Η ισχυρή οικονομική ανάπτυξη και τα χαμηλά επίπεδα πολιτικής πόλωσης είναι οι μόνοι καθοριστικοί παράγοντες για τη μείωση του δημόσιου χρέους στην Ελλάδα. Η άποψη του Μπάρι Αϊχενγκριν ακούγεται λογική, όμως δεν είναι αυτονόητη. Μιλώντας στην «Κ», ο διακεκριμένος καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνιας αναφέρεται στις δύο όψεις του «δανεικού» νομίσματος στην Ελλάδα. Υπογραμμίζοντας τις επώδυνες συνέπειες της δημοσιονομικής απειθαρχίας, αντλεί διεθνή διδάγματα από την ελληνική κρίση χρέους: «Η καθυστέρηση απλώς παρατείνει την αγωνία και αυξάνει περαιτέρω το κόστος. Το καλύτερο είναι να αναγνωρίσεις την πραγματικότητα και να αναδιαρθρώσεις νωρίτερα παρά αργότερα». Ο ίδιος περιγράφει το σκηνικό που διαμορφώνεται στην αμερικανική οικονομία ανάλογα με το αποτέλεσμα των προεδρικών εκλογών και εξηγεί τι είναι αυτό που θα κρίνει τη βιωσιμότητα του αμερικανικού χρέους. Σημειωτέον, ο καθηγητής Αϊχενγκριν θα απευθύνει διάλεξη σε συνέδριο της Τράπεζας της Ελλάδος που θα διεξαχθεί στις 7 Νοεμβρίου με θέμα «Δημόσιο χρέος: μαθήματα του παρελθόντος, προκλήσεις του μέλλοντος».
– Οι κεντρικές τράπεζες καλούνται σήμερα να χαράσσουν νομισματική πολιτική σε ένα περιβάλλον υψηλών δημόσιων χρεών. Τι σημαίνει αυτό πρακτικά για τη δουλειά τους;
– Οι οικονομολόγοι χρησιμοποιούν τον όρο «δημοσιονομική επικράτηση» στις περιπτώσεις κατά τις οποίες ένα υψηλό δημόσιο χρέος, που συνεπάγεται μεγάλες πληρωμές εξυπηρέτησης χρέους για μια κυβέρνηση, δημιουργεί πολιτική πίεση στην κεντρική τράπεζα προκειμένου να διατηρήσει τα επιτόκια χαμηλότερα από ό,τι σε διαφορετική περίπτωση – άρα, πιθανότατα, και τον πληθωρισμό υψηλότερα. Η κύρια προστασία έναντι αυτής της πίεσης είναι μια σαφής εντολή προς την κεντρική τράπεζα –όπως η εντολή στην ΕΚΤ να διατηρεί χαμηλό και σταθερό πληθωρισμό–, μαζί με την καταστατική και οικονομική ανεξαρτησία της κεντρικής τράπεζας, ώστε αυτή να μπορεί να ακολουθεί αυτήν την εντολή και να αγνοεί άλλες εξωτερικές πιέσεις.
– Ποιες είναι οι σκέψεις σας για τα επόμενα βήματα της Fed στη διαμόρφωση των επιτοκίων με βάση τους στόχους για τον πληθωρισμό;
– Δεν ανήκω σε εκείνους που κάνουν προβλέψεις για τον πληθωρισμό και οι κεντρικές τράπεζες δεν έχουν παρά να περιμένουν τα εισερχόμενα δεδομένα για τα επόμενα βήματα. Στις ΗΠΑ μέχρι στιγμής οι προβλέψεις για τον πληθωρισμό εμφανίζονται απολύτως μοιρασμένες ανάμεσα σε αυτούς που βλέπουν περαιτέρω μείωση και σε εκείνους που ανησυχούν για τυχόν αναζωπύρωση. Πολλά θα εξαρτηθούν, μεταξύ άλλων, από το αποτέλεσμα των προεδρικών εκλογών και τους συσχετισμούς στο Κογκρέσο, καθώς οι πολιτικές του Τραμπ πιθανότατα θα επιδράσουν περισσότερο πληθωριστικά απ’ ό,τι αυτές της Χάρις.
Πώς θα διαμορφωθεί το οικονομικό τοπίο στις ΗΠΑ ανάλογα με το αποτέλεσμα των προεδρικών εκλογών.
– Τι θα πρέπει να περιμένουμε ευρύτερα στην οικονομική πολιτική των ΗΠΑ με βάση το αποτέλεσμα των προεδρικών εκλογών;
– Και οι δύο υποψήφιοι θα διατηρήσουν τους δασμούς στην Κίνα. Κανείς από τους δύο δεν προτίθεται ειλικρινά να περιορίσει το έλλειμμα του προϋπολογισμού. Ο Τραμπ μπορεί να αυξήσει τους δασμούς μονομερώς και –φαινομενικά τουλάχιστον– σκοπεύει να το κάνει. Θέλει επίσης να μειώσει τους φόρους στις επιχειρήσεις. Η Χάρις θέλει να τους αυξήσει για τις εταιρείες και τα υψηλά εισοδήματα. Επιπλέον, θα διατηρήσει τη σχετικά επιθετική προσέγγιση του Μπάιντεν σε θέματα πολιτικής ανταγωνισμού (anti-trust) – ο Τραμπ, πάλι, όχι. Στο μεταξύ, υπάρχει ο κίνδυνος εφόσον εκλεγεί ο Τραμπ να επιχειρήσει να εξαναγκάσει τη Fed προς την κατεύθυνση της μείωσης των επιτοκίων και να διορίσει έναν «βολικό» πρόεδρο της Fed μετά τη λήξη της θητείας του Πάουελ, το 2026.
– Τι θα πρέπει κατά τη γνώμη σας να κοιτάζουν τα επόμενα χρόνια όσοι ανησυχούν για τη βιωσιμότητα του αμερικανικού δημόσιου χρέους;
– Για να σταθεροποιηθεί ο λόγος του χρέους, οι ΗΠΑ πρέπει να μειώσουν το ομοσπονδιακό έλλειμμα από το 5%-6% του ΑΕΠ, όπου βρίσκεται σήμερα, στο 1%-2% του ΑΕΠ. Αυτό δεν είναι κάτι εύκολο και θα απαιτήσει έναν συνδυασμό φορολογικών αυξήσεων, όπως σε εταιρείες και υψηλά εισοδήματα, και περιορισμού των δαπανών – βλ. εισοδηματικά κριτήρια σε κοινωνικές παροχές. Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει πολύ λίπος για περικοπή από την πλευρά των δαπανών. Επομένως, κατά τη γνώμη μου, η λύση θα πρέπει να έρθει κυρίως από την πλευρά των εσόδων. Για τα δεδομένα που επικρατούν στις προηγμένες χώρες, οι ΗΠΑ είναι μια χώρα με χαμηλούς φόρους. Συνεπώς δεν είναι παράλογη η ιδέα ότι μπορούμε να συγκεντρώσουμε περισσότερα έσοδα.
Καλύτερα να αναδιαρθρώσεις νωρίτερα παρά αργότερα
– Ποια είναι κατά τη γνώμη σας τα στοιχεία που θα καθορίσουν τη μελλοντική πορεία του δημόσιου χρέους στην Ελλάδα;
– Στην εργασία μου για το συνέδριο Jackson Hole της Fed τον Αύγουστο του 2023, μαζί με τον Σέρκαν Αρσλανάλπ, βρήκαμε ότι οι μόνοι καθοριστικοί παράγοντες για τη μείωση του δημόσιου χρέους είναι η ισχυρή οικονομική ανάπτυξη και τα σχετικά χαμηλά επίπεδα πολιτικής πόλωσης. Αυτές θα ήταν λοιπόν οι υποθέσεις μου για τα βασικά στοιχεία που θα καθορίσουν τη μελλοντική πορεία του δημόσιου χρέους στην Ελλάδα.
– Εσείς τι κρατάτε από την ιστορική ελληνική κρίση χρέους και τι θα λέγατε ότι μπορεί να διδαχθεί η διεθνής οικονομική κοινότητα από αυτήν την υπόθεση;
– Δεν υπάρχει ανώδυνος τρόπος αντιμετώπισης μιας κρίσης χρέους και ενός μη βιώσιμου χρέους. Το καλύτερο που έχει να κάνει κάποιος είναι να μη βρεθεί ποτέ, εξαρχής, σε αυτήν τη δύσκολη θέση. Ομως, εάν μια χώρα και οι πιστωτές της καταλήξουν σε κρίση χρέους, η καθυστέρηση απλώς παρατείνει την αγωνία και αυξάνει περαιτέρω το κόστος. Το καλύτερο είναι να αναγνωρίσεις την πραγματικότητα και να αναδιαρθρώσεις νωρίτερα παρά αργότερα.
– Είναι ο ρυθμός της οικονομικής ανάπτυξης που ορίζει τη μοίρα του δημόσιου χρέους ή το ύψος του δημόσιου χρέους που ορίζει τη βιωσιμότητα της οικονομικής ανάπτυξης;
– Η ανάπτυξη της οικονομίας καθορίζει άμεσα τον παρονομαστή της αναλογίας του χρέους προς το ΑΕΠ. Από την άλλη πλευρά, το πώς οι αυξήσεις του χρέους επηρεάζουν την ανάπτυξη της οικονομίας ποικίλλει ανάλογα με τις περιστάσεις. Για παράδειγμα, μπορεί κανείς να υποστηρίξει ότι σε μια χώρα χαμηλού χρέους και χαμηλού ελλείμματος όπως η Γερμανία, λίγη πρόσθετη δαπάνη που θα είχε ως αποτέλεσμα υψηλότερο χρέος θα μεταφραζόταν σε ταχύτερη ανάπτυξη, στον βαθμό που βοηθά στην πράσινη και διαρθρωτική μετάβαση της οικονομίας. Στον αντίποδα, στην περίπτωση μιας οικονομίας υψηλού χρέους και υψηλού ελλείμματος όπως η Γαλλία, το υψηλότερο χρέος είναι πιθανό να αποδυναμώσει την εμπιστοσύνη των επενδυτών και να επιβραδύνει την ανάπτυξη.
– Στο τέλος της ημέρας, τι είναι το δημόσιο χρέος; Βαρίδι από το οποίο οι κυβερνήσεις θα πρέπει να απαλλαγούν; Ή εργαλείο που δεν μπορεί να λείπει από τη συνταγή της οικονομικής ανάπτυξης;
– Είναι και τα δύο. Το δημόσιο χρέος μπορεί να είναι ένα ανεκτίμητο εργαλείο για την αντιμετώπιση οικονομικών κρίσεων, πανδημιών και άλλων καταστάσεων εκτάκτου ανάγκης. Και μπορεί να χρηματοδοτήσει παραγωγικές επενδύσεις, προωθώντας έτσι την ανάπτυξη. Το πρόβλημα είναι ότι οι κυβερνήσεις πολύ συχνά δανείζονται για μη παραγωγικούς λόγους, μετατρέποντας το μέσο σε βάρος. Η εμπειρία της Ελλάδας αποκαλύπτει και τις δύο όψεις αυτού του (δανεικού) νομίσματος. Και η περίπτωση της Ελλάδας δεν είναι καθόλου μοναδική. Στο συνέδριο που διοργανώνεται αυτή την εβδομάδα στην Τράπεζα της Ελλάδος, θα έχουμε την ευκαιρία να συζητήσουμε τόσο παλαιότερες όσο και μελλοντικές πτυχές του προβλήματος, σε ένα διεθνές πλαίσιο. Μπορώ να κλείσω προτείνοντας στους αναγνώστες σας να συμμετάσχουν μαζί μας στο συνέδριο της ερχόμενης Πέμπτης;
Δολάριο και BRICS
– Υπάρχει τρόπος κάποια στιγμή να κινδυνεύσει η πρωτοκαθεδρία του αμερικανικού δολαρίου;
– Κάποια στιγμή, η οποία δεν θα έρθει σύντομα. Γίνεται πολύς λόγος περί διαφοροποίησης άλλων χωρών –που δυνητικά κινδυνεύουν από αμερικανικές κυρώσεις– μακριά από το δολάριο μέσω της προώθησης διακανονισμών σε τοπικό νόμισμα. Για παράδειγμα, υπήρξε μια σχετική συζήτηση στη σύνοδο κορυφής των BRICS τον περασμένο μήνα. Ομως, άλλο η συζήτηση και άλλο η πράξη. Η δράση απαιτεί δημιουργία χρηματοοικονομικής υποδομής και σφυρηλάτηση πολιτικής συμφωνίας αναφορικά με τον τρόπο διαχείρισης μιας αντίστοιχης πλατφόρμας. Οι BRICS είναι ένα πολύ ετερογενές σύνολο χωρών για να σημειώσει ταχεία πρόοδο πάνω σε αυτό το πρόβλημα.
