Ηπαρούσα μελέτη, εκφράζουσα τους φόβους και την αγωνίαν των εκ Μικρασίας ομογενών διά την τύχην των περιουσιών των και διά την παλιννόστησιν των ενταύθα προσφύγων αδελφών μας εις τα μέρη οπόθεν κατά Μάιον του 1914 και προ του παγκοσμίου πολέμου (1 Αυγούστου 1914) αναιτίως εξεδιώχθησαν, δοθείσα κατά τον παρελθόντα Μάρτιον προς δημοσίευσιν, απηγορεύθη υπό της λογοκρισίας. Σήμερον δημοσιεύεται επί τη αφορμή της συμπληρώσεως, μετ’ ολίγας ημέρας, της έκτης επετείου των τραγικών εκείνων διωγμών, αλλά και διότι αι τελευταίαι δηλώσεις του κ. Βενιζέλου εν τη Βουλή, δυστυχώς, επηλήθευσαν τους φόβους εξ ολοκλήρου. […]». Έτσι προλογίζει η Καθημερινή το τέταρτο και τελευταίο άρθρο του Ιπποκράτη Η. Αμπατζή, πρόσφυγα από το Αϊβαλί, σχετικά με τους διωγμούς των Ελλήνων της Ανατολικής Θράκης και της δυτικής Μικράς Ασίας το 1914 από τους Τούρκους. Η άνοδος των Νεότουρκων και η επικείμενη είσοδος της Τουρκίας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στο πλευρό των Κεντρικών Δυνάμεων, έδωσαν το πρόσχημα εκκένωσης της περιοχής απέναντι από τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου για στρατιωτικούς λόγους, υπό την ταυτόχρονη καθοδήγηση των Γερμανών συμβούλων των Τούρκων. Οι τελευταίοι επιδόθηκαν σε ανθελληνική εκστρατεία μέσω του Τύπου και στη συνέχεια προσπάθησαν να εξαναγκάσουν το ελληνικό στοιχείο σε «εκούσια» μετανάστευση, προτού αρχίσουν τους γενικευμένους διωγμούς. Στα κείμενά του, ο Αμπατζής εκθέτει το δράμα της προσφυγιάς, αποδίδοντας ευθύνες από κοινού στην ελληνική κυβέρνηση και στους Συμμάχους για την αδράνειά τους και θέτει ευθέως το ζήτημα της επιστροφής των Μικρασιατών στις εστίες τους.
«Ημείς χανόμεθα»
Eκ των από του βήματος της Βουλής ανακοινώσεων του κ. Βενιζέλου, σχετικώς προς τους όρους της Τουρκικής ειρήνης, ανεγνώσαμεν κατάπληκτοι τα περί προστασίας των μειονοψηφιών και αποδόσεως των κτημάτων κεφάλαια ταύτης.
Η επισταμένη μελέτη των υπ’ αυτού, ομολογουμένως τεχνικώτατα ως πάντοτε, λεχθέντων είνε οικτροτάτη διάψευσις των επαγγελιών αυτού και επαλήθευσις, δυστυχώς, των φόβων ημών, των από της εποχής των διωγμών μας γεννηθέντων και εκ της αποκαλύψεως εκτότε υφ’ ημών της ενόχου και εθνοκτόνου εκείνης πολιτικής του περί ανταλλαγής πληθυσμών και περιουσιών μας!
Επί πλέον τερματίζει ο επιπόλαιος σαρωτής των εθνικών μας ζητημάτων (πληθυσμών και συμφερόντων) και τας εν γένει Ελληνικάς βλέψεις, δηλών ότι η Ελλάς δεν εκτείνει τας διεκδικήσεις της πέραν των σήμερον κτωμένων συνόρων!
Δεν χρειάζεται να είνε κανείς πρόσφυξ, δεν χρειάζεται να έχη, ως τοιούτος, υποστή όλον το φρικτόν μαρτύριον της διαρρευσάσης εξαετίας, δεν χρειάζεται να έχη κενώση μέχρι πυθμένος τον κύλικα της οδύνης και της πικρίας διά να αντιληφθή αμέσως ότι η ακατονόμαστος αύτη ανακοίνωσις του κυρίου Πρωθυπουργού της Ελλάδος διαπνέεται απ’ άκρου εις άκρον υπό πνεύματος επιπολαιότητος και ότι κάθε άλλο θεραπεύει ή τους ιερούς περί αποκαταστάσεως και παλιννοστήσεως πόθους των ενταύθα προσφύγων, Αδραμυττινών και λοιπών μερών της Τουρκίας. Ιδού λοιπόν πού εκαταντήσαμεν, ιδού πού έφθασαν τα παθήματά μας.
Ιδού πού καταλήγει το μαρτύριόν μας, το χαλεπόν και πολυετές μαρτύριόν μας. Ιδού πού καταλήγει η εις την εθνικήν ιδέαν υπεράνθρωπος θυσία μας, η εις το εθνικόν ιδεώδες αφοσίωσίς μας!
Εις την περιφρόνησιν, δήλον ότι εις την παραγνώρισιν, εις την καταδυνάστευσίν μας, και την δίωξιν και εκ μέρους αυτών των επισήμων οργάνων και αντιπροσώπων της Ελλάδος.
Ω, εδώ πλέον το πράγμα γίνεται όντως ειδεχθές, γίνεται αποτρόπαιον, εδώ δεν δύναται πλέον να συγκρατηθή η αγανάκτησις και να μην εκσπάση η αδημονία και η απογοήτευσίς μας. Εδώ βλέπομεν πλέον καθαρά ότι μας μεταχειρίζονται ως αγέλας κτηνών ή ως αμφιβόλου προελεύσεως επήλυδες.
Κηρυττόμεθα εν άλλαις λέξεσιν έκπτωτοι των περιουσιών μας και γυμνοί των δικαιωμάτων μας.
Ενώπιον του ανοσίου θεάματος τοιούτων λόγων και τοιούτων αποφάσεων μένομεν ημείς ενεοί και εμβρόντητοι και δεν γνωρίζομεν, μα την αλήθειαν, πλέον πού και πρός τινας να καταφύγωμεν, πρός τινα ν’ αποτείνωμεν τας διαμαρτυρίας μας, τίνος την προστασίαν –την ειλικρινή, την αγνήν, την απροκάλυπτον και ανιδιοτελή προστασίαν– να ζητήσωμεν, τίνας Θεούς ή δαίμονας να επικαλεσθώμεν.
Πώς δικαιολογείται η Ελληνική Κυβέρνησις ανεχομένη τοιαύτας σκέψεις και αποφάσεις των νικητών και ισχυρών Συμμάχων μας, αποφάσεις αίτινες είνε ταυτόσημοι προς την τελικήν εξόντωσιν ημών, προς την ματαίωσιν της ιδέας της παλιννοστήσεως, προς την βαράθρωσιν της ιδέας της ανακτήσεως των αρπαγεισών περιουσιών μας, και της ιδέας της δικαίας ημών αποζημιώσεως;
Πώς είνε δυνατόν ν’ απαιτηθή παρ’ ημών, –οίτινες χάριν της εθνικής ιδέας και μόνης υπέστημεν το σκληρότερον των μαρτυρίων–, να εγκρίνωμεν και αποδεχθώμεν τον όλεθρόν μας, σιωπώντες εις όσα ανεκοίνωσεν ο κ. Βενιζέλος; Να εγκαταλείψωμεν δηλαδή την πεφιλημένην γην των πατέρων μας ως ξένοι προς αυτήν και να θεώμεθα απαθείς τας εστίας μας κατεχομένας υπό των ξένων και να θεώμεθα τους άρπαγας εγκατεστημένους εν αυταίς και να μη τας διεκδικώμεν και να μη ζητώμεν την απόδοσιν των αγαθών μας και των υπαρχόντων μας; Να εγκαταλείψωμεν δηλαδή, λησμονούντες διά παντός, τας περιουσίας μας, τας οποίας βία παρ’ ημών ήρπασαν αναιτίως και εν καιρώ ειρήνης και πολιτικής νηνεμίας, προ εξαετίας (22 Μαΐου 1914), οι διώκται μας και ενώ ημείς έκτοτε γυμνητεύοντες, δεινοπαθούντες, ηλπίζαμεν υποστήριξιν!
Αλλ’ αμφιβάλλομεν αν ο Νέρων εξέδωκέ ποτε και εξεστόμισε τοιαύτην απόφασιν!
Αυτή είνε λοιπόν η προστασία, ην μας επιδαψιλεύει η Κυβέρνησις Βενιζέλου; Αύτη είνε η ικανοποίησις ην λαμβάνομεν ανθ’ ων επάθομεν εξ υπαιτιότητός του, αυτή είνε η ανταπόδοσις των εθνικών αισθημάτων μας;
Υπέστημεν πολλά. Ηνέχθημεν περισσότερα. Υπεμείναμεν εγκαρτερούντες και πάντοτε ελπίζοντες. Την καρδίαν ημών έπνιξε πολλάκις ο πόνος και εκαυτηρίασεν ο σίδηρος της αδικίας.
Πλην ουδέποτε ο κώδων του κινδύνου ήχησε τόσον απαισίως εις τα ώτα μας, όσον διά της ανακοινώσεως του Πρωθυπουργού της Ελλάδος εν τη Βουλή.
Ουδέποτε οι πρόσφυγες ησθάνθημεν ημάς αυτούς τόσον περιφρονηθέντας, τόσον μειωθέντας, τόσον σκληρώς εμπαιχθέντας όσον διά των αποφάσεων τούτων.
Η εν γένει ιδέα της παλιννοστήσεώς μας, της ανακτήσεως των περιουσιών μας, της δικαίας αποζημιώσεώς μας θίγεται ούτω κινδυνωδέστατα, βάλλεται καιρίως και προδικάζεται κατά τρόπον ολέθριον, κατά τρόπον απελπιστικόν, κατά τρόπον υπενθυμίζοντα τας απαισίας ημέρας, καθ’ ας ερρίπτετo η ιδέα, η κακοδαίμων εκείνη ιδέα της ανταλλαγής, ην τρέμοντες ημείς ηκούσαμεν, ην ερρωμένως επολεμήσαμεν –καταδιωχθέντες δι’ αυτήν την στάσιν μας και εξορισθέντες– και ην ανταλλαγήν ουδέποτε θ’ αποδεχθώμεν, προτιμώντες να παλαίσωμεν μέχρις υστάτης πνοής προς τους τυράννους μας ή να παραχωρήσωμεν ιδίαις χερσί τα πάτρια εδάφη μας, τα οποία επότισε το ευγενέστερον αίμα μας, τα οποία εκαλλιέργησαν ο τίμιος ιδρώς μας και εξημέρωσεν η ενδελεχής εργασία γενεών όλων φιλοτίμων και φιλοκάλων προπατόρων μας.
Μήπως επανέρχονται τάχα και πάλιν αι ημέραι εκείναι;
Μήπως πρόκειται να πληρώσωμεν οι δείλαιοι ημείς τα κενά κανενός πολιτικού προγράμματος, μήπως πρόκειται να πληρώσωμεν ημείς, διά της τελικής απωλείας μας, την απελευθέρωσιν των νήσων Λέσβου και Χίου, ή κανενός σαντζακίου ή καμμιάς πόλεως ή λιμένος την αυτονομίαν;
Ε, Κύριοι, πάντες σεις όσοι ελάχετε να διαχειρίζεσθε κατά τας ιστορικάς ταύτας στιγμάς τας τύχας, είτε Κυβερνήσεις είσθε, είτε Πατριαρχεία, είτε οιοιδήποτε ταγοί και άρχοντες και πολιτικοί και διπλωμάται, ε, Κύριοι, κακώς μας έχετε αντιληφθή και το ποτήριον ήρχισε να εκχειλίζη.
Σεις οι αυτόκλητοι και αυτοβούλως αναλαβόντες εις χείρας σας την δήθεν προστασίαν μας, μας αποσκορακίζετε και μας μεταχειρίζεσθε ως αγέλας προβάτων, ως αβούλους και αψύχους παράγοντας των πολιτικών ζατρικίων σας, και πότε μεν διαπραγματεύεσθε την ανταλλαγήν μας, ως Κάφρων και Οττεντότων, και επισύρετε, διά της ιδέας ταύτης, ελαφρά τη καρδία ολέθρους επί των κεφαλών μας, πότε δε μας επαγγέλλεσθε την πλήρωσιν των πόθων και ονείρων μας· πότε μας καλείτε να υποβάλωμεν τους πίνακας των ζημιών μας και να ετοιμασθώμεν προς παλιννόστησιν, πότε μας λακτίζετε ανηλεώς και μας διατάσσετε να μη ζητήσωμεν τίποτε εκ των αρπαγέντων υπαρχόντων μας, να μη εγείρωμεν καμμίαν αξίωσιν σχετικήν, αλλά να παραστώμεν σιωπηλοί και απαθείς θεαταί του σφαγιασμού των ιερωτέρων δικαίων μας και να επικυρώσωμεν διά της σιγής μας τας πράξεις σας και τας ανομίας των σφετεριστών. Ούτως υμείς. Το δε σεπτόν Πατριαρχείον; Αυτό, το αποτελούν έτι και νυν, το αποτελούν αποκλειστικώς την επίσημον αρχήν των αλυτρώτων Ελλήνων, αυτό ή σιγά και καθεύδει και παραλύει και νεκρούται ή κομματίζεται και αυτό, κατά τα νέα πρότυπα, και σπεκουλάρει και αυτό πολιτικώς και περιορίζεται εις την θεραπείαν των συμφερόντων των διαφόρων κομματαρχών του.
Και ημείς χανόμεθα!
Ημείς χανόμεθα μεταξύ των εδώ ταγών και των εκεί ταγών, έρμαια της κοινής αυτών αστοργίας και αδιαφορίας, οικτρά αντικείμενα της πικροτέρας χλεύης και της μάλλον αφορήτου περιφρονήσεως.
Ε, λοιπόν, νομίζετε ότι οι όροι αυτοί συντελούσιν εις την διατήρησιν της συμπαγείας της Ελληνικής φυλής και ότι δύναται τούτο να παρατείνεται ούτω επ’ άπειρον;
Απατάσθε, Κύριοι.
Όταν ούτως απεμπολούμεθα υπό των επισήμων αντιπροσώπων της Ελληνικής Πατρίδος, όταν ούτω χαρακτηριζώμεθα υπ’ αυτών ως παρίαι του Ελληνισμού και ως απόβλητοι, λησμονουμένων των θυσιών και συμφορών μας, ας χάριν της ιδέας υπέστημεν και υφιστάμεθα από εξαετίας, όταν τοιαύται λύσεις ανακοινούνται και ανερυθριάστως υποστηρίζωνται εις βάρος μας, τότε θέλομεν ν’ ατενίσωμεν κατά πρόσωπον εκείνον όστις θα θελήση να μας μεμφθή αύριον, όταν ζητήσωμεν την προστασίαν μας και την εξασφάλισιν των αιματοβρέκτων δικαίων μας και του ανθρωπισμού μας όπου δυνάμεθα να την εύρωμεν.
Διότι, εάν κατέστημεν μάρτυρες, δικαιούμεθα να φροντίσωμεν να μη καταστώμεν και επαίται, και μάλιστα εκεί, ένθα εγενόμεθα θυσία εις την εθνικήν ιδέαν.
Αλλά μήπως η Ελλάς ίσταται εν Μικρασία, ανοχή και συγκαταβάσει των Τούρκων και όχι διά του δικαιώματος όπερ παρέχει αυτή η ιστορία τρισχιλίων ετών και οι τελευταίοι νικηφόροι αγώνες των τέκνων της;
Αθήναι τη 3 Μαΐου 1920
Ιπποκράτης Η. Αμπατζής (Μικρασιάτης), Η Καθημερινή, 5 Μαΐου 1920
«Τι θα γίνωμεν τέλος πάντων ημείς;»
Πολλά ελέχθησαν και επανελήφθησαν, πολλά λέγονται και επαναλαμβάνονται καθ’ εκάστην εξ επισήμων και ανεπισήμων στομάτων, πολλά αναφέρονται εξ επισήμων και ανεπισήμων πηγών περί της επιλύσεων του ζητήματος της Θράκης, των Δωδεκανήσων, της Σμύρνης, αλλά περί του ζητήματος του αφορώντος τον Ελληνισμόν του Αδραμυττινού κόλπου και πλείστων άλλων Ελληνικωτάτων μερών ουδέν το σαφές λέγεται, ουδέν απολύτως το δυνάμενον και πόρρωθεν να διαφωτίση και ενθαρρύνη τους Αδραμυττινούς περί της μελλούσης τύχης των.
Και οι δείλαιοι κάτοικοι του διαμερίσματος εκείνου της πρόσθεν Μικρασίας, οι υπέρ πάντας τους άλλους Μικρασιάτας Έλληνας μαρτυρήσαντες, οι προ πάντων των άλλων καταδιωχθέντες υπό των Τούρκων και κυνηγηθέντες και απελαθέντες, οι μάλλον εξαντληθέντες υπό της μακράς αγωνίας και οι μάλλον δεινοπαθήσαντες, αναμένουσι μάτην μέχρι σήμερον ν’ ακούσωσι και αυτοί μίαν λέξιν παρήγορον, την λέξιν την υπισχνουμένην και αυτοίς την πλήρωσιν των εθνικών ονείρων των και το γέρας των υπερανθρώπων αγώνων και θυσιών των.
Και ερωτώσι διά χιλιοστήν φοράν –και ας μη εκπλαγή, παρακαλούμεν, κανείς, αν επαναλαμβάνωσι και κατά την ώραν ταύτην, την κρισιμωτάτην, την μοιραίαν ερώτησίν των οι τον Αδραμυττινόν κόλπον οικούντες Έλληνες, οι του μαρτυρίου τον στέφανον πρώτοι φορέσαντες, διότι, αν εγράφη τι κατ’ αυτάς σχετικόν προς την παλιννόστησίν των, ήτο ότι αι περί τούτου Πρωθυπουργικαί ανακοινώσεις υπήρξαν απελπιστικαί!– Και ερωτώμεν, λέγομεν, διά χιλιοστήν φοράν: τι θα γίνωμεν τέλος πάντων ημείς και διά τι επάθομεν και εβασανίσθημεν και ενεκαρτερήσαμεν και τίνος λόγου ένεκεν αποσιωπάται επ’ εσχάτων το όνομα του πολυπαθούς τόπου μας και εις ουδεμίαν των υπό συζήτησιν λύσεων αναφέρεται;
Ακουσίως παραδιδόμεθα εις ζοφεράς σκέψεις, βλέποντες πλέον καθαρώτατα ότι οι κατά την στιγμήν ταύτην διαχειριζόμενοι τα υψηλά και ιερώτατα εθνικά συμφέροντα, εν τη γενικότητι αυτών παρέβλεψαν και περιεφρόνησαν μίαν σπουδαιοτάτην μερίδα των συμφερόντων τούτων. Ημείς, όπως υποβοηθήσωμεν το έργον αυτών, εσπεύσαμεν να υπομνήσωμεν αυτοίς εγκαίρως όλας τας όψεις του ζητήματος του Αδραμυττινού κόλπου, όψεις υψίστης εθνικής και οικονομικής σημασίας αλληλενδέτου με έτερα τμήματα του Ελληνικού Κράτους. Οι κάτοικοι, δήλον ότι, της νήσου Λέσβου έχουσιν εν τω Αδραμυττινώ κόλπω σχέσεις πολλού λόγου αξίας και σημαντικωτάτας κτηματικάς περιουσίας και συνέχονται ούτω προς αυτούς διά πολλαπλών συμφερόντων.
Ούτως η οικονομική ακμή και η ευημερία των Λεσβίων, Μοσχονησίων και Κυδωνιατών δεν δύναται να νοηθή άνευ της υπό την αυτήν πολιτικήν εξουσίαν υπαγωγής των μερών τούτων και του Αδραμυττινού κόλπου. Το ζήτημα λοιπόν της απελευθερώσεως και της μετά της Ελλάδος ενώσεως του Αδραμυττινού κόλπου συνέχεται προς μεγάλα οικονομικά προβλήματα ομόρων αυτώ τμημάτων των απελευθερωθεισών Ελληνικών χωρών και ως τοιούτο πρέπει δεόντως να εξηγηθή εις τους ισχυρούς, τους καθορίζοντας ήδη τας τύχας του κόσμου, και να νοηθή υπ’ αυτών εν όλη τη μεγάλη και σοβαρά σημασία του. Και άλλοτε πολλάκις απεπειράθημεν να υποδείξωμεν ταύτα εις τους διέποντας, αλλ’ εκωλύθημεν υπό της λογοκρισίας, ως να επρόκειτο περί αντιλογίας τινός ή περί κομματισμού, ενώ ημείς, παν ό,τι πάντοτε είπομεν και υπεδείξαμεν, ουδέ προς ευχαρίστησιν αλλ’ ουδέ προς δυσαρέστησίν τινος το είπομεν, αλλ’ όπως υπερασπίσωμεν τα συμφέροντα της ιδιαιτέρας ημών πατρίδος, εχούσης πάντα τίτλον επί της εθνικής της αποκαταστάσεως.
Και διά τούτο αδιαφορούντες προς πάσαν πολιτικήν διαφοράν, προς πάσαν αντίληψιν και προς πάσαν κρίσιν, αναφωνούμεν και κατά την υστάτην ταύτην στιγμήν προς τους αναλαβόντας εις χείρας των τας τύχας μας.
εστίες τους (Photo by Heritage Art/ Heritage Images via Getty Images).
Παραστήσατε εις τους ισχυρούς Συμμάχους της Ελλάδος την επιβεβλημένην ανάγκην της απελευθερώσεως και της προς αυτήν ενώσεως του Αδραμυττινού κόλπου. Οι Έλληνες κάτοικοί του συνδέονται αναποσπάστως προς τους απελευθερωθέντας γείτονάς των, ιδίως προς τους Λεσβίους, διά μυρίων φυλετικών δεσμών, αλλά και διά μυρίων δεσμών οικονομικής, κοινωνικής, οικογενειακής φύσεως.
Οι επί της ελευθερίας και της ενώσεως αυτών προς την Ελλάδα τίτλοι των είνε ιεροί. Αυτοί εξεπολίτισαν και εκαλλιέργησαν απ’ αιώνων τα Μικρασιατικά εδάφη τα οποία εν τοις κλασσικοίς χρόνοις του Ελληνισμού υπήρξαν πεδία πάσης ευγενούς αμίλλης και πάσης εκπολιτιστικής δράσεως. Αυτοί επάλαισαν επί αιώνας κατά της βαρβαρικής εισβολής, αυτοί υπέστησαν κατά τον Ευρωπαϊκόν πόλεμον, και ένεκεν αυτού, τα φρικτότερα των μαρτυρίων. Δεν υπάρχει διά το συνέδριον της ειρήνης έργον μάλλον επιβεβλημένον δικαιοσύνης από την απελευθέρωσιν του Αδραμυττινού κόλπου, αν η λέξις δικαιοσύνη δεν πρόκειται να σημαίνη χίμαιρα.
Αθήναι τη 5 Μαΐου 1920
Ιπποκράτης Η. Αμπατζής (Μικρασιάτης), Η Καθημερινή, 6 Μαΐου 1920
«Να επανέλθωμεν εις τας εστίας μας»
Ουχί άπαξ και δις, αλλά πλειστάκις από της απαισίας εκείνης εποχής των διωγμών μας, ιδίως όμως από της ανακωχής και εντεύθεν, είπομεν και ετονίσαμεν ότι επεβάλλετο η σύντονος παλιννόστησις όλων των Μικρασιατών προσφύγων και ότι η περαιτέρω αναβολή της επιστροφής και ημών των Αδραμυττινών εις τον τόπον μας μυρίων κακών θα εγίνετο πρόξενος και θα απέβαινεν εις τον τελικόν ημών και αναπότρεπτον όλεθρον. Όσον ανιαρά και αν είνε η επανάληψις των αυτών, επανερχόμεθα και πάλιν σήμερον επί του ιδίου θέματος με την ελπίδα, ότι η καθ’ εκάστην επαληθεύουσα τους ισχυρισμούς και τας προρρήσεις ημών εξέλιξις των γεγονότων θα προκαλέση τέλος πάντων την επί του προκειμένου προσοχήν των αρμοδίων, οίτινες –αγνοούμεν ένεκεν τίνος λόγου– κλείουσι συστηματικώς τα ώτα προς πάσαν σχετικήν ημών εισήγησιν και εξακολουθούσι –παρά τας μυρίας διαμαρτυρίας μας– να διαχειρίζωνται το μέγα και σοβαρόν ημών τοπικόν ζήτημα κατά τον αυτόν εκείνον τρόπον, καθ’ ον απ’ αρχής επελήφθησαν αυτού, αδαείς και απληροφόρητοι, επί ψευδών και αυθαιρέτων παραστάσεων στηριζόμενοι, εξ ανυπάρκτων βάσεων αναχωρούντες, τους όρους των καθ’ ημάς πραγμάτων τελείως αγνοούντες, έρμαια των ταπεινών και συμφεροντολογικών εισηγήσεων σκοτίων παραγόντων γιγνόμενοι, μηδέποτε θελήσαντες να κρίνωσιν εκ των πραγμάτων, να αντλήσωσιν εκ της διαυγούς πηγής της αληθείας, να καταφύγωσιν εις τους κατέχοντας την εκ των πραγμάτων πείραν, να ενωτισθώσι της φωνής των όντως πονούντων και αφανιζομένων και φθειρομένων. Και βροντοφωνούμεν και πάλιν: όλοι οι εκ Μικρασίας πρόσφυγες πρέπει αμελητί να επανέλθωμεν εις τας εστίας μας διά της συνδρομής του Ελληνικού στρατού και ενόσω υπάρχει καιρός.
Heritage Images via Getty Images).
Επιβάλλεται, ναι, εις την Κυβέρνησιν να μελετήση καλώς το ζήτημα τούτο και να παρασκευάση καταλλήλως έστω και βραδύνασα παν το συναφές προς το σπουδαιότατον τούτο καθήκον της, ίνα μη η των υπολειπομένων προσφύγων την Μικρασίας αδικία αποβή ετέρα θύελλα, εν η να καταποντισθή και απολεσθή οικτρώς παν ό,τι μέχρι σήμερον εσώθη εκ του υποδούλου κόσμου των αδελφών μας. Και η ώρα επείγει και επίκειται νέος χειμών και η παλιννόστησις πρέπει πάντως να έχη συντελεσθή προ της ενάρξεως του χειμώνος και πριν ή η μετά της Τουρκίας ειρήνη υπογραφή. Προ μυρίων όντως σκέψεων ευρίσκεται ο παρατηρητής, ο ατενίζων το ζήτημα των αδικουμένων αδελφών προσφύγων.
Και οι κυβερνώντες την Ελλάδα, εξ όσων τουλάχιστον βλέπομεν και ακούομεν και έχομεν μέχρι σήμερον ενδείξεων, ουδενός των εθνικών ζητημάτων μας την λύσιν παρεσκεύασαν, εις ουδενός την μελέτην σοβαρώς ενέκυψαν, τα πάντα ακροθιγώς μόνον και ελαφρά τη καρδία επραγματεύθησαν, περί πάντων εν παρόδω μόνον και ερασιτεχνικώς και εν σχέσει προς το εκ τούτων κομματικόν συμφέρον των ησχολήθησαν. Ότι ούτω προς ημάς πολιτευθέντες όχι μόνον έργον εθνικής μερίμνης δεν επετέλεσαν, αλλά και άκραν ασέβειαν και αυτόχρημα ιεροσυλίαν διέπραξαν, τούτο ημείς ουδαμώς απεδυσπετούμεν να διακηρύξωμεν. Και οι Αδραμυττινοί λ.χ. και λοιποί Έλληνες της Τουρκίας εδιώχθησαν, επολέμησαν, ηγωνίσθησαν, εθυσιάσθησαν, έπαθον, υπεβοήθησαν εις πάσαν σκληράν δοκιμασίαν, συνεμορφώθησαν, φευ, προς πάσαν απαίτησίν σας και ενέδωκαν εις πάσαν προτροπήν σας. Δεν έχουσι πλέον τι να παράσχωσι και τι να θυσιάσωσι.
Το πολυετές μαρτύριον τους εξήντλησε μέχρις οστέων και θλιβερά ερείπια τηλικαύτης καταστροφής συγκεντρούσιν όλους τους πόθους των εις την όσον ένεστι ταχυτέραν παλιννόστησίν των. Βοηθήσατέ τους, σεις, οι επαγγελθέντες αυτοίς χρυσούν αιώνα και τόσας άλλας φλυαρίας, βοηθήσατέ τους εις τούτο τουλάχιστον, να δυνηθώσι να επιστρέψωσιν εις τα μέρη των και μη τους διαπραγματεύεσθε ως κτήνη.
Σκεφθήτε τέλος σοβαρώς, αλλ’ ενεργώς, αλλά σκοπίμως, αλλά λελογισμένως, αλλ’ άνευ της ελαχίστης πλέον αναβολής και παρελκύσεως, αν δεν θέλετε να ίδωσι πάσας τας αφθόνους επαγγελίας σας καταληγούσας εις τον τελικόν αυτών και αναπότρεπτον, όπως βαίνομεν, όλεθρον.
Αθήναι 5 Μαΐου 1920
Ιπποκράτης Η. Αμπατζής (Μικρασιάτης), Η Καθημερινή, 7 Μαΐου 1920
«…ως γίνεται διά τα θρέμματα και τα κτήνη!»
Η παρούσα μελέτη, εκφράζουσα τους φόβους και την αγωνίαν των εκ Μικρασίας ομογενών διά την τύχην των περιουσιών των και διά την παλιννόστησιν των ενταύθα προσφύγων αδελφών μας εις τα μέρη οπόθεν κατά Μάιον του 1914 και προ του παγκοσμίου πολέμου (1 Αυγούστου 1914) αναιτίως εξεδιώχθησαν, δοθείσα κατά τον παρελθόντα Μάρτιον προς δημοσίευσιν, απηγορεύθη υπό της λογοκρισίας. Σήμερον δημοσιεύεται επί τη αφορμή της συμπληρώσεως, μετ’ ολίγας ημέρας, της έκτης επετείου των τραγικών εκείνων διωγμών, αλλά και διότι αι τελευταίαι δηλώσεις του κ. Βενιζέλου εν τη Βουλή, δυστυχώς, επηλήθευσαν τους φόβους εξ ολοκλήρου. Κατά σατανικήν σύμπτωσιν συμπίπτει η χρονολογία (9/22 Μαΐου 1914) της εγκληματικής εκείνης επιστολής του κ. Βενιζέλου προς τον εν Αθήναις τότε πρεσβευτήν Γκαλήπ Κεμαλή βέην, διά της οποίας ο πονηρός Τούρκος απέσπασε την πρώτην έγγραφον συγκατάθεσιν του αρχηγού της φυλής των φιλελευθέρων «να κάμωσιν ανταλλαγήν των Ελληνικών αγροτικών πληθυσμών του Βιλαετίου Σμύρνης διά των Μουσουλμάνων της Μακεδονίας», κατόπιν διαπραγματεύσεών των κατά προηγηθείσαν εν τινι κήπω της Κηφισσιάς συνδιάλεξίν των.
φωτογραφίζονται πρόσφυγες οι οποίοι λαμβάνουν τροφή και φάρμακα δωρεάν (Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα)
Το συντελεσθέν τραγικώτατον δράμα, κατά την 22αν Μαΐου 1914, ανά τα δυτικά παράλια της Μικρασίας, τα εκτεινόμενα απένταντι των –από του Νοεμβρίου του 1912– κατεχομένων υπό της Ελλάδος νήσων (Τενέδου, Λέσβου, Χίου και Σάμου), μαρτυρεί τον βαθμόν, εις τον οποίον ηδύναντο να φθάσουν το μίσος και ο φανατισμός ημιαγρίου λαού, αγωνιζομένου προς απώθησιν τελειωτικήν συνοίκου φυλής αφθάστου δραστηριότητος και νομιμοφροσύνης, αίτινες προυκάλεσαν όχι μόνον την απονενοημένην των Νεοτούρκων εξέργεσιν, αλλά και τον φθονερόν και ύπουλον εμπορικόν ανταγωνισμόν των εν Ανατολή Λεβαντίνων!
Ολόκληρος κόσμος ανθρώπων τιμίων, εισοδηματιών, επιστημόνων, επαγγελματιών και εργατικών, μετά των γυναικοπαίδων των, εστερημένος οιασδήποτε πολεμικής πείρας και ικανότητος, διωκόμενος υπό πολυαρίθμων ατάκτων κομιτατζήδων, αλλά και άλλων, στρατιωτικώς τούτων ωργανωμένων υπό παραφρόνων κυβερνητών αμαρτωλής Αυτοκρατορίας, κατήλθε προς την θάλασσαν μη έχων πού αλλού να στηριχθή, όπως αντιταχθή εις τας λυσσώδεις επιθέσεις των διωκτών του, ελπίσας εις μιαν εκ θαλάσσης βοήθειαν!
Επί της παραλίας και εν υπαίθρω, προς το πέλαγος ατενίζοντες παρέμειναν αρκετάς ημέρας νήστεις, ποθούντες να ίδωσι καπνόν πολεμικού τινος πλοίου, αναμένοντες ενίσχυσίν τινα με ακατάβλητον το θάρρος των.
Οι Μικρασιατικοί Ελληνικοί πληθυσμοί, υπερηφάνως τας προτάσεις ισχυρών αυθορμήτων προστατών απορρίψαντες, μάτην ανέμενον την οφειλομένην εθνικήν των βοήθειαν!…
Αντί πολεμικών πλοίων και αποβάσεως αγημάτων την παρουσίαν εμπορικών σκαφών εγνώρισαν και την εις αυτά επιβίβασίν των διετάχθησαν· αντί αρνήσεως υπακοής εις τοιαύτας διαταγάς, κατ’ ανάγκην οι δυστυχείς υπέκυψαν, νομίσαντες τούτο και εθνικόν των καθήκον.
Οι σκληρώς διωχθέντες ούτοι Έλληνες μετεφέρθησαν εις τας ακτάς των γειτονικών νήσων, ας προανεφέραμεν, και εκεί σκληρότερον και αστόργως εγκατελείφθησαν, ελεημοσύνην τινά εις τους απόρους εξ αυτών, και ταύτην ατάκτως, του Κράτους παρέχοντος, πολλάς δε, εις λόγους κενούς, λαμβάνοντες υποσχέσεις, εκάστοτε και μέχρι του νυν, εκ μέρους εκείνων, οίτινες την πολιτικήν αυτών εκμετάλλευσιν μόνον επιδιώξαντες, δεν έπαυσαν αυτοτιτλοφορούμενοι φιλελεύθεροι, σωτήρες και ελευθερωταί των!
Και ταύτα κατόπιν δύο νικηφόρων κατά της Τουρκίας και της Βουλγαρίας πολέμων της Ελλάδος! (1912-1913).
Και την τοιαύτην καταστροφήν μας ο πολιτισμένος Κόσμος εσιώπησεν, ουδεμία ηκούσθη κραυγή διαμαρτυρίας των χριστιανικών της Δύσεως Κρατών, ουδεμία εγένετο ναυτική επίδειξις, συνήθης εις άλλας περιστάσεις, εναντίον της συστηματικής και εξοντωτικής, πρωτακούστου δε ταύτης νεοτουρκικής βαρβαρότητος και θηριωδίας!!
Τα υλικά συμφέροντα των ισχυρών εσκέπασαν τα δίκαιά μας και έρριψαν εις λήθην τα βάσανά μας.
Οι τότε και νυν, δυστυχώς, προϊστάμενοι του Ελληνικού Βασιλείου, ακαθέκτως σπεύδοντες και παραγνωρίζοντες εκάστοτε την μεγάλην αξίαν του θεμελιώδους όρου της ακεραιότητος του Γένους, εξακολουθούσι φευ! να κρίνωσιν ακίνδυνον την λύσιν των προαιωνίων δεσμών, οι οποίοι συνέχουσιν αδιασπάστως τας πλευράς του Ελληνικού σώματος, και ανεπιφυλάκτως, δημοσία αλλά και πλειστάκις απεκήρυξαν ως ξένα εις το βενιζελικόν αυτών σχέδιον τα δίκαια των εκτός των ορίων του ελευθέρου Κράτους υποδούλων αδελφών, καταργήσαντες ούτω, καθ’ εαυτούς πάντοτε, την δύναμιν της ισχυράς αλληλεγγύης, την αναγκάσασαν άλλοτε την εν Βερολίνω συνηγμένην Ευρώπην σπουδαίως να σκεφθή περί αναγνωρίσεως εις την μικροτάτην τότε Ελλάδα δικαίων φυσικής προστάτιδος του Ελληνισμού.
Αυτοί οι ίδιοι χειροκροτήσαντες και διαπραγματευθέντες την ανταλλαγήν πληθυσμών και περιουσιών μας και αναλαβόντες υποχρεώσεις πραγματοποιήσεως ενός τοιούτου εθνοκτόνου και ανθελληνικού σχεδίου φιλοτεχνηθέντος αυτοσχεδίως, ως συνήθως, υπό του αυτοχειροτονηθέντος αρχηγού της φυλής, μακράν πάσης μελέτης των ποικίλων κεφαλαίων του πολυσυνθέτου εθνικού ζητήματος, μετέβαλον αυτογνωμόνως και αυθαιρέτως τας πατροπαραδότους βάσεις της Ελληνικής ιδέας, κατέστησαν σήμερον άτονον την φωνήν εαυτών διά το Μικρασιατικόν ζήτημά μας και εν γένει τελείως ασθενές το σθένος της ψυχής των προς διεκδίκησιν των μεγάλων και ζωτικών εθνικών υποθέσεών μας.
της Μικράς Ασίας (Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα).
Αόρατος όμως δύναμις, η τας τύχας του Κόσμου όλου εφορεύουσα, η τοσάκις τον Ελληνισμόν σώσασα εξ ανεπανορθώτων καταστροφών, εις ας επιπόλαιοι και φιλόδοξοι κυβερνήται αυτού τον παρέσυραν, ηυδόκησε να προστατεύση μέρος αυτού και σήμερον, έστω και τούτο τόσον αποδεκατισθέν και αδικούμενον…
Ο πολύς επίλοιπος Ελληνισμός της Τουρκίας εγκαταλείπεται και ανταλλάσσεται ως γίνεται διά τα θρέμματα και τα κτήνη!
Η τραγική αύτη δοκιμασία της δούλης Ελλάδος θα φέρη άραγε και το καλόν της; Η γεωργική και εμπορική Ελληνικωτάτη Δυτική Μικρασία έπεσεν, αλλ’ εκ των σκελετών και των οστών των φονευθέντων τέκνων της θα εγερθή μια Μικρασιατική ελευθέρα Ελλάς, την οποίαν πάνοτε ωνειροπολήσαμεν;
Οι υπό του κ. Βενιζέλου περιφρονούμενοι ημείς Έλληνες της Τουρκίας την ηθικήν και υλικήν συνδρομήν των ελευθέρων ομοφύλων μας προς παλιννόστησιν και αποκατάστασιν ημών μόνον εζητήσαμεν, δεν πταίομεν δ’ εάν κατεδικάσθημεν να σιγήσωμεν κατά τα τελευταία τέσσαρα έτη και να μη στραφώμεν εναντίον των εις βάρος ημών κομματικώς οργιασάντων. Σκοπίμως και άνευ της συγκαταθέσεώς μας πολλαχού ημάς διασκορπισθέντες την αδυναμίαν μας ούτως επεδίωξαν, διαιρέσαντες ακόμη ημάς προς ακώλυτον εκμετάλλευσίν μας.
Πρόχειρος απόδειξις των λεγομένων μας η κατά τον παρελθόντα Μάρτιον κομματική και προεκλογική έκκλησις γνωστοτάτου κυρίου, την οποίαν απαξιούμεν να λάβωμεν υπ’ όψιν μας, όζουσαν ταπεινής συμφεροντολογίας και κολακείας προς τον Αρχηγόν της φυλής του, όπως ο ίδιος τον ονομάζει.
Διατί οι κύριοι αυτόκλητοι κηδεμόνες και προστάται και σύμβουλοι των δυστυχών, αλλά και αφελών εν πολλοίς, προσφύγων, δεν ωμίλησαν διόλου διά τας τελευταίως αναγραφείσας πληροφορίας επί της αποδόσεως των εν Μακεδονία, Ηπείρω, Νήσοις του Αιγαίου και αλλαχού Μουσουλμανικών κτημάτων, εις εφαρμογήν έστω και του περί προστασίας των μειοψηφιών δόγματος, το οποίον η Κυβέρνησις των Φιλελευθέρων επροθυμοποιήθη να δεχθή χωρίς και να τακτοποιήση, και μετά τόσας νίκας και μεγαλοστόμους επαγγελίας, την τραγικήν από εξαετίας θέσιν, εις την οποίαν περιήλθον και εισέτι ευρίσκονται, τη ανοχή και συνενοχή αυτής, οι πρόσφυγες της Μικράς Ασίας και άλλων μερών της Τουρκίας, διά της πρωτίστως ή εκ παραλλήλου τουλάχιστον αποδόσεως και των εν Τουρκία Ελληνικών κτημάτων;
Δεν ενόμισαν ποτέ καθήκον των, οι ανωτέρω, κύριοι, να παρακολουθώσι τα αφορώντα τους πρόσφυγας ζητήματα και να διαμαρτύρωνται και ενίοτε, ζητούντες την αποτροπήν μέτρων ανακολούθων και πονηρών προαγγελλόντων τον κίνδυνον της όλης υπάρξεώς μας και πασών των ελπίδων μας.
Απορούμεν πώς δεν εώρτασαν την ταυτόχρονον αγγελίαν (16 Μαρτίου ε.έ. ίδε «Νέα Ελλάς» και «Εμπρός») της εκποιήσεως και εκκαθαρίσεως των εν Ελλάδι ακινήτων των Γερμανών και Αυστριακών υπηκόων, δι’ ην εργασίαν κατηρτίσθη και επιτροπή, η οποία ήρξατο των εργασιών της, προς αποζημίωσιν των Ελλήνων υπηκόων των υποστάντων ζημίας εκ μέρους των Γερμανών και Αυστριακών, ως και την άλλην εργασίαν του ν’ αποδοθούν επίσης και άλλα κτήματα εις κοινωφελή ιδρύματα και να ενισχυθούν πολλαχού Μουσουλμανικαί κοινότητες.
Αλλά δεν μας είπον και τίποτε διά τας αποκαλύψεις της «Εκλαίρ» περί Αγγλοτουρκικής συμφωνίας, πάντοτε εις βάρος μας, από του παρελθόντος έτους υπογραφείσης, αφού εκ παραλλήλου έχομεν τας επισήμους ομολογίας του κ. Μπόναρ Λω, καθ’ ας η «Μεγάλη Βρεττανία ουδεμίαν μυστικήν υποχρέωσιν ανέλαβεν έναντι της Ελλάδος».
Μήπως όμως έχομεν και φανεράν τινα ενίσχυσιν των μεγάλων Συμμάχων μας; Ημείς τοιαύτην δεν την βλέπομεν πουθενά!
Αλλά και πόσα παρόμοια, ανακόλουθα και ακατάληπτα πράγματα σχετικά προς την Ελληνοτουρκικήν διαφοράν, δεν αναγιγνώσκομεν καθ’ εκάστην, μένοντες κατάπληκτοι, παρά τας αισιοδόξους επαγγελίας των ευτυχούντων κυρίων κομματαρχών.
Έχομεν υπ’ όψιν μας και αυτάς ακόμη τας τελευταίας εν τη Βουλή πανηγυρικάς αλλά και αλληλοσυγκρουομένας δηλώσεις του κ. Βενιζέλου τας σχετικάς επί της προστασίας των μειοψηφιών και των περιουσιών των ομογενών, αι οποίαι μας απελπίζουσι και εφ’ ων δεν θα λείψωμεν να ασχοληθώμεν εκτενώς.
Η χρονίσασα αλλά και συσκοτισθείσα υπόθεσίς μας συναφής με τους διωγμούς μας, η μη παύσασα να ενδιαφέρη και να απασχολή ιδιαιτέρως ημάς, διαβιβρώσκουσα ακόμη και την ζωήν μας, ως εκ της οδυνηράς ιδιότητός μας, ημάς τους εισέτι φευ! υποδούλους αλλά και εκτοπισμένους Αδραμυττινούς, Θράκας και λοιπούς πρόσφυγας η μη παύσασα όμως να φλέγη πάσαν πάλλουσαν εξ αγανακτήσεως εθνικής αλλά και να συγκινή πάσαν ευγενή καρδίαν, πρέπει να διαλευκανθή και διακανονισθή το ταχύτερον. Μόνον διά της πολιτογραφήσεως και της συμβουλής, όπως σπεύσωμεν να λάβωμεν τα εκλογικά μας βιβλιάρια και να πυκνώσωμεν διά της ψήφου μας τας τάξεις των φιλελευθέρων, δεν εξυπηρετείται ο αγών και η υπόθεσις των προσφύγων.
Ή μήπως δεν είχομεν το δικαίωμα να φωνάξωμεν να ζητήσωμεν τα αιματόβρεκτα δίκαιά μας, προ της χρησιμοποιήσεως της ψήφου μας και τούτο αποκλειστικώς υπέρ των αυτοτιλοφορουμένων ελευθερωτών μας, και δι’ αυτό μας εσυμβούλευσαν αυτά τα ανελεύθερα;
Αλλ’ ας ησυχάσωσιν όλοι αυτοί οι υπερπατριώται και ας μάθωσιν ότι αι από εξαετίας δοκιμασίαι των προσφύγων και η παντοειδής εκμετάλλευσις του πόνου και της δυστυχίας των θα έχωσι, πιστεύομεν, διδάξει τους ενδιαφερομένους ψηφοφόρους –ευτυχώς– ήδη τούτους Έλληνας να κάμωσι χρήσιν καλήν του δικαιώματός των, αφού βεβαίως θα πληροφορηθώσιν ελευθέρως πλέον και μερικά πράγματα σχετικά προς τους διωγμούς και την όλην περιπέτειάν των.
Οι πρόσφυγες είνε αρκετά έξυπνοι και θα παύσουν να κοροϊδεύωνται, συντόμως μάλιστα, κύριοι εκμεταλλευταί της δυστυχίας και του πόνου των του ιερού. Θα φωνάξωσι διά τα ζητήματα της τιμής, ζωής και περιουσίας των, με την ιδικήν των πλέον φωνήν, όπως το έπραξαν επανειλημμένως κατά τα πρώτα έτη της συμφοράς των (1914-1915) και άνευ μεσολαβήσεως τρίτων, και οπότε σεις δεν εσκοτίζεσθε δι’ αυτήν.
αναμένουν την εγκατάστασή τους σε οικήματα της Μυτιλήνης (Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα).
Είχον πάντοτε οι πρόσφυγες τα ανθρώπινα προσόντα, αλλά και το θάρρος της γνώμης των, το ηθικόν και αμερόληπτον θάρρος των και το απέδειξαν πλειστάκις όταν εκινήθησαν οι εξ αυτών δυνάμενοι και οι παρακολουθούντες εξ αρχής τας συμφοράς μας αθορύβως αλλά και αγρύπνως την εξέλιξιν της τραγικής υποθέσεώς μας. Ούτοι τα πάντα αψηφήσαντες, με παρρησίαν και εθελοθυσίαν περισσήν πάντοτε ιδικήν των και όχι ετεροκίνητον, ευσυνειδήτως αντιστάντες εκάστοτε προ πάσης ασυμφόρου εις τα καθ’ ημάς ξενικής ή κομματικής επεμβάσεως, κατεδειώχθησαν διά την ανεξαρτησίαν του φρονήματός των, χωρίς όμως και να κατηγορηθώσι δι’ αντεθνικήν των ή άλλης ιδιοτελούς φύσεως πράξιν των.
Η επιτροπή των εν Μυτιλήνη πολυαρίθμων και σημαινόντων Μικρασιατών προσφύγων, των πολλά παθόντων και στερηθέντων κατ’ επανάληψιν μετά το πέρας του πολέμου αποστείλασα ενταύθα, προς τους αρμοδίους αντιπροσώπους της, διεβουκολήθη με επαγγελίας και υποσχέσεις.
Αλλά τα ψεύματα πλέον ετελείωσαν και εντός ολίγων ημερών θα προκύψωσι τα αληθή πράγματα.
Τότε οι διάφοροι βουλευτοποιήσιμοι φιλελεύθεροι, οι έχοντες ανάγκην ασφαλώς της ψήφου των προσφύγων, εάν μεν ούτοι είνε εκ των τάξεων των αλυτρώτων, αν ζητήσωσι τας ψήφους μεταβαίνοντες εις τους ελευθερωθησομένους τόπους των νέων ψηφοφόρων, οπόθεν βεβαίως και οι ίδιοι πρέπει να κατάγωνται εάν δε ούτοι τυγχάνωσιν εκ των ελευθέρων προστατών μας φιλελευθέρων πάντοτε, θα είχομεν να παρακαλέσωμεν αυτούς να έχωσιν υπ’ όψιν των πάντοτε την δεινήν θέσιν των θυμάτων των, όσα δυστυχώς θα παραμείνωσιν ενταύθα κατ’ ανάγκην και εκ της μη των μερών αυτών τακτοποιήσεως, να έχωσιν υπ’ όψιν των την δεινήν, λέγομεν, θέσιν, εις ην θα ευρεθώσι τα θύματά των ταύτα καταδικασμένα να ζήσωσι και εφεξής μεταξύ ομαιμόνων μεν αδελφών, αλλά εν παρεξηγήσει τεθέντα προς αυτούς λόγω της κομματικής διαμάχης και διαιρέσεως. Δυστυχώς δε η πλειοψηφία του Ελληνικού ελευθέρου λαού τυγχάνει γνωστή αλλά και αντίθετος των πλανηθέντων αφελών συμπολιτών μας και μήπω χειραφετηθέντων.
Ημείς έχομεν την γνώμην, εάν και όπως όλοι μας ποθούμεν ελευθερωθώσι τα διεκδικούμενα υπό της Ελλάδος και εξ όσων κατάγονται οι πρόσφυγες μέρη, να μη σκοτιζώμεθα διόλου διά την πολιτογράφησίν μας, αφού θα γείνη τούτο εκεί διά της αθρόας πολιτογραφήσεως όλων των κατοίκων και πάσης ακόμη εθνικότητος τοιούτων, οπότε και θα εκλέξωμεν πλέον τους αντιπροσώπους μας, εκ των καλλιτέρων παραγόντων των τόπων μας εκλέγοντες τούτους.
Εάν δε τα μέρη μας μείνωσιν υπό ξενικήν τινα προστασίαν ή υπό την Τουρκίαν, ούτω δε ημείς μένωμεν απροστάτευτοι και εγκαταλελειμμένοι χωρίς να ληφθή πρόνοια παλιννοστήσεως και αποκαταστάσεώς μας, πρέπει τότε να εκλέξωμεν την υπηκοότητα του τόπου μας διά να προστατεύσωμεν καλλίτερον τα υλικά συμφέροντά μας και επιδιώξωμεν δι’ αυτής την συμφιλίωσιν και ευημερίαν μας.
Εν τέλει μετά τους τραγικούς αλλά και γνωστούς πλέον τοις πάσι διωγμούς μας, τα εξαετή βάσανα και τας τόσας κακουχίας, στερήσεις και πικρίας, τας οποίας εδοκιμάσαμεν, απλώς προς επέκτασιν και εξυπηρέτησιν της Ελληνικής Ιδέας, αλλά και του χρονίσαντος ακόμη και συσκοτισθέντος ζητήματός μας, θα εύρωμεν μόνοι μας και χωρίς πολλάς υποδείξεις και συμβουλάς τον δρόμον μας.
Εις τους μέλλοντας εξ ημών να απολαύσωσι των αγαθών της ελευθερίας επιβάλλεται το ιερώτερον των καθηκόντων, να αναστήσωσι πρώτον την εθνικήν ενότητα και αλληλεγγύην, αιρομένων των εκατέρωθεν παρεξηγήσεων· έπειτα ας φροντίσωσι να ανασυστήσωσιν ανά την Ανατολήν ουχί μόνον την εμπορικήν και γεωργικήν προτέραν ακμήν μας, αλλά και την επανίδρυσιν και επέκτασιν των Ελληνικών συνοικισμών μας, εξακολουθούντες την διεκδίκησιν της προγονικής μας κληρονονομιάς.
Οι ελεύθεροι αδελφοί μας ας συγχωρήσωσι τους καταχρασθέντας, της φιλοξενίας των και τους ατακτήσαντας· είνε, ευτυχώς, γνωσταί αι συνθήκαι, υφ’ ας ούτοι παρεστράτησαν, συμπράξαντες μετά ελευθέρων ομοφρόνων των· ας όψονται δ’ οι αίτιοι της πλάνης και των ολισθημάτων των.
Αθήναι 9/22 Μαΐου 1920
Ιπποκράτης Η. Αμπατζής (Μικρασιάτης), Η Καθημερινή, 10 Μαΐου 1920
