Θετικό ισοζύγιο στην παγκόσμια απασχόληση μέσα στην επόμενη πενταετία καταγράφει το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ. Μιλώντας στην «Κ» ο επικεφαλής στον τομέα Απασχόλησης του WEF, Τιλ Λέοπολντ, μεταφέρει την πρόβλεψη ότι θα προστεθούν 78 εκατ. νέες θέσεις εργασίας μέχρι το 2030. Βασικές κινητήριες δυνάμεις είναι αφενός η τεχνητή νοημοσύνη, η οποία τόσο δημιουργεί όσο και εκτοπίζει δουλειές, αφετέρου η ενεργειακή μετάβαση, η οποία αποτελεί τον μεγαλύτερο παραγωγό απασχόλησης: δημιουργεί πέντε θέσεις εργασίας για κάθε μία που καταργεί. Ο ερευνητής του World Economic Forum, υπεύθυνος της έκθεσης για το μέλλον της εργασίας, περιγράφει τις δεξιότητες που είναι τώρα απαραίτητες στη λειτουργία της οικονομίας, σχολιάζοντας χαρακτηριστικά: «Δεν είναι δίκαιο ούτε ρεαλιστικό να περιμένουμε από τους πολίτες να τις αποκτήσουν μόνοι τους στον ελεύθερο χρόνο μετά τη δουλειά τους». Σημειώνει δε ότι οι επιχειρήσεις έχουν μόνο να κερδίσουν –και σε οικονομικούς όρους– από την επένδυση στις δεξιότητες των εργαζομένων τους. Περιγράφει επίσης ποια θα ήταν μια έξυπνη στρατηγική από έναν νεοεισερχόμενο στην αγορά εργασίας.
– Πώς διαμορφώνονται οι προοπτικές στην παγκόσμια αγορά εργασίας;
– Μέχρι το 2030 αναμένεται να δημιουργηθούν συνολικά 170 εκατ. νέες θέσεις εργασίας και να εκτοπιστούν 92 εκατ. από τις υφιστάμενες. Επομένως, θα έχουμε καθαρή αύξηση 78 εκατ. θέσεων εργασίας. Το πρόβλημα δεν θα είναι η ποσότητα των θέσεων εργασίας. Η πρόκληση έγκειται στην ταχύτητα με την οποία αλλάζουν οι τύποι απασχόλησης. Ως αποτέλεσμα, οι δεξιότητες για τις νεοεμφανιζόμενες δουλειές εμφανίζονται συχνά πολύ διαφορετικές από εκείνες που απαιτούσαν οι θέσεις εργασίας οι οποίες διαταράσσονται, τάση η οποία παρατηρείται ιδίως λόγω της τεχνητής νοημοσύνης, η οποία είναι σημαντική κινητήρια δύναμη ταυτόχρονα τόσο για τη δημιουργία όσο και για την εκτόπιση θέσεων εργασίας. Στο μεταξύ, η πράσινη μετάβαση είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός θέσεων εργασίας, υπό την έννοια ότι δημιουργεί πέντε νέες θέσεις για κάθε μία που εκτοπίζει.
– Σε ποιους τομείς καταγράφεται σήμερα η μεγαλύτερη δυναμική σε όρους απασχόλησης;
– Τεχνολογία: ειδικοί στα μεγάλα δεδομένα, στην τεχνητή νοημοσύνη και στον κυβερνοχώρο. Μηχανικοί fintech και προγραμματιστές λογισμικού και εφαρμογών. Πράσινη και ενεργειακή μετάβαση: μηχανικοί και τεχνικοί ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, μηχανικοί και τεχνικοί περιβάλλοντος, ειδικοί ηλεκτρικών οχημάτων. Ρόλοι της πρώτης γραμμής: αγρότες, οδηγοί delivery, εργάτες οικοδομών και πωλητές. Οικονομία φροντίδας και εκπαίδευση: επαγγελματίες νοσηλευτές, κοινωνικοί λειτουργοί, επαγγελματίες συμβουλευτικής και βοηθοί προσωπικής φροντίδας. Επίσης, εκπαιδευτικοί πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, δηλαδή εκπαιδευτικοί με έμφαση στα πρώτα χρόνια της εκπαίδευσης αλλά και στη διά βίου μάθηση και την ανάπτυξη δεξιοτήτων.
– Τι δεξιότητες θα χρειάζονται στη νέα εκδοχή της αγοράς εργασίας; Θα μπορούν να τις ακολουθήσουν οι κοινωνικές πλειονότητες ή οδεύουμε σε αύξηση των ανισοτήτων;
– Αυτό που βλέπουμε πλέον είναι η σύγκλιση ορισμένων δεξιοτήτων, οι οποίες συνδυαζόμενες μπορεί να εξοπλίσουν τους περισσότερους από εμάς για τις δουλειές του αύριο. Δεν είναι αυστηρά ο προγραμματισμός. Είναι η τεχνολογική γνώση η οποία μας οδηγεί σε αυτό που αποκαλούμε βασικό τεχνολογικό αλφαβητισμό, δηλαδή το να γνωρίζεις πώς να εργάζεσαι με διαφορετικά είδη τεχνολογιών – ποια είναι τα δυνατά τους σημεία και ποιοι οι περιορισμοί τους. Από την άλλη πλευρά, καθώς η ίδια η τεχνολογία θα κάνει όλο και περισσότερα πράγματα για εμάς, ένα άλλο σύνολο δεξιοτήτων που έχει αυξανόμενη ζήτηση είναι αυτό που ονομάζουμε ανθρώπινες δεξιότητες, δηλαδή δημιουργικότητα, ενσυναίσθηση, συνεργασία, επίλυση προβλημάτων, ευελιξία και ανθεκτικότητα. Επομένως, είναι ο συνδυασμός αυτών των δύο συνόλων δεξιοτήτων που θα μας οδηγήσει στο μέλλον. Τα καλά νέα είναι ότι πρόκειται για δεξιότητες τις οποίες μπορείς να μάθεις. Η ευρύτερη βασική παιδεία είναι τελικά πιο σημαντική για τις περισσότερες θέσεις εργασίας απ’ ό,τι η βαθιά εξειδικευμένη τεχνογνωσία. Ομως εδώ θα πρέπει να γίνει σαφές ότι το θέμα που συζητάμε οφείλει να αποτελέσει ευρεία κοινωνική προτεραιότητα με την απαιτούμενη συναίνεση ανάμεσα στις κυβερνήσεις, στους εργοδότες, στα εκπαιδευτικά ιδρύματα και τους εργαζομένους. Δεν είναι δίκαιο, ούτε ρεαλιστικό, να περιμένουμε από τους πολίτες να παραμένουν από μόνοι τους ενήμεροι και να αποκτούν τις νέες δεξιότητες μόνοι τους, για παράδειγμα, στον ελεύθερο χρόνο τους μετά τη δουλειά τους. Θα πρέπει να προχωρήσουμε προς μια οικονομία και κοινωνία διά βίου μάθησης, η οποία θα προσφέρει στους ανθρώπους τη δυνατότητα –τους χρόνους, τους πόρους και την αναγνώριση– να αποκτήσουν τις απαραίτητες δεξιότητες. Τα κενά δεξιοτήτων θεωρούνται σήμερα το βασικό εμπόδιο για την ενσωμάτωση της νέας τεχνολογίας για τον μετασχηματισμό των επιχειρήσεων και για την ανταγωνιστικότητα σχεδόν σε κάθε κλάδο και οικονομία. Επομένως, υπάρχουν σαφείς οικονομικοί λόγοι για τις επιχειρήσεις και τις κυβερνήσεις ώστε να το λάβουν σοβαρά υπόψη.
Tο 52% των μεγάλων εργοδοτών αναμένει ότι θα διαθέσει στους μισθούς μεγαλύτερο μερίδιο των εσόδων του.
– Ποια θα ήταν μια έξυπνη στρατηγική από έναν νεοεισερχόμενο στην αγορά εργασίας;
– Ενα από τα σταθερά ευρήματα στις έρευνες του WEF είναι το υψηλό ποσοστό συνεχούς αλλαγής των απαιτούμενων δεξιοτήτων. Κατά μέσον όρο, έως το 2030 σχεδόν το 40% όλων των βασικών δεξιοτήτων σε κάθε εργασία θα είναι διαφορετικό. Ακόμη κι αν καταφέρεις σήμερα να εγγραφείς σε ένα τέλειο 5ετές πρόγραμμα σπουδών ή επαγγελματικής κατάρτισης, το οποίο θα σε προετοιμάσει για τη δουλειά των ονείρων σου, τα δύο από αυτά τα πέντε χρόνια της εκ των προτέρων μάθησης θα έχουν ήδη ξεπεραστεί μέχρι να αποφοιτήσεις. Συνεπώς, οι νεοεισερχόμενοι στην αγορά εργασίας και οι νέοι που αναζητούν εργασία δεν θα πρέπει να επικεντρώνονται υπερβολικά στο ποιες είναι τώρα οι πιο «καυτές» θέσεις εργασίας και δεξιότητες. Θα πρέπει, αντιθέτως, να οικοδομήσουν μια βιώσιμη πρακτική διά βίου μάθησης, εστιασμένη στον συνδυασμό τεχνολογίας και ανθρώπινων δεξιοτήτων που συζητήσαμε προηγουμένως. Μια μεγάλη φράση στον κόσμο της εργασίας σήμερα είναι «πρώτα οι δεξιότητες». Εχεις περισσότερα να κερδίσεις με το να μπορείς να κατανοήσεις και να πεις την ιστορία της σταδιοδρομίας σου με βάση τις δεξιότητες στις οποίες είσαι καλός ή θέλεις να αποκτήσεις, παρά με το να παραθέσεις επαγγελματικούς τίτλους και τομείς.
Η ΑΙ δεν μπορεί να φροντίσει ηλικιωμένους
– Οι δημογραφικές τάσεις στις ανεπτυγμένες οικονομίες δεν είναι ενθαρρυντικές. Πόσο καταλυτικές θα είναι για τους μελλοντικούς ρυθμούς ανάπτυξης οι ελλείψεις σε εργατικό δυναμικό και σε ποιον βαθμό θα μπορέσουν να καλυφθούν από την αυτοματοποίηση;
Πολλές από τις σημερινές προηγμένες οικονομίες εισέρχονται ή έχουν ήδη εισέλθει σε μια φάση γήρανσης και συρρίκνωσης του εργατικού δυναμικού. Από την άλλη πλευρά, πολλές αναδυόμενες οικονομίες βιώνουν ένα «δημογραφικό μέρισμα» από το νέο, αυξανόμενο και όλο και καλύτερα εκπαιδευμένο εργατικό δυναμικό. Οι δύο αυτές δημογραφικές τάσεις αποτελούν από μόνες τους σημαντικές κινητήριες δυνάμεις για τη δημιουργία θέσεων εργασίας σε τομείς όπως η οικονομία της περίθαλψης και η εκπαίδευση. Η δημιουργία καλής ποιότητας τομέων ανθρωπίνων υπηρεσιών είναι μία από τις πιο ανεκμετάλλευτες ευκαιρίες για οικονομική ανάπτυξη και δυναμισμό στις περισσότερες οικονομίες. Ευρύτερα, οι εργοδότες που είναι πιο εκτεθειμένοι στη δημογραφική γήρανση και συρρίκνωση του εργατικού δυναμικού εξετάζουν πιο ενεργά τις επενδύσεις στον αυτοματισμό, όμως όχι σε κλίμακα που θα τις καταστήσει κύρια λύση στο ζήτημα. Αυτό που πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη προς αξιοποίηση είναι η σιωπηρή, επί του πεδίου, γνώση των πολλών δεκαετιών που παίρνουν μαζί τους οι παλαιότερες γενιές μόλις συνταξιοδοτούνται.
Θα υπάρχουν εργασίες που θα μπορούν να γίνουν πλήρως από την ΑΙ και εργασίες που δεν θα μπορέσει ποτέ να κάνει η ΑΙ.
– Οδεύουμε προς αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης;
– Ενα από τα πιθανά αποτελέσματα των μεγάλων τεχνολογικών, οικονομικών και δημογραφικών μακροτάσεων που διαδραματίζονται σήμερα στις οικονομίες και τις αγορές εργασίας είναι το γεγονός ότι οι επόμενες γενιές μπορεί να σκέφτονται διαφορετικά πλέον την «ηλικία συνταξιοδότησης», στον βαθμό που οι άνθρωποι θα ζουν περισσότερο και πιο υγιείς. Βέβαια, είναι ανησυχητική η επιβράδυνση αυτής της τάσης, όπως καταγράφεται τελευταία σε ορισμένες οικονομίες.
Δεν θα ρωτούσαμε σήμερα «ποιους ωφέλησε περισσότερο η ηλεκτρική ενέργεια: τις επιχειρήσεις ή τους εργαζομένους»;
– Ποιος θα είναι ο ρόλος των μεταναστών στα αναπτυξιακά μοντέλα της επόμενης ημέρας;
– Κι εδώ ο τρόπος με τον οποίο ενδέχεται να συζητηθεί αυτό το θέμα για το μέλλον θα μπορούσε να είναι αρκετά διαφορετικός, δεδομένων και πάλι των παγκοσμίων μακροτάσεων. Τα κέντρα ανάπτυξης και δυναμισμού της παγκόσμιας οικονομίας αλλάζουν. Ο αγώνας της AI επιταχύνεται. Ενα αυξανόμενο μερίδιο θέσεων εργασίας –περισσότερες από 90 εκατ. παγκοσμίως έως το 2030, σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες έρευνές μας– θα μπορούσε να είναι εξ ολοκλήρου από απόσταση, από οπουδήποτε στον κόσμο. Ενα σημαντικό μερίδιο του ΑΕΠ παράγεται σήμερα σε περιοχές ιδιαίτερα εκτεθειμένες στην κλιματική αλλαγή, όπως οι παραθαλάσσιες πόλεις. Η μεταναστευτική δυναμική και οι πολιτικές των χωρών είναι λοιπόν πιθανό να εξελιχθούν σύμφωνα με αντίστοιχες εξελίξεις.
– Η ΑΙ θα ενισχύσει την παραγωγικότητα για τις επιχειρήσεις ή για τον εργαζόμενο;
– Η ΑΙ έχει τη δυνατότητα να είναι βαθιά μεταμορφωτική για τις οικονομίες και να είναι win win για όλους. Δεν θα ρωτούσαμε σήμερα «ποιους ωφέλησε περισσότερο η ηλεκτρική ενέργεια: τις επιχειρήσεις ή τους εργαζομένους»; Είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε ότι ο αυξανόμενος ρόλος της τεχνητής νοημοσύνης στις οικονομίες μας δεν είναι κάποια εξωτερική τάση στην οποία οι άνθρωποι δεν έχουν καμία επιρροή. Αντιθέτως, είναι επιχειρηματικές, πολιτικές, επενδυτικές και ερευνητικές αποφάσεις που λαμβάνονται σήμερα και τα επόμενα χρόνια οι οποίες θα καθορίσουν τα αποτελέσματα. Οσο περισσότερο και πιο συνειδητά εργαστούμε για την ενίσχυση των ανθρώπινων ικανοτήτων, αντί για την εκτόπιση των εργαζομένων, τόσο περισσότερο θα επωφεληθούν εξίσου οι εργαζόμενοι και οι επιχειρήσεις. Πώς θα επενδύσουμε στις δεξιότητες; Πώς θα επανασχεδιάσουμε τις θέσεις εργασίας που θα μεταμορφωθούν από την ΑΙ; Πώς θα χρησιμοποιήσουμε τον χρόνο που θα εξοικονομηθεί από την ΑΙ; Ποιος θα συμμετάσχει στις αποφάσεις; Είναι ερωτήματα που θα κρίνουν το αποτέλεσμα.
