Στο όχι και τόσο μακρινό παρελθόν, οι κρίσεις χρέους αποτελούσαν κυρίως πρόβλημα των αδύναμων χωρών. Ωστόσο, σήμερα οι μεγαλύτερες και οι πιο ανεπτυγμένες οικονομίες έχουν περιέλθει σε ένα επικίνδυνο μοτίβο δανεισμού, με τα δημόσια χρέη να έχουν εκτοξευθεί και να αναμένεται να αυξηθούν κι άλλο τα επόμενα χρόνια, τη στιγμή που και τα δημοσιονομικά ελλείμματα παραμένουν σε εξαιρετικά υψηλά επίπεδα.
Σε παγκόσμια κλίμακα, το δημόσιο χρέος προβλέπεται να πλησιάσει το 100% του ΑΕΠ μέχρι το τέλος της δεκαετίας, ξεπερνώντας την κορύφωση της πανδημίας και αγγίζοντας το υψηλότερο επίπεδο από το 1948, σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Περισσότερο από το ένα τρίτο των χωρών ή το 75% του παγκόσμιου ΑΕΠ –όπου περιλαμβάνονται «δυνάμεις» όπως ΗΠΑ, Κίνα, Γαλλία και Ηνωμένο Βασίλειο– αναμένεται να δουν το χρέος τους να αυξάνεται εν μέσω σημαντικών αλλαγών πολιτικής, κλιμάκωσης των εμπορικών και γεωπολιτικών εντάσεων και επιδείνωσης των οικονομικών προοπτικών. Το ΔΝΤ κάλεσε τις κυβερνήσεις να εγκαταλείψουν τις πολιτικές χαλάρωσης και να οικοδομήσουν άμεσα «δημοσιονομικά αποθέματα ασφαλείας» για να θωρακιστούν απέναντι σε μελλοντικές κρίσεις, τονίζοντας πως η τρέχουσα πορεία είναι μη βιώσιμη.
Σε μια ιστορική δημοσιονομική ανατροπή, οι ΗΠΑ οδεύουν μάλιστα να ξεπεράσουν τόσο την Ιταλία όσο και την Ελλάδα όσον αφορά τον δείκτη δημόσιου χρέους. Το δημόσιο χρέος των ΗΠΑ, το οποίο ήδη υπερβαίνει το ρεκόρ των 38 τρισ. δολ., προβλέπεται να εκτοξευθεί στο 143,4% του ΑΕΠ έως το 2030, σύμφωνα με το ΔΝΤ, τη στιγμή που στην Ιταλία θα διαμορφωθεί στο 137% του ΑΕΠ και στην Ελλάδα, που αποτέλεσε παγκόσμιο σύμβολο της κρίσης χρέους, θα υποχωρήσει στο 130,2%. Μια σειρά από κρίσεις είναι μέρος της «εξήγησης» για τα υψηλά χρέη των ανεπτυγμένων χωρών: η χρηματοπιστωτική κρίση του 2007-2009, η πανδημία το 2020 και η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022. Τα χρόνια μεταξύ της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης και της πανδημίας χαρακτηρίστηκαν από ασυνήθιστα «χαλαρές» συνθήκες. Η αύξηση του χρέους συνοδεύτηκε από μείωση των επιτοκίων δανεισμού, αλλά τώρα η κατάσταση είναι εντελώς διαφορετική. Τα επιτόκια έχουν αυξηθεί σημαντικά και το υψηλό κόστος εξυπηρέτησης του χρέους ασκεί ήδη πιέσεις στους προϋπολογισμούς.
Οι αγορές ομολόγων «απαντούν» στα αυξανόμενα δημόσια χρέη, με τους επενδυτές να απαιτούν υψηλότερα μακροπρόθεσμα επιτόκια. Τον Σεπτέμβριο, η απόδοση του 30ετούς βρετανικού ομολόγου έφτασε στο υψηλότερο επίπεδο από το 1998 λόγω της «επικινδυνότητας» του προϋπολογισμού. Η απόδοση του 30ετούς της Ιαπωνίας άγγιξε πρόσφατα ρεκόρ, το μακροπρόθεσμο χρέος της Γαλλίας έχει αποδόσεις σχεδόν τόσο υψηλές όσο της Ιταλίας, ενώ η χαοτική πολιτική του Ντόναλντ Τραμπ ώθησε νωρίτερα φέτος την απόδοση 30ετούς ομολόγου των ΗΠΑ στα υψηλότερα επίπεδα από το 2007.
Η Fitch προειδοποίησε πριν από μερικές μέρες ότι οι ανεπτυγμένες χώρες αντιμετωπίζουν αυξανόμενη έκθεση σε σοκ στην αγορά ομολόγων, κάτι που θα οδηγούσε σε αυξήσεις στο ήδη σημαντικό χρέος και τα ελλείμματα. «Το δημόσιο χρέος στις ανεπτυγμένες οικονομίες προβλέπεται να αυξηθεί κατά 6 τρισ. δολάρια μόνο φέτος και στα 71 τρισ. δολ., από 28 τρισ. δολ. το 2007», όπως εκτιμά.
Μόνο φέτος το δημόσιο χρέος στις ισχυρότερες οικονομίες θα αυξηθεί κατά 6 τρισ. δολ., φτάνοντας στα 71 τρισ. από 28 τρισ. το 2007.
Τα πράγματα φαίνονται ακόμη χειρότερα αν σκεφτεί κανείς το επερχόμενο κύμα δαπανών. Το ΔΝΤ έχει εκτιμήσει ότι οι τόκοι χρέους, οι συντάξεις, η υγεία, η άμυνα και η κλιματική αλλαγή στις προηγμένες οικονομίες της Ευρώπης θα δημιουργήσουν πρόσθετη ετήσια «πίεση» δαπανών αξίας σχεδόν 6% του ΑΕΠ έως το 2050. Στη Βρετανία, την Ισπανία, την Πορτογαλία και την Ελβετία το ποσοστό είναι πάνω από 8% του ΑΕΠ, ενώ σύμφωνα με εκτιμήσεις, οι ΗΠΑ θα χρειαστεί να αυξήσουν τους φόρους κατά 15% και να μειώσουν τις δαπάνες κατά 15% επίσης για να εξαλείψουν το μελλοντικό χάσμα μεταξύ δαπανών και φόρων, παρατηρεί ο Economist.
Τα χειρότερα έπονται, εκτιμούν οι οίκοι. Οι δαπάνες για συντάξεις, υγεία, άμυνα και κλιματική αλλαγή δημιουργούν πρόσθετη πίεση.
Μία ευθεία «απάντηση» για τη μείωση ή έστω τον έλεγχο του δημόσιου χρέους είναι η ενίσχυση της ανάπτυξης. Ωστόσο οι εκτιμήσεις δείχνουν πως οι ανεπτυγμένες οικονομίες θα βιώσουν επιβράδυνση της ανάπτυξης λόγω και των δασμών. Ενας άλλος τρόπος είναι η λιτότητα, με μείωση των δαπανών ή/και αύξηση των εσόδων (φόρων). Ωστόσο δεν φαίνεται να υπάρχει πολιτική όρεξη για κάτι τέτοιο.
Αν και όλοι αναγνωρίζουν τις επικίνδυνες διαστάσεις που έχει λάβει η αύξηση του δημόσιου χρέους διεθνώς, κανείς δεν φτάνει να… «κηρύξει» το ξέσπασμα μιας παγκόσμιας κρίσης. Προς το παρόν οι επενδυτές επιλέγουν να στραφούν σε assets που δεν συνδέονται στενά με τους κρατικούς ισολογισμούς και αυτό εξηγεί και την αύξηση της ζήτησης για χρυσό, ασήμι και ψηφιακά περιουσιακά στοιχεία όπως το bitcoin. Ωστόσο, με τις αγορές ομολόγων να είναι πλέον πολύ στενά συνδεδεμένες σήμερα, αρκεί οι επενδυτές να κάνουν… «time out» σε μία μόνο «μεγάλη» χώρα ώστε να ξεσπάσει παγκόσμιο τσουνάμι…
Οι ανησυχίες για τις ΗΠΑ
Ο CEO της Goldman Sachs, Ντέιβιντ Σόλομον, εξέφρασε ανησυχίες ότι το αυξανόμενο δημόσιο χρέος των ΗΠΑ θα δημιουργήσει μεγάλο πρόβλημα εάν η οικονομία δεν αναπτυχθεί ταχύτερα. «Αναλάβαμε πολύ χρέος τα τελευταία 15 και πλέον χρόνια, από 7 τρισ. δολ. στα 38 τρισ. Εάν δεν αυξήσουμε το επίπεδο ανάπτυξης, θα το “πληρώσουμε”».
143,4%
του ΑΕΠ, το ποσοστό που θα εκτοξευθεί το δημόσιο χρέος των ΗΠΑ το 2030, ξεπερνώντας Ιταλία (137%) και Ελλάδα (130,2%), εκτιμά το ΔΝΤ.
«Προετοιμαστείτε»
«Πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι και αυτό απαιτεί οι κυβερνήσεις να έχουν δημοσιονομικά αποθέματα ασφαλείας, ώστε να αντεπεξέλθουν σε δυσμενή σοκ σε περίπτωση χρηματοπιστωτικής κρίσης», ανέφερε ο αξιωματούχος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, Βίτορ Γκάσπαρ.
123%
του ΑΕΠ, το ποσοστό που ενδέχεται να φτάσει το παγκόσμιο δημόσιο χρέος μέχρι το τέλος της δεκαετίας. Ενα αρνητικό αλλά πιθανό σενάριο.
«Σπιράλ θανάτου»
Ο Ρέι Ντάλιο, ο δισεκατομμυριούχος ιδρυτής του hedge fund Bridgewater, στο βιβλίο του με τίτλο «Πώς οι χώρες χρεοκοπούν: Ο μεγάλος κύκλος», προειδοποιεί ότι η κατάσταση στις ΗΠΑ πλησιάζει στο σημείο χωρίς επιστροφή. «Οι ΗΠΑ οδεύουν σε “σπιράλ θανάτου”, όπου θα χρειαστεί να εκδίδουν συνεχώς ομόλογα για να αποπληρωθεί το χρέος».
