Kαταγόμενος από αριστοκρατική οικογένεια, ο Μπέρτραντ Ράσελ (1872-1970) αναδείχθηκε σε σημαντική μορφή στους τομείς των Μαθηματικών και της Φιλοσοφίας και το 1950 τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Το επιστημονικό και συγγραφικό του έργο πλούσιο, πλούσια όμως ήταν και η κοινωνική του δράση: τάχθηκε υπέρ του εκλογικού δικαιώματος των γυναικών στις αρχές του 20ού αιώνα, επισκέφτηκε τη σοβιετική Ρωσία το 1920 (τοποθετούνταν όμως αρνητικά απέναντι στο καθεστώς που είχε εγκαθιδρυθεί), συμμετείχε στις εκλογές με το Εργατικό Κόμμα, άσκησε κριτική στον φασισμό κατά τον Μεσοπόλεμο. Ιδιαίτερα δραστήριος στα ζητήματα της ειρήνης, καταδικάστηκε σε φυλάκιση έξι μηνών για την αντιπολεμική του δράση κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, σε μια εποχή που εδραιωνόταν το ψυχροπολεμικό σκηνικό, οι απόψεις και η δράση του υπέρ της ειρήνης και εναντίον των πυρηνικών όπλων έγιναν σημείο αναφοράς – παρότι ο δρόμος που πρότεινε για την επίτευξή τους δέχτηκε κριτική από πολλές πλευρές. Κείμενα και συνεντεύξεις του εκείνης της περιόδου (δεκαετία 1950) δημοσιεύονται στην παρούσα έκδοση. Η φιλειρηνική δράση του συνεχίστηκε και στη δεκαετία του 1960, με τα πυρηνικά όπλα και τον πόλεμο στο Βιετνάμ να κατέχουν ξεχωριστή βαρύτητα σε αυτήν.
Πώς θα αναγκασθή να μη κάμη πόλεμον η Σοβ. Ρωσία
Θέτομεν ως προϋπόθεσιν ότι αι Δυτικαί Δυνάμεις δεν θα κάμουν αυταί έναρξιν του πολέμου. Συνεπώς το ερώτημα που προβάλλει είναι πώς θα ημπορέσωμεν να πείσωμεν την Ρωσίαν να μη αρχίση αυτή τον πόλεμον.
Νομίζω ότι υπάρχουν δύο περιπτώσεις κατά τας οποίας η Ρωσία θα προεκάλει παγκόσμιον πόλεμον: η μία είναι εάν το Κρεμλίνον ημπορούσε να είναι βέβαιον περί της νίκης του. Η άλλη είναι εάν το Κρεμλίνον νομίση ότι η Δύσις θα αρχίση τον πόλεμον ευθύς ως έχει προχωρήσει αρκετά ο επανεξοπλισμός της.
Συνεπώς εκείνο που πρέπει να κάμωμεν είναι να πείσωμεν το Κρεμλίνον ότι η Ρωσία δεν ημπορεί να είναι βεβαία περί της νίκης, καθώς και ότι ημείς, όταν φθάσωμεν εις ένα σημείον που θα είμεθα βέβαιοι διά την νίκην μας, δεν θα αρχίσωμεν την επίθεσιν.
Πώς ημπορούμεν να πείσωμεν τους Ρώσους ότι εάν αρχίσουν τον πόλεμον εντός των προσεχών μηνών δεν έχουν πιθανότητας να νικήσουν; Η απάντησις εις το ερώτημα τούτο είναι εν μέρει πολιτικής, εν μέρει στρατιωτικής φύσεως.
Όσον αφορά το πολιτικόν μέρος του προβλήματος, θα πρέπει να διατηρήσωμεν τας συμπαθείας των ενδεχομένως ουδετέρων κρατών, ιδίως δε των Ινδιών, του Πακιστάν και των αραβικών χωρών. Τούτο απαιτεί να αποφύγωμεν κάθε ιμπεριαλιστικήν εκδήλωσιν, ή δυναμένην να εκληφθή ως τοιαύτην εις την Ασίαν και προσεκτικήν αποφυγήν κάθε ενεργείας που θα ημπορούσε να εκληφθή ως επιθετική.
Επίσης πρέπει να πείσωμεν τα κράτη της Δυτικής Ευρώπης ότι εν περιπτώσει πολέμου πρόκειται να υποφέρουν ολιγώτερον πολεμούντα παρά το πλευρόν μας παρά υποτασσόμενα εις την Ρωσίαν.
Εις την Ασίαν αι Δυτικαί Δυνάμεις, ιδία δε η Αμερική, προέβησαν εις ενεργείας τας οποίας οι ουδέτεροι, όπως ο Νεχρού, δεν θεωρούν δικαιολογημένας. Προτού αρχίση η σύρραξις της Κορέας όλαι αι Δυτικαί Δυνάμεις θα έπρεπε να είχαν αναγνωρίσει την κυβέρνησιν των Κινέζων κομμουνιστών και να αρνηθούν να παράσχουν την υποστήριξίν των εις τον Τσαγκ Κάι Σεκ εις την Φορμόζαν. Ακόμη και σήμερον θα έπρεπε να ικανοποιήσωμεν τας κινεζικάς αξιώσεις, διότι είναι δίκαιαι και επίσης διότι δεν θέλομεν να πολεμήσωμεν ταυτοχρόνως κατά της Ρωσίας και κατά της Κίνας. Οι Βρεταννοί θα έπρεπε να φανούν πρόθυμοι να εκκενώσουν το Χογκ Κογκ.
Εις την δυτικήν Ευρώπην δεν υφίστανται οι αυτοί λόγοι διά να προβώμεν εις παραχωρήσεις. Οι Ρώσοι απεδείχθησαν ωμοί κατακτηταί εις την Πολωνίαν, την Ρουμανίαν, την Ουγγαρίαν και την Ανατολικήν Γερμανίαν. Εις όλας αυτάς τας χώρας εγένοντο ένοχοι πράξεων εσχάτης βαρβαρότητος. Κατεβίβασαν το βιοτικόν επίπεδον και εξερρίζωσαν ό,τι καλύτερον υπήρχεν εκ του πολιτισμού των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης. Έχομεν κάθε λόγον να πιστεύσωμεν ότι θα συμπεριφερθούν κατ’ ίδιον τρόπον εις την Δυτικήν Ευρώπην, εις ην περίπτωσιν ήθελον την καταλάβει, και αι ζημίαι που θα προκαλέσουν εις αυτήν δεν θα ημπορούν να επανορθωθούν από την μεταγενεστέραν απελευθέρωσιν των χωρών αυτών εκ της ρωσικής κατοχής.
Η Δυτική Γερμανία, αι χώραι της Μπενελούξ, η Γαλλία, η Ιταλία δεν ημπορούν φυσικά να είναι ενθουσιασμέναι δι’ ένα πόλεμον ο οποίος θα αρχίση με μίαν ρωσικήν κατοχήν παρατεινομένην ίσως επί έτη.
Ολόκληρος η κατάστασις θα μετεβάλλετο βεβαίως εάν τα κράτη της Δύσεως διέθεταν επαρκείς δυνάμεις ώστε να ημπορούν να αποκρούσουν μίαν ρωσικήν επίθεσιν επί της γραμμής του Έλβα. Εντός διετίας ίσως, εάν δεν γίνη πόλεμος, μία τοιαύτη δύναμις θα δυνηθή να οργανωθή. Τι θα γίνη όμως εν τω μεταξύ;
Η επικινδυνωδεστέρα περίοδος είναι το αρξάμενο έτος και το προσεχές. Κατά το χρονικόν αυτόν διάστημα οφείλομεν να συνδυάσωμεν την ανωτάτην ενεργητικότητα εις τους εξοπλισμούς με την άκραν περίσκεψιν επί του διπλωματικού πεδίου.
Πρέπει αφ’ ενός μεν να τονίσωμεν το γεγονός ότι οι Ρώσοι, εάν επιτεθούν τώρα, ίσως επιτύχουν αρχικά πλεονεκτήματα, εις το τέλος όμως θα ηττηθούν ασφαλώς. Αφ’ ετέρου όμως πρέπει να καταβάλωμεν κάθε προσπάθειαν διά να πείσωμεν την σοβιετικήν κυβέρνησιν ότι ο επανεξοπλισμός μας γίνεται διά σκοπούς αποκλειστικώς αμυντικούς και ότι μόνον η ρωσική επίθεσις ημπορεί να προκαλέση την ρήξιν πολέμου.
Εάν κατορθώσωμεν να επιτύχωμεν τούτο, θα καταστώμεν μίαν ημέραν καταφανώς ισχυρότεροι των Ρώσων. Όταν έλθη η ημέρα εκείνη, τότε θα ημπορούμεν να αποδείξωμεν ότι η προσήλωσίς μας προς την ειρήνην είναι πραγματική εφ’ όσον δεν θα ημπορή να εκληφθή ως υποκρύπτουσα αδυναμίαν. Και τότε, πρέπει να ελπίζωμεν, θα καταστή δυνατόν να εδραιωθή μία πραγματική, μόνιμος ειρήνη. Τούτο όμως δεν θα κατορθωθή παρά διά της στρατιωτικής υπεροπλίας. Το δυστυχέστερον πρόβλημα είναι το της Γερμανίας. Πιστεύεται ότι η Δυτική Ευρώπη δεν ημπορεί να καταστή ικανή να αμυνθή εντός συντόμου χρονικού διαστήματος παρά μόνον εάν επανεξοπλισθή η Γερμανία.
Δεν συμμερίζομαι τους φόβους των Γάλλων ότι τούτο δυνατόν να προκαλέση την αναβίωσιν του γερμανικού ιμπεριαλισμού και νομίζω ότι είναι ορθόν να επανεξοπλισθούν οι Γερμανοί εκτός εάν η τοιαύτη ενέργεια ήθελεν επισπεύση την έκρηξιν του πολέμου με την Ρωσίαν.
Εάν τούτο ήθελε φανή πιθανόν, θα ήτο φρόνιμον να αναβληθή ο επανεξοπλισμός της Δυτικής Γερμανίας. Λέγω τούτο διότι την στιγμήν αυτήν θα πρέπει να αποφύγωμεν κάθε άσκοπον και δυναμένην να αποφευχθή πρόκλησιν εφ’ όσον τα προσεχή δύο έτη θα είναι η κρίσιμος περίοδος. Εάν ημπορέσωμεν να την διέλθωμεν χωρίς πόλεμον, θα έχωμεν κάθε λόγον να ελπίζωμεν ότι θα κατορθώσωμεν να επιτύχωμεν μίαν μόνιμον ειρήνην και ένα ευτυχέστερον μέλλον.
IΈνα από τα πέντε κείμενα πνευματικών και πολιτικών ηγετών της Μ. Βρετανίας που δημοσιεύθηκαν στον «Ημερήσιον Κήρυκα», αναπτύσσοντας το σχέδιό τους για την ειρήνη.
Η Καθημερινή, 23 Ιανουαρίου 1951
Εξ εναντίον τεσσάρων αι πιθανότητες νέου πολέμου
Ερώτησις: Ποίον ρόλον παίζει η αγγλοαμερικανική συνεργασία εις την διατήρησιν της ειρήνης;
Απάντησις: Εάν συνεχισθή η αγγλοαμερικανική συνεργασία, είναι ενδεχόμενον να καταστή δυνατή η διατήρησις της ειρήνης. Εν εναντία περιπτώσει είναι σχεδόν βέβαιον ότι θα έχωμεν πόλεμον.
Μία από τας δυσχερείας της αγγλοαμερικανικής συνεργασίας έγκειται εις το ότι είμεθα υποχρεωμένοι να προσαρμοσθώμεν προς μίαν δυσάρεστον πραγματικότητα, προς την υποδεεστέραν θέσιν μας. Αυτό πληγώνει την υπερηφάνειάν μας, όμως είναι εύκολον να το αντιληφθήτε από τον θόρυβον που κάμνει ο κ. Τσώρτσιλ γύρω από τον διορισμόν Αμερικανού ναυάρχου ως διοικητού του Στόλου του Βορείου Ατλαντικού.
Άλλη δυσχέρεια είναι το οικονομικόν πρόβλημα. Οι Αμερικανοί έχουν την γνώμην ότι θα έπρεπε να υποβληθώμεν εις πολύ μεγαλυτέρους των ιδικών των περιορισμούς και στερήσεις. Εάν ένας Αμερικανός τρώγη κάτι ολιγώτερον από ένα μπιφτέκι την ημέραν, νομίζει ότι πεθαίνει από την πείναν. Ημείς νομίζομεν ότι αρκεί ένα μπιφτέκι τον μήνα.
Όμως σήμερον η Μεγάλη Βρεταννία δεν ημπορεί να ακολουθήση ουδετέραν ή ανεξάρτητον πολιτικήν κατεύθυνσιν. Δεν ανταποκρίνεται ουδέ κατά κεραίαν εις τα πράγματα η άποψις ότι θα είναι δυνατόν να υπάρξη μια τρίτη ομάς κρατών, τα οποία να παραμείνουν ξένα προς τον προβλεπόμενον αγώνα μεταξύ Ρωσίας και Αμερικής.
Ερ.: Εγράψατε το 1948 ότι μία από τας προϋποθέσεις προς αποφυγήν του πολέμου θα ήτο η χάραξις μιας σαφούς διαχωριστικής γραμμής μεταξύ των εδαφών που υπάγονται εις την δυτικήν σφαίραν επιρροής και των υπαγομένων εις την αντίστοιχον ρωσικήν κομμουνιστικήν επιρροήν. Τι φρονείτε περί τούτου σήμερον;
Απ.: Αν και υπάρχουν πιθανότητες να επιτευχθή η ειρηνική συμβίωσις μεταξύ των δύο ομάδων κρατών, όμως δεν φαίνεται ότι είναι δυνατόν τούτο να πραγματοποιηθή.
Επί παραδείγματι, ημπορεί κανείς να περιμένη η μία ή η άλλη ομάς να απόσχη πάσης αναμίξεως εις την κατάστασιν που διεμορφώθη σήμερον εις την Μέσην Ανατολήν; Η Ρώσοι επέτυχαν την ευκαιρίαν να προσεταιρισθούν ολόκληρον τον Μουσουλμανικόν κόσμον και δεν πρόκειται να την αφήσουν αχρησιμοποίητον.
Η Περσία βαδίζει προς την αναρχίαν και θα περιέλθη συντόμως εις τους κομμουνιστάς, εφ’ όσον αυτοί μόνοι είναι εις θέσιν να αποκαταστήσουν την τάξιν. Ελπίζομεν να ίδωμεν συντόμως τον Μωσσαντέκ εις τας φυλακάς. Οι Αμερικανοί έδειξαν μεγάλην αμβλυωπίαν εν προκειμένω με την ουδετέραν στάσιν των εις το Περσικόν ζήτημα. Θα έπρεπε να υιοθετήσουν μίαν σθεναράν πολιτικήν και να μας υποστηρίξουν.
Έχομεν κατόπιν την Γερμανίαν. Δεν είναι δυνατόν ένα ζωντανόν έθνος, όπως είναι το γερμανικόν, να μένη επ’ άπειρον δυσηρεστημένον εφ’ όσον θα συνεχίζεται η διαίρεσις της χώρας του εις Δυτικήν και Ανατολικήν. Κάτι πρέπει να γίνη και δι’ αυτό…
Ένα από τα εμπόδια που καθιστούν αδύνατον την χάραξιν σαφούς γραμμής διαχωρισμού μεταξύ του Δυτικού και του κομμουνιστικού κόσμου είναι η αμφιρρέπουσα στάσις των Αμερικανών, η ταλαντευομένη μεταξύ της φυσικής τάσεώς των προς τον ιμπεριαλισμόν και του γεγονότος ότι κάθε Αμερικανός, ευρισκόμενος εις το εξωτερικόν, επιθυμεί να επιστρέψη εις την χώραν του.
Ερ.: Μέχρι ποίου σημείου ημπορεί να προχωρήση η προσπάθεια συμβιβασμού με τον ρωσικόν κομμουνισμόν χωρίς να θεωρηθή τούτο ως στάσις «κατευνασμού»;
Απ.: Δεν ημπορεί να υπάρξη κανείς συμβιβασμός με το κομμουνιστικόν καθεστώς. Μόνον επί εδαφικών ζητημάτων θα έπρεπε να είναι εύκολον να επιτευχθή συμφωνία. Πρέπει να ανεχθώμεν την σημερινήν κατάστασιν εφ’ όσον, προφανώς, δεν ημπορούμεν να πράξωμεν τίποτε άλλο σχετικώς. Επί παραδείγματι, θα ήτο εντελώς άσκοπος σπατάλη δυνάμεων το να υποστηρίξωμεν ότι η Ανατολική Πρωσσία πρέπει να αποδοθή εις την Γερμανίαν.
Hellas.gr).
Τι θα απετέλει κατευνασμόν εν προκειμένω; Τούτο εξαρτάται από την πολιτικήν μας. Ο στρατηγός Μακ Άρθουρ την καθορίζει εις ένα σημείον και ο κ. Μπήβαν εις άλλο. Όμως το να αναγνωρίζη κανείς ωρισμένα τετελεσμένα γεγονότα, κριθέντα ήδη υπέρ της Ρωσίας, δεν αποτελεί, νομίζω, κατευνασμόν.
Νομίζω πάντως ότι είναι λογικόν να υποχωρήσωμεν επί των ζητημάτων εκείνων, των οποίων η λύσις δεν είναι δυνατόν να δοθή άλλως ή με έναν παγκόσμιον πόλεμον. Δεν ημπορούμεν να εκδιώξωμεν την Ρωσίαν από τα εδάφη που κατέλαβεν εις την Ευρώπην χωρίς πόλεμον.
Ερ.: Πιστεύετε ότι ο επανεξοπλισμός των δυτικών κρατών κατέστησε ολιγώτερον πιθανόν τον πόλεμον διά το προσεχές μέλλον;
Απ.: Ναι. Προ δύο ετών θα ήτο διά την Ρωσίαν πολύ ευθετώτερος ο χρόνος διά να εξαπολύση τον πόλεμον. Ο επανεξοπλισμός της Αμερικής ευρίσκετο εις την αρχήν του και τα Δυτικά κράτη ήσαν ανοργάνωτα από στρατιωτικής απόψεως. Υποθέτω ότι το γεγονός ότι είχαμεν την ατομικήν βόμβαν, την οποίαν οι Ρώσοι δεν είχαν ακόμη, τους ημπόδισε από του να αρχίσουν τότε τον πόλεμον.
Σήμερον ο επανεξοπλισμός της Αμερικής καθιστά το εγχείρημα πολύ δυσκολώτερον δι’ αυτούς. Συνεπώς κατέστησε τον πόλεμον ολιγώτερον πιθανόν, προκειμένου η Ρωσία να είναι η επιτιθέμενη.
Ερ.: Νομίζετε ότι οι Ρώσοι υποτιμούν τας δυνάμεις της Δύσεως και πιστεύουν ότι μπορούν να κερδήσουν τον πόλεμον;
Απ.: Είναι πολύ δύσκολον να το γνωρίζη κανείς αυτό. Ο κοινός Ρώσος εξακολουθεί να πιστεύη ότι η Ρωσία ενίκησε την Ιαπωνίαν εντός πέντε ημερών, αλλά δεν νομίζω ότι και η κυβέρνησις της Ρωσίας έχει την ιδίαν γνώμην.
Η ρωσική κυβέρνησις έτεινε να πιστεύση ότι η Ρωσία εκέρδησε μόνη της τον τελευταίον πόλεμον και υπετίμησε την συμβολήν των Δυτικών Συμμάχων. Ο αγών υπήρξε σχετικώς ευκολώτερος διά τους Δυτικούς και το έργον των Ρώσων υπήρξε δυσχερέστερον. Νομίζω όμως ότι πιστεύουν ότι ο προσεχής πόλεμος θα ημπορούσε να εξελιχθή εις κεραυνοβόλον. Εάν οπωσδήποτε ήσαν βέβαιοι διά το αήττητον των στρατιών των, θα είχαμεν ήδη εμπλακή εις πόλεμον.
Το πρόγραμμα επανεξοπλισμού της Δύσεως τους εφόβισεν, εκείνο όμως που τους φοβίζει περισσότερον είναι το ενδεχόμενον επανεξοπλισμού της Γερμανίας. Τρέφουν άπειρον σεβασμόν διά τους Γερμανούς και η σκέψις μόνον ότι ημπορεί να επανασυγκροτηθή πάλιν ο γερμανικός στρατός τούς έχει τρομοκρατήσει.
Ερ.: Νομίζετε ότι οι Ρώσοι εξακολουθούν να πιστεύουν ότι η σύρραξις είναι αναπόφευκτος;
Απ.: Ναι, και τούτο είναι το σοβαρώτερον όλων. Το επίστευσαν ανέκαθεν αφ’ ότου εξερράγη η Οκτωβριανή Επανάστασις και εξακολουθούν να το πιστεύουν και τώρα. Πιστεύουν ότι τούτο πρέπει να συμβή διότι το επιβεβαιώνει το δόγμα του διαλεκτικού υλισμού, που αποτελεί δι’ αυτούς θέσφατον. Δεν υπάρχει καμμία ένδειξις πείθουσα ότι εγκατέλειψαν την πεποίθησίν των αυτήν.
Ο τρόπος με τον οποίον γράφουν αι εφημερίδες των και που χρησιμοποιούν και εις όλας τας εκδηλώσεις των αποτελούν μόνιμον ένδειξιν ότι βαδίζουν με βήμα σημειωτόν έως ότου επιστή η εύθετος στιγμή.
Αντικρύσατε το ζήτημα από της απόψεως του Στάλιν: Η Ρωσία ελπίζει να προσεταιρισθή ολόκληρον την Ασίαν συμπεριλαμβανομένων των Ινδιών και του Πακιστάν. Οι πληθυσμοί των εδαφών που περιέρχονται εις την σφαίραν επιρροής της Ρωσίας αυξάνουν συνεχώς εν σχέσει με την επιρροήν των Δυτικών Δυνάμεων. Άλλωστε υπάρχουν πολύ μεγαλύτεραι δυνατότητες εκβιομηχανισμού των περιοχών αυτών και πολύ ταχύτερον παρά εις την Δύσιν.
Έχουν κατόπιν την ελπίδα ότι η κόπωσις θα καταλάβη πρώτους ημάς και ότι θα παραιτηθούμεν της προσπαθείας προς αντίστασιν. Πιστεύουν ότι κατέχουν τεράστιον απόθεμα δυνάμεων εις την παράταξίν των και ελπίζουν πάντοτε να εκραγή οικονομική κρίσις εις την Αμερικήν, που θα απονεκρώση την οικονομίαν των κρατών της Δύσεως. Υπάρχουν διάφοροι λόγοι που κάμνουν τον Στάλιν να πιστεύη ότι ο χρόνος είναι υπέρ αυτού και ότι δεν έχει παρά να περιμένη την κατάλληλον στιγμήν διά να μας πλήξη.
Ερ.: Και αν υποθέσωμεν ότι παρέρχεται μία εικοσαετία χωρίς να συμβή κανέν από τα γεγονότα αυτά;
Απ.: Τότε η Ρωσία θα αναγκασθή να έλθη εις συμβιβασμόν με ημάς. Ίσως θα έχη εγκαταλείψει την πεποίθησίν της επί του αναποτρέπτου της συρράξεως. Τότε θα καταστή δυνατή η εξεύρεσις τρόπου συμβιώσεως ακριβώς όπως έγινε με τους Χριστιανούς και τους Μωαμεθανούς κατόπιν αγώνων που διήρκεσαν επί πολλούς αιώνας.
Ερ.: Νομίζετε ότι θα καθίστατο αναγκαίον διά την Μεγάλην Βρεταννίαν να συγκρατήση την Αμερικήν;
Απ.: Ναι, εάν η Αμερική ήθελε γίνη πάρα πολύ φιλοπόλεμος, όχι όμως σήμερον. Υφίσταται πάντοτε μία ισορροπία.
Σήμερον οι Αμερικανοί είναι πολύ ολιγώτερον φιλοπόλεμοι από τους Ρώσους, δεν ημπορεί όμως να είναι κανείς βέβαιος ότι θα εξακολουθήση να συμβαίνη το ίδιον. Εκείνο που κάμνει τους Αμερικανούς να θέλουν πόλεμον, κάμνει τους Ρώσους να θέλουν ειρήνην και αντιστρόφως. Όταν η Ρωσία αποκτήση επαρκές απόθεμα ατομικών βομβών, θα αυξήση ο κίνδυνος προληπτικής αμέσου επιθέσεως εκ μέρους της, ενώ αντιθέτως θα μειωθή ο κίνδυνος προληπτικής αμέσου επιθέσεως των Αμερικανών.
Ερ.: Φρονείτε ότι η Δύσις, μετά την συγκρότησιν ενόπλων δυνάμεων επαρκουσών διά την αντιμετώπισιν των Ρώσων εις περίπτωσιν πολέμου, θα έχη επαρκή αυτοέλεγχον, ώστε να διατηρήση τα όπλα της εις την προσήκουσαν στάθμην, χωρίς να υποκύψη εις τον πειρασμόν να τα χρησιμοποιήση;
Απ.: Εισερχόμεθα εις εποχήν ανταγωνισμού επί του πεδίου των όπλων. Εφ’ όσον η Δύσις καθίσταται ολονέν ισχυροτέρα και οι Ρώσοι θα εξοπλίζωνται αντιστοίχως με τον ίδιον ρυθμόν και εκάστη παράταξις θα συνεχίζη την προσπάθειαν αυτήν μέχρι του τελευταίου ορίου της οικονομικής δυναμικότητός της.
Φρονώ ότι το βιοτικόν επίπεδον εις την Ρωσίαν και την Δυτικήν Ευρώπην θα κατέλθη υπό το μηδέν και ότι και αυτοί οι Αμερικανοί θα φθάσουν εις το σημείον να ικανοποιούνται με ένα πρόγευμα κάθε δύο ημέρας. Αλλά η αναχαίτισις των Ρώσων είναι ζωτικής σημασίας διά τον πολιτισμόν. Αξίζει κάθε θυσίαν η προσπάθεια αυτή. Είναι ολοφάνερον ότι το Εργατικόν Κόμμα θα επανέλθη εις την αρχήν μετ’ ολίγα έτη. Αν τούτο υιοθετήση την πολιτικήν κατεύθυνσιν του Μπήβαν, τα πράγματα θα πάρουν επίφοβον τροπήν.
Κατά την αντίληψίν μου, η πολιτική Μπήβαν συνίσταται εις το εξής: Οσαδήποτε και αν η Κυβέρνησις επιθυμή να δαπανήση δι’ εξοπλισμούς, σεις οφείλετε να διακηρύσσετε ότι πρέπει να δαπανήση ολιγώτερα. Ο Μπήβαν επιθυμεί να εκμεταλλευθή το γενικόν αίσθημα ότι πάρα πολλά δαπανώνται διά τους εξοπλισμούς. Ιδού διατί αισθάνομαι ότι το πρόγραμμα επανοπλισμού περικλείει τον μέγαν κίνδυνον να οδηγήση εις πόλεμον. Φυσικά, θα ισοδυνάμει με προδοσίαν να είπωμεν ότι είναι δυνατόν οι Αμερικανοί να γίνουν κάποτε εισβολείς. Πάντως αντιπαθούν τους υψηλούς φόρους επί του εισοδήματος και είναι αντίθετοι προς την ιδέαν οιασδήποτε σκληραγωγίας. Θα έλθη η στιγμή κατά την οποίαν αι κυβερνήσεις θα αμφιβάλλουν αν είναι δυνατόν να κρατήσουν τους λαούς των εις κατάστασιν στερήσεων, εκτός αν αποδυθούν εις πόλεμον. Ο κίνδυνος, ιδίως εις την Αμερικήν, είναι μήπως έλθη η στιγμή που η Κυβέρνησις θα είπη:
— Ας χρησιμοποιήσωμεν όλα τα όπλα που έχομεν συσσωρεύσει και ας τελειώνωμεν με αυτά.
Κύπτων υπό το βάρος των ταλαιπωριών και των στερήσεων, ίσως ο λαός να αισθάνεται ότι ο πόλεμος θα ήτο προτιμότερος, αλλά νομίζω ότι τούτο δεν είναι αληθές. Ο κόσμος πρέπει να έχη οπωσδήποτε πεισθή ότι μία έστω και επισφαλής ειρήνη είναι πολύ προτιμοτέρα από τον πόλεμον.
Ερ.: Ποίαν επίδρασιν είχε, κατά την γνώμην σας, η ρωσική Επανάστασις επί της προοδευτικής σκέψεως εις την Δύσιν;
Απ.: Απιστεύτως κακήν. Ωδήγησε πολλούς ανθρώπους εις το Εργατικόν Κόμμα, τον κρατικόν σοσιαλισμόν και την παραμέλησιν της ελευθερίας. Εις τον Έρνεστ Μπέβιν ανήκει μέγα μέρος της τιμής διά το ότι «άνοιξαν τα μάτια» του βρεταννικού λαού. Κάποτε ήτο δισυπόστατος η στάσις την οποίαν ετήρουν ταυτοχρόνως τα στοιχεία της αριστεράς έναντι της Ρωσίας. Αφ’ ενός διέψευδαν ότι οι Ρώσοι πράττουν αυτά διά τα οποία τους κατηγορούν. Αφ’ ετέρου έλεγαν ότι αφού οι Ρώσοι κάμνουν αυτά τα πράγματα, πρέπει να είναι καλά.
Είναι όμως αληθές ότι χάρις εις τον κομμουνισμόν αντελήφθημεν διά πρώτην φοράν ότι είναι κρίμα να υπάρχουν τόσον μεγάλαι μάζαι πτωχών ανθρώπων εις την Ασίαν. Και είναι κρίμα διότι φοβούμεθα ότι, εάν οι λαοί αυτοί παραμείνουν πτωχοί, είναι πολύ πιθανόν να προσχωρήσουν εις τον κομμουνισμόν. Και ο φόβος αυτός, τουλάχιστον, μας παροτρύνει να ενεργήσωμεν ως εάν ενεφορούμεθα από κάποιαν συμπάθειαν προς τους λαούς αυτούς.
Ερ.: Φρονείτε ότι η Ρωσία υπέστη μεγάλην μεταβολήν από της ανόδου των κομμουνιστών εις την εξουσίαν;
Απ.: Όχι. Είναι σχεδόν η αυτή με την Ρωσίαν του τέλους του εμφυλίου πολέμου. Η κυβέρνησις Κερένσκυ, η οποία ανετράπη υπό των κομμουνιστών, προεκήρυξεν εκλογάς διά μίαν Συντακτικήν Κυβέρνησιν. Όταν οι κομμουνισταί κατέλαβον την εξουσίαν, είδαν ότι δεν είχαν την πλειοψηφίαν εις την Συντακτικήν Συνέλευσιν και έτσι την διέλυσαν. Έκτοτε εστηρίχθησαν αποκλειστικώς επί της στρατιωτικής δυνάμεως.
Κατόπιν τούτου κατέστη αναπόφευκτος η εξέλιξις που είδομεν ότι ηκολούθησεν η Ρωσία. Όταν επεσκέφθην την χώραν αυτήν, το 1920, ήτο φανερόν ποίον δρόμον θα ηκολούθη ο ρωσικός κομμουνισμός. Αλλά οι Ρώσοι είναι βαθύτατα εθνικισταί. Αυτό είναι το μονιμώτερον στοιχείον εν Ρωσία. Και αυτοί ακόμη και οι αντιμπολσεβίκοι είναι Ρώσοι πατριώται. Ευρέθην εις το αυτό βήμα με τον Κερένσκυ το 1943, οπότε διεξήγετο συζήτησις επί της συμπεριφοράς των σοβιέτ εις την Πολωνίαν. Ο Κερένσκυ υπεστήριξε την μπολσεβικικήν Κυβέρνησιν με πείσμα και θέρμην.
Οι Ρώσοι θα εξακολουθήσουν να υποστηρίζουν τους μπολσεβίκους εις το κάθε τι, διότι η Ρωσία είναι εθνικιστική, όχι μπολσεβικική. Ο μπολσεβικισμός δεν είναι παρά ένα επίχρισμα.
Ερ.: Φρονείτε ότι ηκολουθήσαμεν την ορθήν οδόν κατά τα τελευταία τρία έτη εις την προσπάθειάν μας ν’ αποτρέψωμεν τον πόλεμον;
Απ.: Μάλιστα. Φρονώ ότι ηκολουθήσαμεν την ορθήν οδόν. Αλλά θα έπρεπε ν’ απεφεύγαμεν να είμεθα πάντοτε παρά το πλευρόν της αντιδράσεως εις τον κόσμον. Εις τας Ινδίας επράξαμεν ό,τι έπρεπε. Την αυτήν τακτικήν έπρεπε ν’ ακολουθήσωμεν παντού και επί του πεδίου τούτου ο κ. Άτλυ είναι πράγματι μέγας ανήρ. Θα ημπορούσαμεν λ.χ. να συνεργασθώμεν με την Ισπανίαν εν καιρώ πολέμου, αλλ’ όχι και εν καιρώ ειρήνης. Απηχθανόμην την συνεργασίαν μας με την Ρωσίαν εις τον πόλεμον, αλλά τούτο δεν ήτο δυνατόν ν’ αποφευχθή. Αν διαχειριζόμην εγώ τα κονδύλια της αμερικανικής βοηθείας, θα έδινα βοήθεια μόνο εις τους λαούς που ακολουθούν εχέφρονα πολιτικήν. Τα πρόσωπα με τα οποία συνεργαζόμεθα εν Ιταλία είναι ακριβώς εκείνα που δεν πρόκειται ποτέ να προβούν εις τας αναγκαίας κοινωνικάς μεταρρυθμίσεις υπέρ των πτωχών χωρικών. Εις την Αμερικήν ο αντικομμουνισμός είναι συνώνυμον της αρετής· εν τούτοις δύνασθε να είσθε αντικομμουνιστής και να εξακολουθήτε να είσθε ένας αχρείος όπως ο Τσαγκ Κάι Σεκ.
Ερ.: Φρονείτε ότι η ατομική βόμβα είναι κάτι το καλόν ή το κακόν;
Απ.: Δεν ημπορούμεν ακόμη ν’ αποφανθώμεν. Αν η ατομική βόμβα, τρομοκρατούσα τον κόσμον, τον οδηγήση εις την συγκρότησιν μιας Παγκοσμίου Κυβερνήσεως, θα είναι κάτι το καλόν. Άλλως θα είναι κάτι το κακόν.
Ερ.: Πιστεύετε ότι θα έχωμεν νέον πόλεμον;
Απ.: Αι πιθανότητες κλίνουν ελαφρώς προς την πλευράν του πολέμου, μολονότι είναι ολιγώτεραι τώρα παρά κατά την εποχήν του αποκλεισμού του Βερολίνου. Θα έλεγα ότι είναι 6 προς 4 υπέρ του πολέμου. Όταν η κατάστασις είναι τεταμένη, ως είναι σήμερον, ένα οιοδήποτε σφάλμα ημπορεί να οδηγήση εις πόλεμον και δεν ημπορούμε να ελπίζωμεν ότι οι άνθρωποι θ’ αργήσουν να διαπράξουν ένα σφάλμα. Η σημερινή κατάστασις είναι ομοία προς εκείνην των παραμονών του πολέμου του 1914.
Ας υποθέσωμεν ότι ο κ. Τρούμαν, ο Πρόεδρος των Ηνωμ. Πολιτειών, εδολοφονείτο υπό κομμουνιστών. Η Αμερική θα περιέπιπτεν εις τρομεράν κατάστασιν υστερίας. Η ελπίς διά την ειρήνην βασίζεται επί της υποθέσεως ότι ο κόσμος εμφορείται κατά το μάλλον ή ήττον από ορθολογισμόν – πράγμα που δεν συμβαίνει εις την πραγματικότητα. Αν ένας Γερμανός επίσημος δεν είχεν απολαύσει ένα καλόν πρόγευμα, δεν θα ευρίσκετο εις ευχάριστον ψυχικήν διάθεσιν και ο Λένιν δεν θα εισήρχετο εις την Ρωσίαν επί τεθωρακισμένης αμαξοστοιχίας και η ρωσική κομμουνιστική επανάστασις δεν θα εξερρηγνύετο.
Ο Ναπολέων δεν θα έχανε την Αυτοκρατορίαν του εάν δεν έτρωγεν ένα ροδάκινον μετά την μάχην της Δρέσδης, που του έφερε πόνον εις τον στόμαχον. Το περιστατικόν τούτο δεν του επέτρεψε να λάβη τ’ αναγκαία μέτρα διά ν’ αποφύγη την ήτταν του εις την μάχην της Λειψίας.
Υφίστανται τεράστιαι δυνάμεις και μία ασταθής ισορροπία. Είναι ως να έχωμεν τοποθετήσει ένα πελώριον λίθον επί ενός κωνικού ύψους. Και ένα παιδί ακόμη ημπορεί να δώση μίαν ώθησιν και ο τρόπος κατά τον οποίον θα δώση το παιδί την ώθησιν θα καθορίση εις ποίαν κοιλάδα θα κατρακυλήσει ο λίθος.
Είναι αρκετά θλιβερά η προοπτική αυτή. Δεν πρέπει να σκεπτώμεθα ότι ένας πόλεμος θα εσήμαινε το τέλος της ανθρωπότητος. Θα εσήμαινε κατά το μάλλον ή ήττον το τέλος της χώρας αυτής, αλλά η Αγγλία δεν είναι ο κόσμος όλος. Ο εν Αγγλία αστικός πληθυσμός δεν θα επέζη· θα επέζων μόνον οι Αμερικανοί αεροπόροι και τούτο είναι εκείνο που έχει σημασίαν διά την νίκην. Πρέπει ν’ αντιμετωπίζωμεν το ενδεχόμενον του πολέμου με στωικότητα και ηρεμίαν. Ο φόβος είναι πάντοτε επιζήμιος. Όταν φθάσετε εις την ηλικίαν μου, ελπίζετε ότι κάτι υπάρχει και μετά θάνατον – άλλως η ζωή καθίσταται οχληρά.
Ερ.: Φρονείτε ότι, προς διασφάλισιν της ειρήνης, δέον να συγκροτήσωμεν μίαν Παγκόσμιον Κυβέρνησιν;
Απ.: Μάλιστα, αλλά προτού οι Ρώσοι υποστούν ριζικήν μεταβολήν δεν είναι δυνατή η συγκρότησις Παγκοσμίου Κυβερνήσεως. Η Παγκόσμιος Κυβέρνησις θ’ αναμείνη ή την εξέλιξιν της Ρωσίας προς κάτι το περισσότερον φιλελεύθερον ή την ήτταν της Ρωσίας εις τον πόλεμον.
Συνέντευξις του Μπ. Ράσελ εις τον βουλευτήν Γούδρω Ουάιαττ, τέως υφυπουργόν των Στρατιωτικών της Μεγ. Βρεταννίας.
Η Καθημερινή, 20 και 22 Ιανουαρίου 1952
Εξαφάνισις της ανθρωπότητος ή «ελεγχόμενος πυρηνικός αφοπλισμός»;
Το δωμάτιον ήτο άνετον, αλλά άχρωμον, χωρίς τίποτε το χαρακτηριστικόν, εκτός από την υπέροχον θέαν του Ταμέσεως διά μέσου των τεραστίων παραθύρων. Ο ένοικος του δωματίου ενθυμίζει ένα εξαιρετικώς ζωηρόν πτηνόν. Η μύτη του ομοιάζει με ράμφος. Η θυσανωτή λευκή του κόμη είναι ένα υπέροχον λοφίον, και ακόμη και η υψηλή, ξηρά και ενίοτε κάπως βραχνή φωνή του είναι φωνή πτηνού.
Αυτός είναι ο λόρδος Ράσσελ, εις την ηλικίαν των 85 ετών και εν μέσω της νέας φάσεως της ανεξαντλήτου σταδιοδρομίας του, ως του διανοουμένου με την ισχυροτέραν επιρροήν επί της βρεταννικής και της παγκοσμίου κοινής γνώμης. Κανείς από τους γνωρίζοντας κάπως από ιστορίαν δεν ημπορεί ν’ αποφύγη ένα σκίρτημα εκπλήξεως εις την πρώτην του συνάντησιν με τον Μπέρτραντ Ράσσελ. Ιδού ότι ευρίσκεται ακόμη εις την ζωήν, θα πήτε μέσα σας, εκείνος που έδωσε τα φώτα εις τον άνδρα που εισηγήθη τον πρώτον νόμον περί μεταρρυθμίσεων του 1832 και ανήλθεν εις το πρωθυπουργικόν αξίωμα προ του Πάλμερστον.
Ο πάππος του, λόρδος Τζων Ράσσελ, έφερε την μεγαλυτέραν ατομικήν μερίδα ευθύνης διά την είσοδον της Αγγλίας εις την νέαν δημοκρατικήν εποχήν. Και διά να γίνη τούτο, συνέβαλεν εις την απομάκρυνσιν εκ της αρχής των ανδρών οι οποίοι ενίκησαν τον Ναπολέοντα. Ο εγγονός υπήρξεν ένα σωρό πράγματα – μέγας μαθηματικός, μέγας φιλόσοφος, φιλειρηνιστής κατά τον πρώτον παγκόσμιον πόλεμον και πάντοτε φανατικός φιλελεύθερος και φανατικός αντικομμουνιστής. Αλλά τώρα η ζωή και το έργο του είναι αφιερωμένα εις μίαν ρωμαλέαν σταυροφορίαν υπέρ της πάση θυσία απαγορεύσεως των πυρηνικών όπλων.
Η ηλικία δεν εξησθένισε την δύναμιν του πνεύματός του, ούτε ηύξησε την όρεξίν του δι’ αυταπάτας. Εκείνο που ξεχωρίζει τον Μπέρτραντ Ράσσελ από την μεγάλην πλειονότητα των συντρόφων του εις την σταυροφορίαν είναι κυρίως η εντιμότης του εις την αντιμετώπισιν σκληρών γεγονότων και εις την λήψιν σκληρών αποφάσεων.
«Είμαι υπέρ του ελεγχόμενου πυρηνικού αφοπλισμού», λέγει αποτόμως προσηλώνων επί του επισκέπτου του ένα μάτι που σχεδόν σε υπνωτίζει με την διεισδυτικότητά του. «Είμαι υπέρ πάσης διαπραγματεύσεως, υπέρ παντός πρώτου βήματος, υπέρ πάσης προσπαθείας που θα ημπορούσε να προωθήση την συνεννόησιν, υπέρ παντός μέτρου, με μίαν λέξιν, το οποίον θα ημπορούσε να έχη ως αποτέλεσμα την προώθηση του ελεγχόμενου αφοπλισμού. Εκείνο που διακυβεύεται είναι αυτή αύτη η επιβίωσις του ανθρωπίνου γένους· διότι εάν εξακολουθήσωμεν τον δρόμον που έχομεν πάρει θα ευρεθώμεν ενώπιον του κινδύνου ενός πυρηνικού πολέμου και το ανθρώπινον γένος δεν θα επιζήση ενός τοιούτου πολέμου».
Υπάρχει κάτι εις αυτόν –κάτι από εκείνας τας «προγονικάς φωνάς που προφητεύουν πόλεμον», τας οποίας ο Άγγλος ποιητής Κόλριτζ ήκουσεν εις το όνειρόν του– που σας κάμνει να διστάζετε να διακόψετε τον χείμαρρον της εξηγήσεώς του. Αλλά έπρεπε να τεθή το ερώτημα: «Και τι θα γίνη εάν καταστή αδύνατον να πεισθούν τα Σοβιέτ όπως συμφωνήσουν εις έναν ελεγχόμενον πυρηνικόν αφοπλισμόν;».
«Τότε», απήντησε με οξείαν έμφασιν, «θα ταχθώ υπέρ ενός μονόπλευρου πυρηνικού αφοπλισμού. Είναι μία καλυτέρα λύσις. Έχω σκεφθή πολύ επί του θέματος τούτου και δεν νομίζω ότι εξαπατώ εμαυτόν ως προς την φύσιν της. Ο μονόπλευρος αφοπλισμός είναι πιθανόν να έχη ως συνέπειαν την επί τι διάστημα καθυπόταξιν του κόσμου υπό του κομμουνισμού.
»Επειδή γνωρίζετε πολύ καλά τα αισθήματά μου απέναντι του κομμουνιστικού συστήματος, η αντίληψίς μου αυτή πιθανόν να σας εκπλήσση. Και σημειώσατε ότι ομιλώ όχι μόνον εξ ονόματός μου, αλλά και εξ ονόματος εκείνων με τους οποίους συνεργάζομαι και με μικράν ελπίδα ότι θα πείσω άλλους. Αλλ’ εάν το δίλημμα είναι ή πλήρης εξαφάνισις του ανθρωπίνου γένους ή προσωρινή επικράτησις του κομμουνισμού, προτιμώ το δεύτερον σκέλος. Τούτο θα ήτο κάτι το φρικιαστικόν, αλλά δεν θα διήρκει επί πολύ, όπως δεν διήρκεσεν η φρικιαστική αυτοκρατορία του Τζενγκίς Χαν. Ενώ το τέλος του ανθρωπίνου γένους επί της γης είναι, εις το κάτω της γραφής, ένα κάτι το απολύτως ανέκκλητον».
Αφού διετύπωσε την εκλογήν του αυτήν, εσταμάτησε προς στιγμήν. Ύστερα ήρχισε να αναπτύσση τα επιχειρήματά του ότι «οι εχεφρονούντες μεταξύ των Σοβιετικών πρέπει να ανησυχούν, ακριβώς το ίδιον όπως οι εχεφρονούντες μεταξύ ημών, διαπιστώνοντες ότι ευρίσκονται μέσα εις την φυλακήν αυτήν της ισορροπίας του τρόμου».
«Δεν επροσπαθήσαμεν πραγματικώς, εξηκολούθησε να επαναλαμβάνη, δεν επροσπαθήσαμεν πραγματικώς να φθάσωμεν εις μίαν συμφωνίαν διά λογικών σταδίων και δι’ ίσων υποχωρήσεων». Και έτσι ήρχισε να αναλύη με πολλάς λεπτομερείας και περισσήν ευφυΐαν τα διάφορα σχέδια διά τας πρώτας φάσεις του αφοπλισμού.
Εις το τέλος, του έθεσα ένα άλλο ερώτημα, εάν δεν θα ήτο καλύτερον να διατηρηθή η «ισορροπία του τρόμου» μέχρις ότου το Κρεμλίνον θα έδιδε μίαν πλέον πειστικήν απόδειξιν ότι είναι πρόθυμον να προσέλθη εις διαπραγματεύσεις. Και εις τούτο απήντησεν και πάλιν: «Σας είπα, εάν εξακολουθήσωμεν τον αυτόν δρόμον, θα εκθέσωμεν εις κίνδυνον εξαφανισμού το ανθρώπινον γένος».
Όταν εγκαταλείπη κανείς το απλό αυτό δωμάτιον, στα μάτια της ψυχής του κρατεί ένα όραμα της εποχής του πάππου του. Και τα ώτα συλλαμβάνουν την ηχώ της ξηράς φωνής του εγγόνου, εκθέτοντος το φρικιαστικόν του δίλημμα.
Ημπορείτε να κρίνετε ως εντελώς εσφαλμένην την συμβουλήν του, ως την κρίνει και ο υπογράφων. Αλλά ήτο μία φωνή που ήξιζε να ακουσθή και να μελετηθή προσεκτικώς.
Η Καθημερινή, 23 Φεβρουαρίου 1958
