Παρανόμως σταθμευμένα οχήματα εν μέση οδώ, επί των κεντρικότερων λεωφόρων Αθήνας και Θεσσαλονίκης, στις στροφές λεωφορείων, στις διαβάσεις πεζών, μοτοσικλέτες πάνω στα πεζοδρόμια και στους πεζοδρόμους, διπλοπαρκαρισμένα, τριπλοπαρκαρισμένα, εσχάτως και ηλεκτρικά πατίνια παρατημένα κυριολεκτικά όπου να ‘ναι. Η παράνομη στάθμευση ήταν ανέκαθεν πληγή στην Ελλάδα, αλλά τα τελευταία χρόνια η κατάσταση έχει ξεφύγει από κάθε έλεγχο.
Ας αρχίσουμε από τα αυτονόητα: η παράνομη στάθμευση αποτελεί μια βαθιά αντικοινωνική συμπεριφορά: κάποιος ή κάποια που διαθέτει αρκετό θράσος για να γράψει τον νόμο στα παλαιότερα των υποδημάτων του, κάνει τη δουλειά του αδιαφορώντας για το κόστος χρόνου (και ψυχικής ηρεμίας) που προκαλεί στους συμπολίτες του. Μια ακυρωμένη λωρίδα επειδή κάποιος θρασύς παρκάρει «για λίγο» για να κάνει τη δουλειά του σημαίνει ότι εκατοντάδες ή και χιλιάδες άλλοι θα αργήσουν στη δική τους δουλειά.
Οι δικαιολογίες γι’ αυτή τη συμπεριφορά αφθονούν: κάποτε φταίει που δεν έχουμε αρκετές θέσεις σε σταθμούς αυτοκινήτων. Φταίει, αλλά κι όταν έχουμε οι περισσότεροι προτιμούν κατ’ επιλογήν το δωρεάν. Και δεν είναι ότι το πρόβλημα υπάρχει μόνο στην Αθήνα που δεν έχει αρκετό χώρο για όλους, θα βρει κανείς παράνομα σταθμευμένα οχήματα και πάνω στην πλατεία του τελευταίου χωριού διότι ο ιδιοκτήτης τους βαριέται να περπατήσει λίγα μέτρα παραπάνω. Κάποτε φταίει ότι δεν είναι επαρκώς ακριβή και συχνά τα μέσα μαζικής μεταφοράς. Τα ΜΜΜ, πράγματι, πολύ απέχουν από το να είναι ικανοποιητικά, αλλά έχει κανείς παρατηρήσει λιγότερο παράνομο παρκάρισμα στις περιοχές που εξυπηρετούνται ακόμη κι από το ακριβέστερο μέσο, το μετρό; Κάποτε επικαλούμαστε τον μύθο ότι είναι ίδιον της φυλής μας η αναρχία. Η απείθεια στους νόμους όμως δεν είναι εγγεγραμμένη στο DNA, οι ίδιοι αυτοί Ελληνες (ή και ξένοι) που παρκάρουν όπου να ‘ναι στην Ελλάδα, σε μια ευνομούμενη χώρα δεν θα το αποτολμούσαν διότι ξέρουν ότι υπάρχει η βεβαιότητα μιας ποινής. Η απάντηση είναι καταθλιπτικά απλούστερη: παρκάρουν παράνομα διότι μπορούν. Με άλλα λόγια, η συνήθεια αυτή επικρατεί διότι η πολιτεία παρουσιάζει πρωτοφανή για ευρωπαϊκή χώρα αδυναμία, ή απροθυμία, να την ελέγξει με τη συστηματική επιβολή ποινών. Τονίζεται η λέξη συστηματική: η δημιουργία κουλτούρας ευνομίας προϋποθέτει τη συνέπεια στην επιβολή ποινών. Στην Ελλάδα η παράβαση έχει μια μικρή πιθανότητα μόνο να επισύρει ποινή και μια ακόμη μικρότερη πιθανότητα να πληρωθεί αυτή η ποινή, γεγονός που λειτουργεί ως κίνητρο ενθάρρυνσης της παραβατικότητας.
Μπορεί εκ πρώτης όψεως αυτό να ακούγεται μόνον ως ένα θέμα καθημερινότητας, ωστόσο πρόκειται για ζήτημα με σοβαρές αμιγώς οικονομικές συνέπειες. Πρώτον, η παράνομη στάθμευση, διά της μείωσης της μεταφορικής ικανότητας των δρόμων και της συνεπαγόμενης κυκλοφοριακής συμφόρησης, προκαλεί την απώλεια ενός τεράστιου αριθμού εργατοωρών. Δεύτερον, η ίδια η κίνηση αλλά και οι κύκλοι που κάνουν οι οδηγοί για να βρουν θέση αυξάνουν σημαντικά την ποσότητα καυσίμων που δαπανώνται. Αυτό, πέραν του οικονομικού κόστους, αυξάνει και την ατμοσφαιρική και ακουστική ρύπανση, παράμετρος που επίσης έχει οικονομικό κόστος. Τρίτον, η απουσία ποινών παροτρύνει ακόμη περισσότερους να χρησιμοποιούν το Ι.Χ. τους για αστικές μετακινήσεις: αν ήξεραν ότι θα αντιμετωπίσουν –με βεβαιότητα και όχι μικρή πιθανότητα– ποινές, πολλοί δεν θα το έπαιρναν καθόλου και θα μετακινούνταν με τα ΜΜΜ, ποδήλατο ή τα πόδια, όλα τους πολύ πιο αποδοτικοί οικονομικά τρόποι μεταφοράς. Αυτό θα αύξανε και την πίεση προς τις κυβερνήσεις να παρέχουν καλύτερα ΜΜΜ σε σχέση με τη σημερινή κατάσταση. Τέταρτον, η απουσία ποινών στους παράνομους δημιουργεί αίσθημα αδικίας αλλά και οικονομικό κόστος στους νόμιμους, οι οποίοι π.χ. πληρώνουν για μία θέση στάθμευσης μόνο και μόνο για να βλέπουν τους παράνομους να κάνουν ταχύτερα –και δωρεάν– τη δουλειά τους. Πέμπτον, για να αντιμετωπιστεί ο κυκλοφοριακός φόρτος που προκαλείται και από την παράνομη στάθμευση κατασκευάζονται παρακαμπτήριες οδοί, λεωφόροι και σήραγγες κόστους εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ. Ωστόσο, αν η παράνομη στάθμευση δεν καταπολεμηθεί, οι νέες οδοί θα αυξήσουν το κίνητρο για τη χρήση του Ι.Χ. για τις αστικές μετακινήσεις, άρα κι αυτές θα μπλοκάρουν κάποια στιγμή και θα χρειαστούμε νέες οδούς για να τις ανακουφίσουμε κ.ο.κ. Κατά καιρούς ακούγονται εκτιμήσεις ότι οι νέες γενιές δεν προτιμούν τα αυτοκίνητα, έχουν οικολογική συνείδηση κ.τ.λ. Τα αριθμητικά δεδομένα όμως ουδόλως επαληθεύουν αυτές τις εκτιμήσεις: ο αριθμός των Ι.Χ. εν κυκλοφορία είναι μεγαλύτερος από ποτέ και κάθε χρόνο αυξάνεται κατά περίπου 5%. Οδηγούμαστε με μαθηματική ακρίβεια σε… ακινησία. Εκτον, και ίσως το σημαντικότερο μακροπρόθεσμα, αυτή η εικόνα ανομίας πλήττει σοβαρά τη φήμη της χώρας ως επενδυτικού προορισμού και την ικανότητά της να προσελκύσει παραγωγικές και καινοτόμες επενδύσεις.
Κάποιος θρασύς παρκάρει «για λίγο» για να κάνει τη δουλειά του και εκατοντάδες ή και χιλιάδες άλλοι θα αργήσουν στη δική τους δουλειά.
Θα αναρωτηθεί κάποιος καλόπιστος, ποια είναι η λύση λοιπόν; Κατ’ αρχάς η λύση είναι να κάνει η Αστυνομία τη δουλειά της με μεθοδικό τρόπο και όχι αποσπασματικά. Το επιχείρημα ότι η Αστυνομία δεν έχει αρκετό προσωπικό είναι αναληθές: έχουμε μία από τις υψηλότερες αναλογίες αριθμού αστυνομικών ανά κάτοικο στην Ευρώπη. Εάν αυτοί οι αστυνομικοί κάνουν άλλες δουλειές από αυτές για τις οποίες τους πληρώνει ο φορολογούμενος, είναι καθήκον της ηγεσίας της να το αλλάξει αυτό. Επιπλέον, η τεχνολογία παρέχει πολύ αποτελεσματικές και πολύ φθηνές λύσεις για τον έλεγχο της παράνομης στάθμευσης: αρκεί μια κάμερα με λογισμικό τεχνητής νοημοσύνης για να εντοπίζει τον παραβάτη και να του στέλνει και την κλήση κατευθείαν στο κινητό του. Αρκεί ένας αστυνομικός που θα σαρώνει μια λεωφόρο και θα γράφει για να την απαλλάξει από το άγος. Η βασικότερη προϋπόθεση λοιπόν είναι η ύπαρξη πολιτικής βούλησης να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα, ακόμη κι αν ξεβολευτούν κάποιοι. Εφόσον το πρόβλημα αφέθηκε να γιγαντωθεί, δεν αναμένεται ότι θα λυθεί σε ένα βράδυ, αλλά ας αρχίσει η επιβολή του νόμου από τα σημεία που η παράνομη στάθμευση προκαλεί τη μεγαλύτερη βλάβη στην κυκλοφορία και όχι από το στενάκι κάτω από το σπίτι του βουλευτή / υπουργού / προέδρου κ.τ.λ. Κάποιες πρόσφατες πρωτοβουλίες της κυβέρνησης και συγκεκριμένων δήμων κινούνται στη σωστή κατεύθυνση, αλλά θα απαιτηθούν συνέπεια και συνέχεια.
Η δημιουργία κουλτούρας συμμόρφωσης είναι μόνο το πρώτο βήμα: σε βάθος χρόνου πρέπει αφενός να αυξηθεί ο αριθμός των διαθέσιμων θέσεων στάθμευσης, αφετέρου να αποθαρρυνθεί η χρήση Ι.Χ. στις περιπτώσεις που αυτό δημιουργεί κοινωνικό και οικονομικό κόστος. Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού το αυτοκίνητο απαγορεύεται εντελώς σε κάποιες ζώνες ή επιβάλλονται διόδια. Τελικά θα μπορούσαμε να σκεφθούμε η δυνατότητα χρήσης Ι.Χ. να συνδεθεί με την ύπαρξη θέσης στάθμευσης γι’ αυτό.
*Ο δρ Τάσος Αναστασάτος είναι επικεφαλής οικονομολόγος του ομίλου της Eurobank.
