«Μόνο έναν κανόνα έχει η τέχνη: να είμαστε ελεύθεροι. Πολλά κλασικά έργα του Μολιέρου και του Σαίξπηρ είναι διασκευές παλαιότερων έργων. Ο Αμλετ είναι διασκευή ενός μυθιστορήματος του 1066. Οι αλλαγές αυτές βρίσκονται στο ίδιο το DNA του θεάτρου». Με αυτά τα λόγια απάντησε ο γνώριμος και αγαπητός στο ελληνικό κοινό σκηνοθέτης Τόμας Οστερμάιερ, στη χθεσινή συνέντευξη Τύπου στο θέατρο Κνωσός, όταν ρωτήθηκε γιατί επέλεξε να παρουσιάσει ξανά τη διασκευασμένη εκδοχή του «Εχθρού του λαού» του Χένρικ Ιψεν και αν θεωρεί τις διασκευές επιτυχημένο εγχείρημα.
Ο Γερμανός σκηνοθέτης και διευθυντής της εμβληματικής Σαουμπίνε, του Βερολίνου, επιστρέφει στην Αθήνα ύστερα από τέσσερα χρόνια, με ένα έργο το οποίο ανέβασε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 2013 στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών – Επιδαύρου. Αυτή τη φορά όμως τον γιατρό Τόμας Στόκμαν, τον αδελφό του Πέτερ και δήμαρχο της πόλης και τους υπόλοιπους χαρακτήρες του «Εχθρού του λαού» θα ενσαρκώσουν Ελληνες ηθοποιοί, καθώς ο Οστερμάιερ συνεργάζεται με το Θέατρο του Νέου Κόσμου πάνω σε μια νέα εκδοχή του έργου.
Η ιστορία ξεκινάει όταν ο γιατρός Στόκμαν (Κωνσταντίνος Μπιμπής) ανακαλύπτει ότι τα νερά των λουτρών της πόλης, κύρια πηγή εσόδων και τουρισμού, είναι μολυσμένα. Στην προσπάθειά του να δημοσιοποιήσει την αλήθεια έρχεται αντιμέτωπος με την πολιτική εξουσία, την κοινή γνώμη και τελικά με τον ίδιο του τον αδελφό Πέτερ (Μιχάλης Οικονόμου). Το έργο εξερευνά τη σύγκρουση ανάμεσα στην ατομική ευθύνη και τη συλλογική σιωπή, θέτοντας ερωτήματα για την αλήθεια, τη δημοκρατία, την ηθική και για το πώς τελικά βγαίνει προς τα έξω η αλήθεια – όταν και αν έχει παραμείνει αλώβητη. «Αυτή τη στιγμή μεγαλύτερος κίνδυνος για την αλήθεια είναι τα οικονομικά συμφέροντα. Βιώνουμε ένα πολύ μεγάλο δίλημμα, μεταξύ οικονομικών και οικολογικών συμφερόντων. Ισως να είναι και η μεγαλύτερη σύγκρουση της εποχής μας», λέει ο Τόμας Οστερμάιερ.
Η παράσταση, αν και ξεκάθαρα πολιτική, δεν επιβάλλει μία μονοσήμαντη ιδεολογική ανάγνωση, με τον σκηνοθέτη να σημειώνει ότι έχει ενδιαφέρον το γεγονός ότι ο «Εχθρός του λαού» ήταν το αγαπημένο έργο του Αδόλφου Χίτλερ. «Μιλάμε για τη ριζοσπαστικοποίηση ενός χαρακτήρα, η οποία συμβαίνει λόγω των δραματικών συνθηκών που επικρατούν. Η πόλη του ήρωα δηλητηριάζεται. Ο Χίτλερ σε αυτό έβλεπε μια μεταφορά σε σχέση με την εποχή του – τη θεωρούσε δηλητηριασμένη και ότι έπρεπε να συμβεί κάτι για αυτό».
«Βιώνουμε ένα πολύ μεγάλο δίλημμα, μεταξύ οικονομικών και οικολογικών συμφερόντων. Ισως να είναι και η μεγαλύτερη σύγκρουση της εποχής μας».
Μόνος απέναντι στην εξουσία
Ο πυρήνας του έργου εστιάζει στην απομόνωση του Στόκμαν, ο οποίος αρχικά βρίσκει υποστήριξη από τον Τύπο και μερίδα πολιτών που ενθουσιάζονται με την αποκάλυψή του. Οταν όμως γίνεται σαφές ότι η αλήθεια θα έχει σοβαρό οικονομικό κόστος για την πόλη, η στήριξη αυτή καταρρέει. Οι σύμμαχοί του τον εγκαταλείπουν και το κίνημα διαλύεται, αφήνοντάς τον μόνο απέναντι στην εξουσία και την κοινή γνώμη. «Οι πολίτες στο έργο καταλαβαίνουν σε αυτό το σημείο τι σημαίνει να υπερασπίζεται κανείς τα πολιτικά του πιστεύω. Μερικές φορές για να συμβεί αυτό χρειάζεται να τεθεί και η φήμη και η ίδια η ζωή κάποιου σε κίνδυνο», λέει ο σκηνοθέτης, συμπληρώνοντας: «Δεν είναι ένα έργο για έναν ήρωα. Είναι ένα έργο για έναν άνθρωπο που τουλάχιστον δεν φοβάται να μιλήσει και ξέρει ότι το κόστος γι’ αυτό θα είναι η κοινωνική του καταστροφή. Το τέλος της παράστασης το αφήνω ανοιχτό στο κοινό για να κρίνει εκείνο προς τα πού θα πάει».
Η εμπλοκή των θεατών δεν είναι καθόλου τυχαία. Σύμφωνα με τον Οστερμάιερ, η αντίφαση που διατρέχει το έργο –ανάμεσα στην αλήθεια και το συλλογικό συμφέρον– είναι πιο επίκαιρη από ποτέ. «Νιώθω ότι σήμερα ο δημόσιος λόγος είναι ίσως χειρότερος απ’ ό,τι ήταν στη δεκαετία του ’80. Ποτέ δεν πίστευα ότι μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά τους ναζί στη Γερμανία, το δημοφιλέστερο κόμμα σήμερα θα ήταν εκείνο της Ακροδεξιάς».
«Εχθρός του λαού», πρεμιέρα 22/10, θέατρο Κνωσός.
