Επί 40 ή ίσως και 50 χρόνια επικρατούσε μια πεποίθηση που διαμόρφωσε τα ανακλαστικά πολλών γενεών, γέμισε τα πανεπιστήμια πολλαπλασιάζοντας τον αριθμό των φοιτητών και αναβάθμισε δραματικά το μορφωτικό επίπεδο σε Ευρώπη και Αμερική. Ακόμη και σε χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου. Ηταν η πεποίθηση πως οι πανεπιστημιακές σπουδές ισοδυναμούν με βέβαιη επαγγελματική αποκατάσταση και οικονομική εξασφάλιση. Εδώ και μερικές δεκαετίες, το πανεπιστημιακό πτυχίο άρχισε να μην είναι αρκετό και οι μεταπτυχιακοί τίτλοι έγιναν απαραίτητοι για την ανεύρεση καλής εργασίας. Ενίοτε δεν αρκούσαν ούτε αυτοί και άρχισαν να αυξάνονται οι μεταδιδακτορικοί φοιτητές. Οπως έχει αποδείξει σχετική έρευνα των οικονομολόγων Νταρόν Ατσέμογλου και Ντέιβιντ Οτορ, από το 1980 έως το 2009 οι μισθοί αυξήθηκαν μετρίως για όσους είχαν πτυχίο πανεπιστημίου, εκτοξεύτηκαν στα ύψη για όσους είχαν μεταπτυχιακούς τίτλους και μειώθηκαν για όσους είχαν τελειώσει μόνον το λύκειο ή ούτε αυτό.
Το τοπίο τείνει όμως να αλλάξει άρδην, καθώς τελευταία καταγράφεται μια θεμελιώδης αντιστροφή των δεδομένων στις αγορές εργασίας τουλάχιστον του δυτικού κόσμου. Αναδύεται μια νέα πραγματικότητα και οι κάτοχοι μεταπτυχιακών τίτλων αναζητούν εργασία για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από τους πτυχιούχους πανεπιστημίου και τόσο οι μεν όσο και οι δε δυσκολεύονται να βρουν δουλειά περισσότερο από τους αποφοίτους λυκείου ή ακόμη και όσους δεν έχουν ούτε καν απολυτήριο μέσης εκπαίδευσης. Σχετική έρευνα της Glassdoor, της μεγαλύτερης στον κόσμο online εταιρείας εντοπισμού ταλέντων και ανεύρεσης εργασίας, φέρνει στο φως μια νέα πραγματικότητα. Οπως τονίζει ο επικεφαλής της ομάδας οικονομολόγων της Glassdoor, Ααρόν Τεράζας, η έρευνα αποτυπώνει μια τεράστια στροφή και ίσως «μια στιγμή βαθύτατης μετατόπισης» της εργασίας και απώλειας για τους υπαλλήλους γραφείου, αντίστοιχη με εκείνη που έπληξε τους χειρώνακτες όταν προχώρησε εις βάθος η παγκοσμιοποίηση. Η εν λόγω έρευνα διαπιστώνει πως «ό,τι ήταν τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 2000 για τους βιομηχανικούς εργάτες, φαίνεται δυστυχώς να είναι η δεκαετία του 2020 για τους εργαζομένους υψηλής κατάρτισης και μορφωτικού επιπέδου». Και ίσως το πιο ανησυχητικό από τα ευρήματα της έρευνας είναι πως στην εποχή μας ο μέσος όρος ηλικίας των μακροχρόνια ανέργων δεν είναι παρά τα 37 χρόνια. Αυτό σημαίνει ότι δεν είναι μόνον όσοι ανήκουν στη μεταπολεμική γενιά των γεννήσεων, όσοι έχουν γεννηθεί μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1960 δηλαδή, που νιώθουν ότι δεν μπορούν να ακολουθήσουν τις τεχνολογικές εξελίξεις.
Στον δυτικό κόσμο, οι κάτοχοι μεταπτυχιακών τίτλων και οι πτυχιούχοι πανεπιστημίου δυσκολεύονται να βρουν δουλειά περισσότερο από τους αποφοίτους λυκείου.
Αναμφίβολα καταλυτικός παράγοντας είναι η εμφάνιση της τεχνητής νοημοσύνης, που αχρηστεύει πολλές από τις δεξιότητες των εργαζομένων υψηλής εξειδίκευσης με ιδιαίτερα προσόντα στον τομέα της τεχνολογίας. Εχει πλέον γίνει αντιληπτό από τις μελέτες σχετικά με τον αντίκτυπο της τεχνητής νοημοσύνης στην αγορά εργασίας πως τα λεγόμενα chatbots ή αλλιώς τα μοντέλα εφαρμογών της τεχνητής νοημοσύνης, όπως και διάφορα άλλα σχετικά εργαλεία, αυξάνουν τις δυνατότητες όσων διαθέτουν τις λιγότερες δεξιότητες, τη λιγότερη τεχνογνωσία και εμπειρία, ενώ προσφέρουν ελάχιστα έως και καθόλου στους ικανότερους και πλέον κατηρτισμένους: δηλαδή σε όσους έχουν μεταπτυχιακούς τίτλους που πιστοποιούν τις δεξιότητές τους και κυρίως στην υψηλή τεχνολογία. Οσο ταχύτερα εξελίσσεται η τεχνολογία τόσο ταχύτερα γίνεται ξεπερασμένο ένα πτυχίο τεχνολογίας. Και κανένας πανεπιστημιακός τίτλος δεν είχε προετοιμάσει κανέναν για την εμφάνιση της εφαρμογής ChatGPT και γενικώς της «δημιουργικής» ή κατ’ άλλους «παραγωγικής» τεχνητής νοημοσύνης, που λύνει προβλήματα, απαντάει σε ερωτήσεις, γράφει κείμενα, συνθέτει μουσική και πολλά άλλα, όχι πάντα φρόνιμα και συνετά.
Ο,τι ήταν τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 2000 για τους βιομηχανικούς εργάτες, φαίνεται, δυστυχώς, να είναι η δεκαετία του 2020 για τους εργαζομένους υψηλού μορφωτικού επιπέδου.
Οι επικεφαλής των τεχνολογικών κολοσσών δεν κρύβουν τα σχέδιά τους να υποκαταστήσουν με την τεχνητή νοημοσύνη κάποια από τα μέχρι πρότινος θεωρούμενα ταλέντα τους και οι πρώτοι που πέφτουν στη μάχη είναι οι μηχανολόγοι λογισμικού. Ο Σουντάρ Πιτσάι, διευθύνων σύμβουλος της Google, έχει από τον Οκτώβριο δηλώσει ότι η τεχνητή νοημοσύνη συντάσσει πλέον περισσότερο από το 25% του νέου κώδικα της εταιρείας. Παράλληλα ο Μαρκ Ζούκερμπεργκ, επικεφαλής της Meta, μητρικής της Facebook, κατασκευάζει ένα μοντέλο τεχνητής νοημοσύνης που θα λειτουργεί ως μηχανολόγος λογισμικού και θα συντάσσει κώδικα. Και ο Μαρκ Μπενιόφ, διευθύνων σύμβουλος της Salesforce, ανακοίνωσε ότι «παγώνει» τις προσλήψεις μηχανολόγων, πως η τεχνητή νοημοσύνη έχει αυξήσει 30% την παραγωγικότητα της εταιρείας και στη συνέχεια διέρρευσε η είδηση ότι η Salesforce σχεδιάζει να απολύσει 1.000 υπαλλήλους της. Στο μεταξύ, δημοσιεύονται όλο και συχνότερα μελέτες που κατατείνουν στο συμπέρασμα ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα υποκαταστήσει τους υπαλλήλους γραφείου, ενώ δεν θα επηρεάσει τους χειρώνακτες και όσους κάνουν τις πλέον ανειδίκευτες και κακοπληρωμένες δουλειές.
Νικητές της νέας εποχής όσοι έχουν τεχνικές δεξιότητες
Πολλοί έχουν ήδη προλάβει να μιλήσουν για την τέταρτη βιομηχανική επανάσταση ή ακόμη και κάποια με μεγαλύτερο αύξοντα αριθμό. Ανάμεσά τους ο υπεύθυνος οικονομικών ευκαιριών του επαγγελματικού δικτύου LinkedΙn, Ανές Ραμάν, σύμφωνα με τον οποίο η παγκόσμια οικονομία βρίσκεται στο κατώφλι μιας νέας επανάστασης, καθώς «η παραγωγική τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι απλώς μια ακόμη εφεύρεση», αλλά το πλησιέστερο ανάλογο της Βιομηχανικής Επανάστασης που μας οδηγεί σε μια νέα εποχή. Και όπως χαρακτηριστικά τονίζει ο ίδιος, «η οικονομία της γνώσης φεύγει και μια νέα οικονομία έρχεται για τους ανθρώπους στην εργασία» και είναι η «οικονομία της καινοτομίας».
Σύμφωνα με τον Ραμάν, στη νέα εποχή «η ανθρώπινη καινοτομία και οι μοναδικές δεξιότητες των ανθρώπων, όπως η κοινωνική και η συναισθηματική νοημοσύνη, θα είναι το “κλειδί” στο μέλλον της εργασίας», δεδομένου ότι η αυτοματοποίηση, τα ρομπότ, έχουν υποκαταστήσει μέρος της σωματικής εργασίας και η τεχνητή νοημοσύνη καταργεί μέρος της πνευματικής εργασίας. Ο Ραμάν είναι πάντως αισιόδοξος ως προς τα οφέλη που μπορεί να προσφέρει η τεχνητή νοημοσύνη πέραν του συνήθους επιχειρήματος περί αύξησης της παραγωγικότητας. Οπως τονίζει, η τεχνητή νοημοσύνη έχει αλλάξει την αγορά εργασίας υπό την έννοια ότι οι δεξιότητες είναι πλέον πιο σημαντικές από τα πτυχία. Οι τεχνικές ικανότητες και γνώσεις έχουν καταχωριστεί στο παρελθόν στις «σκληρές δεξιότητες» των ανθρώπων, σε αντιδιαστολή με τις κοινωνικές και συναισθηματικές ικανότητες που θεωρούνται «ήπιες δεξιότητες». Τώρα, όμως, που η τεχνητή νοημοσύνη είναι σε θέση να αναπαράγει πολλές από τις διανοητικές πτυχές της εργασίας, οι ανθρώπινες δεξιότητες αναβαθμίζονται σε «σκληρές δεξιότητες».
Εν ολίγοις οι νικητές της νέας εποχής θα είναι όσοι έχουν την ικανότητα να προσαρμόζονται και να ασκούν τις ανθρώπινες δεξιότητες που δεν μπορεί να υποκαταστήσει η τεχνητή νοημοσύνη. Εκείνο πάντως που δεν φαίνεται να ευσταθεί, προς το παρόν τουλάχιστον, είναι ο ισχυρισμός του Ντόναλντ Τραμπ, όπως και άλλων πολιτικών και επιχειρηματιών, ότι η τεχνητή νοημοσύνη και τα κέντρα δεδομένων θα δημιουργήσουν χιλιάδες νέες θέσεις εργασίας. Στην κατασκευή ενός κέντρου δεδομένων μπορεί να απασχολούνται επί μήνες ή και χρόνια τουλάχιστον 1.000 άτομα. Από τη στιγμή που θα ολοκληρωθεί, όμως, δεν θα χρειάζονται περισσότεροι από 100 ή 200 υπάλληλοι για να λειτουργήσει. Εξάλλου, πολλά από τα κέντρα δεδομένων των αμερικανικών τεχνολογικών κολοσσών καταλαμβάνουν τεράστιες εκτάσεις, ενίοτε χιλιάδων τετραγωνικών μέτρων. Χώροι που αν αξιοποιούνταν ως μονάδες παραγωγής, αποθήκες ή ως εγκαταστάσεις γραφείων, θα απασχολούσαν πολλές εκατοντάδες ανθρώπους.
Ριζική αλλαγή
Ο Ααρόν Τεράζας, οικονομολόγος της εταιρείας ανεύρεσης ταλέντων, Glassdoor, θυμίζει πως «όλοι έλεγαν στους Αμερικανούς βιομηχανικούς εργάτες ότι ήταν πολύ παραγωγικοί, μέχρις ότου άνοιξε το διεθνές εμπόριο και όλα άλλαξαν, και φαίνεται πως τώρα συμβαίνει κάτι ανάλογο αλλά αφορά τους εργαζομένους με υψηλό μορφωτικό επίπεδο».
445
κέντρα δεδομένων λειτουργούν ήδη από τους τεχνολογικούς κολοσσούς Amazon, Google και Microsoft.
Ευεργετικές επιπτώσεις
Επιμένοντας στις ευεργετικές επιπτώσεις που εκτιμά πως θα έχει η τεχνητή νοημοσύνη για τον κόσμο της εργασίας, ο Ανές Ραμάν, υπεύθυνος οικονομικών ευκαιριών στο LinkedΙn, προβλέπει ότι «η AI θα έχει τον μεγαλύτερο αντίκτυπο στο ότι θα βοηθήσει ανθρώπους με σπουδαίες ιδέες και εφευρέσεις να υλοποιήσουν αυτές τις ιδέες».
1,9
εκατ. άτομα απασχολούνταν το 2023 στις ΗΠΑ στην ανάπτυξη λογισμικού και σε συναφείς διαδικασίες.
O μύθος για τα data centers
Αντικρούοντας ισχυρισμούς περί χιλιάδων θέσεων εργασίας στα νέα data centers, ο Τζον Τζόνσον, CEO της εταιρείας διαχείρισης κέντρων δεδομένων Patmos Hosting, επισημαίνει πως «τα κέντρα δεδομένων έχουν πλέον τη χειρότερη φήμη για τη δημιουργία των λιγότερων θέσεων εργασίας ανά τ.μ. σε σύγκριση με άλλους τομείς της οικονομίας».
