Η έννοια της οικονομικής ανάπτυξης αποτελεί διαχρονικά έναν βασικό στόχο τόσο των εθνικών κυβερνήσεων όσο και των διεθνών οργανισμών. Ωστόσο, η μέτρησή της και κυρίως η ερμηνεία της παραμένει αντικείμενο συζήτησης. Μπορεί κανείς να αγνοήσει τους δείκτες αποτελεσματικότητας, παραγωγικότητας, αποδοτικότητας; Η τεχνοκρατική διάσταση είναι αναγκαία, αλλά ποιος ο ρόλος του αξιακού προσανατολισμού και της ανθρωποκεντρικής προσέγγισης; Χρειάζεται μια νέα αφήγηση για την ανάπτυξη που θα εξυπηρετεί τον άνθρωπο και όχι μόνο την οικονομία;
I. Η εργαλειακή λογική της οικονομικής ανάπτυξης
Η απόδοση της οικονομίας μετριέται συχνά μέσω δεικτών, όπως το ΑΕΠ ανά κάτοικο, τις άμεσες ξένες επενδύσεις, το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, την αύξηση της απασχόλησης. Αν και οι εν λόγω δείκτες είναι αναγκαίοι για την κατανόηση των μακροοικονομικών τάσεων, εντούτοις πάσχουν ως προς την κοινωνική ερμηνεία τους.
Η αύξηση του ΑΕΠ, για παράδειγμα, μπορεί να μην επιφέρει σημαντικά αποτελέσματα για την ποιότητα ζωής των πολιτών, την κατανομή του πλούτου, την πρόσβαση στην υγεία ή την εκπαίδευση. Ενα κράτος μπορεί να παρουσιάζει εντυπωσιακά οικονομικά επιτεύγματα στους αριθμούς, ενώ ταυτόχρονα να αντιμετωπίζει υψηλά επίπεδα κοινωνικής ανισότητας, φτώχειας ή ανεργίας σε συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες.
II. Προς μια κοινωνικά προσανατολισμένη αποτύπωση της ανάπτυξης
Χρειαζόμαστε λοιπόν μια νέα αφήγηση για την ανάπτυξη με ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα και κοινωνικό προσανατολισμό. Η σύγχρονη πρόκληση είναι να μετασχηματίσουμε την έννοια της «ανάπτυξης» σε έναν στόχο που να εξυπηρετεί τον άνθρωπο και όχι μόνο την οικονομία. Οι πολιτικές ανάπτυξης οφείλουν να βασίζονται σε ένα σύστημα που δεν μετράει μόνο την παραγωγική επίδοση, αλλά κυρίως τη δυνατότητα των ανθρώπων να ζουν με αξιοπρέπεια, να εργάζονται δημιουργικά, να έχουν φωνή και πρόσβαση στις ευκαιρίες.
Αυτό σημαίνει την ενίσχυση της κοινωνικής οικονομίας, την ενσωμάτωση της βιωσιμότητας στις επενδύσεις, την προώθηση του συμμετοχικού σχεδιασμού και την ουσιαστική αξιολόγηση των δημόσιων πολιτικών, όχι μόνο βάσει κόστους – οφέλους, αλλά και βάσει κοινωνικής απόδοσης. Η οικονομική πρόοδος πρέπει να επανεξεταστεί ως εργαλείο κοινωνικής ευημερίας και όχι ως αυτοσκοπός. Η κοινωνική αποτύπωση της ανάπτυξης περιλαμβάνει την ισόρροπη κατανομή του παραγόμενου πλούτου, την ποιότητα των παρεχόμενων δημοσίων αγαθών, την πρόσβαση των πολιτών σε ευκαιρίες εκπαίδευσης, υγείας, εργασίας και πολιτικής συμμετοχής, την περιβαλλοντική βιωσιμότητα των παραγωγικών μοντέλων.
Η σύγχρονη πρόκληση είναι να μετασχηματίσουμε την έννοια της «ανάπτυξης» σε έναν στόχο που να εξυπηρετεί τον άνθρωπο και όχι μόνο την οικονομία.
IΙΙ. Η περίπτωση της Ελλάδας: αντιφάσεις και δυνατότητες
Η ελληνική οικονομία, ειδικά μετά την κρίση της προηγούμενης δεκαετίας, ανέδειξε τα όρια της μονόπλευρης επικέντρωσης στην ποσοτική ανάπτυξη. Η δημοσιονομική εξυγίανση συνοδεύτηκε από κοινωνικές ανισότητες, απορρύθμιση της αγοράς εργασίας και επιδείνωση των κοινωνικών υπηρεσιών. Η περίοδος ανάκαμψης που ακολούθησε, παρά τα θετικά μακροοικονομικά μεγέθη, δεν μετουσιώθηκε σε αντίστοιχη βελτίωση των κοινωνικών δεικτών με βάση τα στοιχεία και τις μετρήσεις του ΙΝΕ-ΓΣΕΕ. Το παράδειγμα αυτό ενισχύει την ανάγκη για εναλλακτικά μοντέλα μέτρησης και χάραξης πολιτικής, τα οποία ενσωματώνουν κριτήρια κοινωνικής βιωσιμότητας και δίκαιης ανάπτυξης. Σε αυτή την κατεύθυνση η μείωση της ανεργίας φτάνοντας το 8%, που αποτελεί ιστορικό 17 ετών, συνιστά ένα καλό παράδειγμα και είναι αποτέλεσμα κοινωνικής αποτύπωσης της οικονομικής ανάπτυξης.
Χρειάζεται ωστόσο να γίνουν περισσότερα στο περιβάλλον της αγοράς εργασίας, καθώς οι νέες επενδύσεις θα φέρουν και καλύτερους μισθούς και καλύτερες θέσεις. Η ενίσχυση των κοινωνικά ασθενέστερων και των συνταξιούχων αποτελεί προτεραιότητα, αλλά θεμελιακός στόχος χρειάζεται να είναι η παραγωγή πλούτου, ο μετασχηματισμός του παραγωγικού μοντέλου, η δημιουργία μεγάλων και σύγχρονων επιχειρήσεων για να ενισχυθεί το πλαίσιο άσκησης κοινωνικής πολιτικής, με επενδύσεις στην υγεία, στην παιδεία, στους κοινωνικούς οργανισμούς.
IV. Κυβερνητική πολιτική
Από το 2019 το υπουργείο Εργασίας και η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας έχουν εφαρμόσει αναπτυξιακές πολιτικές που βελτίωσαν σημαντικά την αγορά εργασίας. Δημιουργήθηκαν πάνω από 500.000 νέες θέσεις εργασίας και η ανεργία μειώθηκε από 17,8% σε 8% το 2025. Ο κατώτατος μισθός αυξήθηκε κατά 35% και ο μέσος μισθός κατά 28,3%, ενώ το 75% των εργαζομένων απασχολείται πλήρως. Περίπου δύο εκατομμύρια εργαζόμενοι προστατεύονται με ψηφιακή κάρτα εργασίας, οι δηλωθείσες υπερωρίες αυξήθηκαν και οι έλεγχοι της Επιθεώρησης Εργασίας έγιναν πιο αυστηροί. Παράλληλα, ξεκίνησε διάλογος για τη βελτίωση των συλλογικών διαπραγματεύσεων. Στον τομέα της κοινωνικής ασφάλισης οι συντάξεις αυξήθηκαν συνολικά κατά 13,6%, ενώ μειώθηκαν οι ασφαλιστικές εισφορές κατά 5,4%. Ο χρόνος έκδοσης σύνταξης επιταχύνθηκε σημαντικά και οι υπηρεσίες πιστοποίησης αναπηρίας ψηφιοποιήθηκαν. Η σημερινή αγορά εργασίας είναι πιο σύγχρονη και προστατευτική για τους εργαζομένους, με αυξημένα εισοδήματα και βιωσιμότητα στο ασφαλιστικό σύστημα.
Η κυβέρνηση ακολουθεί μια ισορροπημένη πολιτική που συνδυάζει οικονομική ανάπτυξη και κοινωνική ευημερία. Επενδύει στη βιωσιμότητα, δημιουργεί καλύτερες θέσεις εργασίας και στηρίζει ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Από τη ΔΕΘ ανακοινώθηκαν σημαντικές μειώσεις φόρων για μισθωτούς, συνταξιούχους, νέους και οικογένειες, με ειδικές ελαφρύνσεις για πολύτεκνους και κατοίκους ακριτικών περιοχών. Οι νέοι έως 25 ετών απαλλάσσονται από φόρο για εισόδημα έως 20.000 ευρώ και φορολογούνται ευνοϊκά μέχρι τα 30 τους χρόνια. Επίσης, μειώνεται ο ΕΝΦΙΑ για μικρά χωριά και ο ΦΠΑ στα ακριτικά νησιά, ενώ ελαφρύνεται η φορολογία στα εισοδήματα από ενοίκια και για τους ελεύθερους επαγγελματίες σε μικρές κοινότητες. Με αυτά τα μέτρα αυξάνεται το διαθέσιμο εισόδημα και βελτιώνεται η ποιότητα ζωής των πολιτών.
V. Συμπεράσματα και προοπτικές
Η μετάβαση από την εργαλειακή αποτύπωση της ανάπτυξης σε μια κοινωνικά ευαίσθητη προσέγγιση δεν είναι απλώς θεωρητική επιλογή, αλλά αναγκαία στρατηγική προσαρμογής. Τα οικονομικά επιτεύγματα πρέπει να συνοδεύεται από κοινωνικά οφέλη, ενισχύοντας την κοινωνική συνοχή, τη δημοκρατία και τη βιωσιμότητα. Ο επαναπροσδιορισμός της ανάπτυξης προϋποθέτει τη διαθεσιμότητα και την αξιοποίηση σύνθετων κοινωνικών δεικτών, την πολυεπίπεδη διακυβέρνηση με συμμετοχική λήψη αποφάσεων, τη δημιουργία συναινέσεων σε πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό επίπεδο, καθώς και την ενσωμάτωση της κοινωνικής επιστήμης στον σχεδιασμό της οικονομικής πολιτικής. Η οικονομική ανάπτυξη δεν είναι αυτοσκοπός ούτε μπορεί να υποτιμηθεί. Είναι ένα μέσο για τη βελτίωση της ζωής των ανθρώπων. Οταν αυτή συνοδεύεται από ουσιαστικά κοινωνικά επιτεύγματα, τότε μπορούμε να μιλάμε για πραγματική πρόοδο. Η πρόκληση για τις σύγχρονες κοινωνίες είναι να επανανοηματοδοτήσουν την ανάπτυξη, ξεκινώντας από τους ανθρώπους και όχι από τους αριθμούς.
*Ο κ. Αντώνιος Αθ. Λιανός είναι διευθυντής γραφείου υφυπουργού Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης Αννας Ευθυμίου.
