Η έννοια της αξιοπρεπούς απασχόλησης αποτελεί ένα κρίσιμο ζήτημα που οφείλει να βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος τόσο των εργαζομένων όσο και των επιχειρήσεων σε καθημερινή βάση. Από την πλευρά των εργαζομένων είναι προφανές πως το κρίσιμο ζήτημα είναι η εύρεση απασχόλησης που διασφαλίζει τα ελάχιστα εχέγγυα για την αξιοπρέπειά τους. Ενώ από την πλευρά των επιχειρήσεων η απασχόληση αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την επιτυχή λειτουργία τους, καθώς προϋποθέτει την προσέλκυση και τη διατήρηση του κατάλληλου εργατικού δυναμικού μέσω της διασφάλισης συνθηκών αξιοπρεπούς εργασίας.
Σύμφωνα με τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας (ILO), «η αξιοπρεπής εργασία συγκεφαλαιώνει τις προσδοκίες των ανθρώπων στην επαγγελματική τους ζωή. Περιλαμβάνει ευκαιρίες για παραγωγική εργασία που προσφέρουν δίκαιο εισόδημα, ασφάλεια στον χώρο εργασίας και κοινωνική προστασία για όλους, καλύτερες προοπτικές για προσωπική ανάπτυξη και κοινωνική ένταξη, ελευθερία για τους ανθρώπους να εκφράζουν τις ανησυχίες τους, να οργανώνονται και να συμμετέχουν στις αποφάσεις που επηρεάζουν τη ζωή τους, καθώς και ίσες ευκαιρίες και ισότιμη μεταχείριση για όλες τις γυναίκες και τους άνδρες». Αντίστοιχες αναφορές γίνονται από τα Ηνωμένα Εθνη για τη διάδοση του στόχου 8 της Βιώσιμης Ανάπτυξης που εστιάζεται στην «προώθηση της βιώσιμης, χωρίς αποκλεισμούς και αειφόρου οικονομικής ανάπτυξης, πλήρους και παραγωγικής απασχόλησης και αξιοπρεπούς εργασίας για όλους», αλλά και την Ευρωπαϊκή Ενωση για την «παραγωγική εργασία για γυναίκες και άνδρες σε συνθήκες ελευθερίας, ισότητας, ασφάλειας και ανθρώπινης αξιοπρέπειας».
Οι προσδοκίες των εργαζομένων και οι αρχές που προάγονται με αυτούς τους ορισμούς για την αξιοπρεπή απασχόληση λαμβάνουν λειτουργική υπόσταση στον χώρο εργασίας μέσω των εταιρικών περιβαλλοντικών, κοινωνικών και διακυβερνητικών θεμάτων (ESG) που εφαρμόζονται από ορισμένες επιχειρήσεις, άλλοτε με εθελοντικές πρωτοβουλίες και άλλοτε εξαιτίας του υφιστάμενου εθνικού και ευρωπαϊκού ρυθμιστικού πλαισίου (λ.χ. CSRD και νόμος 5164/2024). Στο πλαίσιο της υποχρεωτικότητας που πηγάζει από τα Ευρωπαϊκά Πρότυπα Αναφοράς Βιωσιμότητας (ESRS) ξεχωρίζουν δύο οδηγοί/πρότυπα που συμβάλλουν ώστε οι εταιρείες να διαμορφώσουν ένα ασφαλές περιβάλλον για τους εργαζομένους τόσο εντός της εταιρείας όσο και στις συνεργαζόμενες εταιρείες που δραστηριοποιούνται κατά μήκος της εφοδιαστικής αλυσίδας τους. Πρόκειται για μια ολιστική προσέγγιση για την προαγωγή της αξιοπρεπούς απασχόλησης που διασφαλίζει τη βιωσιμότητα της εταιρείας και την προστασία από έκτακτους κινδύνους σχετικά με τους εργαζομένους. Ταυτόχρονα διαμορφώνει ένα ηθικό και αξιοπρεπές εργασιακό περιβάλλον, στο οποίο οι εργαζόμενοι έχουν τη δυνατότητα να εργαστούν και να εξελιχθούν σε καθημερινή βάση.
Σύμφωνα με το πρώτο πρότυπο (ESRS S1 – European Sustainability Reporting Standards – Social 1), οι εταιρείες που υπάγονται στο πεδίο εφαρμογής του οφείλουν να προάγουν πρακτικές μόνιμου διαλόγου μεταξύ εργαζομένων και διοίκησης, να αναπτύσσουν αποτελεσματικούς μηχανισμούς καταγραφής καταγγελιών και αντιμετώπισής τους, να καθορίζουν σαφές χρονοδιάγραμμα και στόχους για τη μείωση των αρνητικών επιπτώσεων στους εργαζομένους τους, καθώς και να εξαλείψουν κάθε μορφή διάκρισης προς αυτούς (λ.χ. διακρίσεις κατά φύλο, χρώμα και θρησκεία). Επίσης, οι εταιρείες οφείλουν να παρακολουθούν τον αριθμό των συμβάσεων που καλύπτονται από συλλογικές διαπραγματεύσεις, να διασφαλίζουν ίσες ευκαιρίες στην εργασία (λ.χ. ίση μεταχείριση μεταξύ ανδρών/γυναικών και ενσωμάτωση θεμάτων συμπερίληψης) και δίκαιες αμοιβές (λ.χ. κάλυψη απώλειας εισοδήματος λόγω ασθενείας και αναπηρίας). Ακόμη, οι εταιρείες πρέπει να διασφαλίζουν την υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων τους (λ.χ. την αποφυγή ατυχημάτων, των ημερών απουσίας λόγω επαγγελματικών ασθενειών ή τραυματισμών), την ισορροπία μεταξύ εργασίας και ελεύθερου χρόνου (λ.χ. γονικές άδειες). Τέλος θα πρέπει να εξαλείψουν τις τυχόν ανισότητες στις αμοιβές (λ.χ. μισθολογική διαφοροποίηση μεταξύ φύλων) και να παρακολουθούν τις καταγγελίες σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Η εφαρμογή αυτών των πρακτικών θα βοηθήσει στην προσέλκυση εργαζομένων στη βιομηχανία ως χώρο απασχόλησης.
Παρομοίως, με το δεύτερο πρότυπο (ESRS S2) προσφέρονται διαδικασίες ώστε οι εταιρείες να αναπτύξουν στρατηγικές που θα καταγράφουν τις επιπτώσεις, τους κινδύνους και τις ευκαιρίες που συνδέονται με τους εργαζομένους στην αλυσίδα αξίας τους. Θα πρέπει να καταγράφονται πολιτικές που περιλαμβάνουν δεσμεύσεις σε ανθρώπινα δικαιώματα και ευθυγράμμιση με διεθνή πρότυπα, διατηρώντας καταγραφές περιστατικών μη συμμόρφωσης.
Κατά συνέπεια, η ορθή εφαρμογή των ESG αναμένεται να συμβάλει στη δημιουργία αξιοπρεπών θέσεων απασχόλησης στις εταιρείες επιφέροντας απτά αποτελέσματα στην οικονομική επίδοση των επιχειρήσεων. Η εφαρμογή αυτών των πρακτικών θα βοηθήσει στην προσέλκυση εργαζομένων στη βιομηχανία ως χώρο απασχόλησης, αντιμετωπίζοντας αυτή τη βασική πρόκληση στις ευρωπαϊκές χώρες λόγω γήρανσης, υπογεννητικότητας και απαξίας των βιομηχανικών θέσεων εργασίας από τους νέους ανθρώπους. Οι εργαζόμενοι με αξιοπρεπείς θέσεις εργασίας τείνουν να αποδίδουν περισσότερο στον χώρο εργασίας τους, να επιτυγχάνουν μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα και παραγωγικότητα. Παράλληλα, οφέλη αναμένονται και από τη μείωση των κινδύνων που ενδεχομένως μεταφέρονται μέσω της εφοδιαστικής αλυσίδας και της αλυσίδας αξίας στην εταιρεία (λ.χ. νομικές κυρώσεις για παραβιάσεις εργασιακών δικαιωμάτων).
Ωστόσο, για να αξιοποιήσουν οι επιχειρήσεις τα παραπάνω οφέλη χρειάζεται αρχικά τα στελέχη τους να αποκτήσουν τα κατάλληλα επιστημονικά εργαλεία για να εφαρμόσουν και να αξιολογήσουν τα αποτελέσματα των δράσεών τους ξεπερνώντας την απλή καταγραφή και δημοσιοποίηση της υφιστάμενης κατάστασης. Η απολογιστική, στη λογική της συμμόρφωσης, προσέγγιση των ESG περιορίζει τις δυνατότητες των επιχειρήσεων να αποτελέσουν πόλους έλξης στελεχών σε όλες τις βαθμίδες της ιεραρχίας, με ενδεχόμενο αποτέλεσμα την αύξηση του κόστους λειτουργίας και τη μείωση της ανταγωνιστικότητας, ειδικά των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων. Κατά συνέπεια, τα ESG πρέπει να αποτελέσουν επιλογή όχι μόνο από τις υπόχρεες αλλά και από τις μη υπόχρεες εταιρείες οι οποίες αναζητούν βελτίωση της ανταγωνιστικότητας με προϊόντα και υπηρεσίες που ενσωματώνουν ποιοτικά χαρακτηριστικά για ένα απαιτητικό καταναλωτικό κοινό.
*Ο κ. Ανδρέας Α. Παπανδρέου είναι καθηγητής, διευθυντής του Εργαστηρίου Πολιτικής Οικονομίας για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ο κ. Ιωάννης Ε. Νικολάου είναι καθηγητής, διευθυντής του Εργαστηρίου Οικονομικά των Επιχειρήσεων και της Περιβαλλοντικής Τεχνολογίας, Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος, ΔΠΘ. Ο κ. Δημήτριος Μπάλιος είναι αναπληρωτής καθηγητής, διευθυντής του Εργαστηρίου Εκπαίδευσης και Εφαρμογών Λογιστικής στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
