγένετο τουρκική απόβασις.
Αι εμφανίσεις αυταί των τουρκικών πολεμικών πλοίων κρίνεται ότι αποτελούν ωργανωμένον πόλεμον νεύρων, εναντίον του ελληνικού πληθυσμού της νήσου και της νομίμου Κυβερνήσεώς του.
Καθ’ όλην την νύκτα χθες και μέχρι της 5ης πρωινής συνεσκέπτοντο επί του θέματος αυτού εις το προεδρικόν μέγαρον ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, οι Έλληνες υπουργοί και οι πρεσβευταί των Ην. Πολιτειών και της Ελλάδος κ.κ. Ουίλκινς και Δεληβάνης, ως επίσης και ο αναπληρωτής ύπατος αρμοστής του Ην. Βασιλείου κ. Κλήρυ. […]
Μετά τας δύο απαγωγάς εγνώσθη σήμερον ότι αργά χθες την νύκτα και τρίτος Κύπριος απήχθη υπό των Τούρκων ενώ ωδήγει βυτιοφόρον αυτοκίνητον εις την περιοχήν του τουρκικού χωρίου Κοφινού περί τα 25 μίλια νοτίως της Λευκωσίας, επί τη οδού προς την Λεμεσόν.
Έξωθι του ως άνω χωρίου ούτος συνελήφθη, ως δε πιστεύεται εκρατήθη ως όμηρος υπό των Τούρκων.
Ο υπουργός Εσωτερικών κ. Π. Γεωρκάτζης εις νυκτερινήν ανακοίνωσίν του προς τον Τύπον εχαρακτήρισεν ως ανυποστάτους τους ισχυρισμούς της τουρκοκυπριακής ηγεσίας ότι αστυνομικαί δυνάμεις προέβησαν εις φόνους Τούρκων, σφαγάς, γενοκτονίαν και κράτησιν ομήρων. Ο κ. Γεωρκάτζης ετόνισεν ότι αι απώλειαι τας οποίας υπέστη ο τουρκικός αστικός πληθυσμός δεν οφείλονται εις ωργανωμένους φόνους διαπραχθέντας υπό των Ελλήνων αλλ’ ήσαν αποτέλεσμα σκληρών μαχών που έλαβον χώραν εις πυκνοκατωκημένας περιοχάς.
Ο αφιχθείς εκτάκτως εις την Κύπρον Βρεταννός υπουργός Αποικιών κ. Ντ. Σάντυς εγένετο την 5ην μ.μ. δεκτός υπό του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, ο οποίος του επανέλαβεν ότι είναι αποφασισμένος να προχωρήση εις την αναθεώρησιν του Συντάγματος. Ο Αρχιεπίσκοπος υπεγράμμισε τους κινδύνους εκ της προκλητικής στάσεως των Τουρκοκυπρίων, οι οποίοι ενισχύονται από την Άγκυραν και εξέφρασε τας ζωηράς ανησυχίας του διά διαχωρισμόν κατά τα γεγονότα των τουρκοκυπριακών συνοικιών. Τούτο, είπε, δημιουργεί θέμα διχοτομήσεως των δήμων. Ο κ. Σάντυς είχε επίσης συνομιλίας με τον Βρεταννόν ύπατον αρμοστήν σερ Άρθουρ Κλαρκ και τον στρατηγόν Γιαγκ.
Ο στρατηγός Γιαγκ, διοικητής των εν Κύπρω δυνάμεων των εντεταλμένων διά την περιφρούρησιν της εκεχειρίας, εδήλωσε προς τους αντιπροσώπους του Τύπου ότι ουδεμία πρόοδος επετεύχθη όσον αφορά τον σχηματισμόν μικτών περιπόλων εκ Βρεταννών, Ελλήνων και Τούρκων στρατιωτών. Ο στρατηγός προσέθεσεν ότι η χθεσινή νυξ υπήρξεν ήρεμος.
Επεισόδια δεν εσημειώθησαν κατά την σημερινήν πάνδημον κηδείαν των 12 Ελληνοκυπρίων, οι οποίοι εφονεύθησαν κατά τας συμπλοκάς. […]
Η Καθημερινή, 29 Δεκεμβρίου 1963
Επετεύχθη συμφωνία καταπαύσεως του πυρός
ΛΕΥΚΩΣΙΑ, 30. (Ιδ. υπηρ.).— Κατόπιν 12ώρου ολονυκτίου συνεδριάσεως επετεύχθη συμφωνία επί της καταπαύσεως του πυρός υπό της Πολιτικής Επιτροπλής, επί τη βάσει των προτάσεων του κ. Σάντυς, ο οποίος ανεκοίνωσεν ότι οι Έλληνες και οι Τούρκοι ηγέται έμειναν σύμφωνοι όπως αποσύρουν τας δυνάμεις των πλησίον της γραμμής εκεχειρίας εν Λευκωσία και όπως επιτρέψουν την αντικατάστασιν αυτών υπό βρεταννικών στρατευμάτων. Ο Βρεταννός υπουργός εδήλωσεν ότι η συμφωνία περί μιας «ουδετέρας ζώνης» υπεγράφη υπό του προέδρου Μακαρίου, του αντιπροέδρου Κιουτσούκ, του κ. Γλαύκου Κληρίδη, προέδρου της κυπριακής Βουλής των Αντιπροσώπων, και του κ. Αλή Ριζά, Τουρκοκυπρίου βουλευτού εις την Βουλήν των Αντιπροσώπων και υπό του ιδίου.
Η Επιτροπή έμεινε σύμφωνος όπως η ουδετέρα ζώνη καλύπτη όλας τας περιοχάς της Λευκωσίας εις τας οποίας εσημειώθησαν συμπλοκαί. Άπασαι αι ελληνοκυπριακαί και τουρκοκυπριακαί δυνάμεις θα αποσυρθούν εκ περιοχών εγγύς της γραμμής εκεχειρίας ως αύτη καθορίζεται υπό του Βρεταννού διοικητού της δυνάμεως διά την εποπτείαν της εκεχειρίας, στρατηγού Πήτερ Γιαγκ. Εγνώσθη ότι μεταξύ των μη ανακοινωθεισών εισέτι προτάσεων του κ. Σάντυς, περιλαμβάνεται και πρότασις αφορώσα την αποχώρησιν της ελληνικής και τουρκικής δυνάμεως εις τα στρατόπεδά των. Η τουρκική δύναμις της Κύπρου δεν απεδέχθη την πρότασιν αυτήν.
Ο κ. Σάντυς εχαρακτήρισε την επιτευχθείσαν συμφωνίαν ως πρώτον μέγα βήμα, το οποίον θα συμβάλη εις την αποκατάστασιν της ομαλότητος και θα ανοίξη τον δρόμον προς την λύσιν των λοιπών προβλημάτων και την πλήρη αποκατάστασιν της ηρεμίας, εις τρόπον ώστε να αποκατασταθή η ελευθέρα κυκλοφορία εις την κυπριακήν πρωτεύουσαν. Η συμφωνία ήρχισεν εφαρμοζομένη από της 12.30′ της σήμερον. Από της ώρας αυτής τα βρεταννικά στρατεύματα ήρχισαν να καταλαμβάνουν θέσεις, εκ των οποίων αποχωρούν Έλληνες και Τούρκοι.
Αρμόδιοι παράγοντες υπελόγιζον ότι η πλήρης εφαρμογή της συμφωνίας εις την Λευκωσίαν θα χρειασθή περίοδον μιας εβδομάδας, αμέσως δε κατόπιν –ίσως και ενωρίτερον– θα αρχίσουν ανταλλαγαί απόψεων επί του πολιτικού πεδίου.
Θεωρείται πιθανή η σύγκλησις του Υπουργικού Συμβουλίου. Είναι όμως άγνωστον κατά πόσον θα προσέλθουν ο κ. Κιουτσούκ και οι Τούρκοι υπουργοί.
Η συμφωνία αναθέτει επίσης εις τα βρεταννικά στρατεύματα την αποστολήν επαναφοράς των συνθηκών ασφαλείας εις τα προάστια της Λευκωσίας (Τράχωνας και Ομορφίτα).
Κατά το δυνατόν ταχύτερον θα ληφθούν μέτρα διά την εις τας οικίας των επιστροφήν εκατοντάδων Τούρκων προσφύγων εκ των περιοχών εις τας οποίας συνήφθησαν μάχαι. Ο κ. Σάντυς είπε περαιτέρω ότι αμφότερα τα μέρη συνεφώνησαν όπως ο διοικητής της δυνάμεως διά την εκεχειρίαν είναι τώρα ελεύθερος να στέλλη βρεταννικάς περιπόλους εις όλας τας περιοχάς των προσφάτων εχθροπραξιών.
Χθες την εσπέραν, η αστυνομία ανεκοίνωσε τα ακόλουθα επεισόδια: Εις Λάρνακα, οι Τούρκοι ήνοιξαν πυρ εναντίον αστυνομικών δυνάμεων. Θύματα δεν υπάρχουν. Γερμανοί μεταβαίνοντες εκ Λευκωσίας εις Αμμόχωστον, εσταματήθησαν εις το τουρκικό χωρίον Κνώδαρα υπό των Τούρκων και υπεχρεώθησαν να επιστρέψουν εις την κωμόπολιν Κυθρέα και να ζητήσουν την προστασίαν της χωροφυλακής. Ούτοι, ανέφερον ότι αντελήφθησαν εις τουρκικόν σταθμόν ελέγχου εγκατεστημένα πέντε πολυβόλα και εν οπλοπολυβόλον. Τούρκοι ωχυρωμένοι εις το τείχος της Λευκωσίας, ήνοιξαν πυρ εναντίον του Παγκυπρίου Γυμνασίου Θηλέων, εις την περιοχήν του προαστίου Παλλουριώτισσα της Λευκωσίας.
Ο λοχαγός της τουρκικής δυνάμεως Κύπρου, Ερτουκάϊ Μουσταφά, συνελήφθη και μετεφέρθη εις αστυνομικόν σταθμόν από περιοχήν όπου ερρίπτοντο με οπλοπολυβόλα πυροβολισμοί εναντίον της αστυνομίας. Τούρκοι ωχυρωμένοι εις το τουρκικόν Λύκειον της Λευκωσίας έβαλον εναντίον του Οικοτροφείου της Ενορίας Αγίου Κασσιανού. Πέντε ένοπλοι Τούρκοι επετέθησαν εναντίον δύο Ελλήνων βοσκών εις την περιοχήν μεταξύ Πάφου και Λεμεσού και απήγαγον έναν εξ αυτών.
Πυροβολισμοί αντηλλάγησαν χθες εις τον τουρκικόν τομέα της Λευκωσίας, καθ’ ον χρόνον ο κ. Σάντυς επανελάμβανε τας συνομιλίας του επί της κυπριακής κρίσεως. Βρεταννική περίπολος, αποτελουμένη από άνδρας του πρώτου τάγματος του Συντάγματος του Γκλώστερσαϊρ, έσπευσε προς το σημείον όπου ηκούσθησαν οι πυροβολισμοί, οι οποίοι, ως φαίνεται, προήρχοντο από τουρκικάς θέσεις.
Ως εγνώσθη, η ελληνοκυπριακή ηγεσία έδωσεν ήδη σαφείς οδηγίας προς όλους τους πολιτοφύλακας, όπως μη ανταποδίδουν το πυρ όταν υφίστανται επιθέσεις εκ μέρους των Τούρκων. Η μόνιμος αύτη διαταγή αποτελεί ειλικρινή ανταπόκρισιν εις τας εντόνως καταβαλλομένας προσπαθείας προς τήρησιν της καταπαύσεως του πυρός, ενώ κατ’ εγκύρους πληροφορίας, οι Τούρκοι επιδιώκουν να προκαλέσουν νέας αιματοχυσίας. […]
Εν τω μεταξύ, οι Τουρκοκύπριοι ηγέται συνεχίζουν τας εμπρηστικάς των εκδηλώσεις και ήδη ομιλούν απεριφράστως περί διχοτομήσεως.
Ο αντιπρόεδρος κ. Κιουτσούκ εις σημερινάς δηλώσεις του επανέλαβεν ότι η προτιμοτέρα λύσις θα ήτο η διχοτόμησις και προσέθεσεν ότι άμεσον έργον πρέπει να είναι η περιφρούρησις της ειρήνης και της τάξεως. Αφού επανέλαβε τα περί χωριστών δήμων και κοινοτήτων, προσέθεσεν εν κατακλείδι: «Αργότερον θα ομιλήσωμεν περί συντάγματος. Αλλά τούτο είναι νεκρόν. Το εφόνευσαν οι Έλληνες».
Εις πλέον αδιαλλάκτους δηλώσεις προέβη και ο κ. Ντεκτάς, ειπών ότι ουδεμίαν βλέπει πλέον δυνατότητα να ζήσουν ειρηνικώς αι δύο κοινότητες και με το υπάρχον Σύνταγμα και ότι μόνη λύσις είναι η διχοτόμησις. Αναμένεται, αποκαθισταμένης κάπως της ομαλότητος και εφ’ όσον τα πολυβόλα εσίγησαν, ότι η μάχη τώρα θα διεξαχθή εις το διπλωματικόν πεδίον διά την λύσιν του εσωτερικού θέματος.
Εις χείρας των Ελλήνων ευρίσκεται χάρτης της Κύπρου, εκτυπωθείς εις Τουρκίαν, που εμφανίζει την νήσον διχοτομημένην και τας πόλεις και τα χωρία με τουρκικά ονόματα. Επίσης ευρέθησαν φωτογραφίαι του Ντεκτάς, συνοδευομένου από Τούρκους στρατιώτας εις την τουρκικήν κοινότητα, να προτρέπη τους Τούρκους στασιαστάς. […]
Η Καθημερινή, 31 Δεκεμβρίου 1963
