Χαρισματικός και οραματιστής ο σκηνοθέτης Ρόμπερτ Ουίλσον, που πέθανε χθες σε ηλικία 83 ετών, ανανέωσε τη θεατρική φόρμα και άλλαξε τον ρυθμό του θεάτρου δουλεύοντας με τη σιωπή και το φως.
«Ηταν ένας από τους πιο χαρισματικούς σκηνοθέτες των ημερών μας. Προσωπικά με σημάδεψε η αισθητική του και η φιλοσοφική του ματιά για την τέχνη γενικότερα και ειδικά για την όπερα. Δεν θα ξεχάσω την ευγενική του διάθεση προς όλους όταν σκηνοθετούσε τον “Οθέλλο” στη Λυρική μας και τη διεισδυτική του προσέγγιση σε ερμηνείες απρόσμενες. Τη σχέση του με τον χρόνο και τις σιωπές του. Τις εικόνες του, καθηλωτικής ακρίβειας, με νοήματα και σύμβολα να αναβλύζουν από το βαθύτερο υποσυνείδητο. Τα πάντα στη γλώσσα του ήταν μουσική. Μας άφησε την παρτιτούρα της ζωής του ζωντανή, φωτεινή, αιώνια», λέει στην «Κ» ο καλλιτεχνικός διευθυντής της ΕΛΣ Γιώργος Κουμεντάκης για τη συνεργασία του με τον εμβληματικό σκηνοθέτη. Πραγματικά, όσοι είχαμε τη χαρά να δούμε εκείνη την παράσταση, που παρουσιάστηκε στη Λυρική τούς πρώτους μήνες του 2022, δεν ξεχνάμε τον τρόπο που οι καταπληκτικές φόρμες του, οι περίφημες γεωμετρίες που δημιουργούσε με το φως στη σκηνή, άφηναν χώρο στη μουσική του Βέρντι να κυλήσει ανάμεσά τους.
Η είδηση του θανάτου του «έπειτα από σύντομη αλλά οξεία ασθένεια» έγινε γνωστή με μια λιτή ανακοίνωση από τους συνεργάτες του στο The Watermill Center. «Αντιμετωπίζοντας τη διάγνωσή του με διαύγεια και αποφασιστικότητα, ένιωθε την ανάγκη να συνεχίσει να εργάζεται και να δημιουργεί μέχρι το τέλος. Τα έργα του για το θέατρο, σε χαρτί, γλυπτά και βίντεο-πορτρέτα, καθώς και το The Watermill Center, θα παραμείνουν ως καλλιτεχνική κληρονομιά του».
Στην ελληνική σκηνή
«Νόμιζα ότι αυτός ο άνθρωπος δεν θα πεθάνει ποτέ!» ήταν η πρώτη φράση που είπε η Ρένη Πιττακή όταν επικοινωνήσαμε μαζί της για να μας δώσει μία από τις πιο πρόσφατες μαρτυρίες της παρουσίας του Ουίλσον στην ελληνική θεατρική σκηνή. «Η σχέση μας ξεκίνησε με φόβο και κατέληξε στην αγάπη», θυμάται η κ. Πιττακή, αφού οι πρώτες συναντήσεις του με τις ηθοποιούς που ενσάρκωναν υπέροχα τις «Τρεις ψηλές γυναίκες» του Αλμπι –Πιττακή, Καραμπέτη, Μιχαλοπούλου– στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, στο τέλος του 2023, ήταν μάλλον τρομακτικές. «Ηταν μια σφίγγα. Κοντά του ζήσαμε στην αρχή αγωνία, η οποία κατέληξε σε αμοιβαία εκτίμηση και σεβασμό. Εργατικός και επίμονος, έστηνε την παράσταση πρώτα στο μυαλό του με τις θέσεις μας γραμμένες σε αριθμούς σαν χορογραφία, με τους φωτισμούς ρυθμισμένους σχολαστικά, και μετά έφτανε στους ηθοποιούς. Μαζί του η πρόβα δεν τελείωνε ποτέ. Υπήρξε ο εικαστικότερος όλων των μεγάλων σκηνοθετών».
«Ηταν ένας ζωγράφος που τα χρώματά του ήταν οι ηθοποιοί, οι μουσικοί, τα σκηνικά, τα αντικείμενα. Ολα ήταν σαν ισότιμοι συμπαίκτες μέσα στην παλέτα του», λέει στην «Κ» η Λυδία Κονιόρδου.
Το ίδιο παραδεχόταν κι εκείνος για την εικαστική του πλευρά. «Είμαι εικαστικός καλλιτέχνης, συνεπώς εκφράζομαι με εικαστικό τρόπο. Δουλεύω με τρόπο φορμαλιστικό, με την ακινησία και το φως. Μισώ τον νατουραλισμό στη σκηνή», είχε πει στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά το 2023.
«Δεν θα ξεχάσω την πρώτη μου γνωριμία μαζί του για την “Οδύσσεια” που ανέβηκε στο Εθνικό Θέατρο. Παρακολουθούσα όλες τις πρόβες και έβλεπα τη δουλειά του. Ηταν ένας ζωγράφος που τα χρώματά του ήταν οι ηθοποιοί, οι μουσικοί, τα σκηνικά, τα αντικείμενα. Ολα ήταν σαν ισότιμοι συμπαίκτες μέσα στην παλέτα του», λέει στην «Κ» η Λυδία Κονιόρδου, η οποία συνεργάστηκε με τον Αμερικανό σκηνοθέτη, μεταξύ άλλων, στην «Οδύσσεια» το 2012 (Εθνικό Θέατρο) και στον «Οιδίποδα» στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου το 2019 για το Φεστιβάλ Αθηνών. Ολοι συμφωνούν, και προφανώς όχι μόνον στη μικρή μας χώρα, την οποία όμως δεν άφησε ποτέ εκτός των διεθνών συνεργασιών του, ότι ο Τεξανός Ρόμπερτ Ουίλσον υπήρξε ένας από τους κορυφαίους θεατρικούς και εικαστικούς καλλιτέχνες στον κόσμο. Τα έργα του για τη σκηνή ενσωματώνουν με αντισυμβατικό τρόπο μια μεγάλη ποικιλία καλλιτεχνικών μέσων: χορό, κίνηση, φωτισμό, γλυπτική, μουσική και κείμενο. Αφού σπούδασε στο Πανεπιστήμιο του Τέξας και στο Ινστιτούτο Pratt του Μπρούκλιν, ίδρυσε την κολεκτίβα performance The Byrd Hoffman School of Byrds, με έδρα τη Νέα Υόρκη, στα μέσα της δεκαετίας του 1960, και ανέπτυξε τα πρώτα του έργα-υπογραφή, όπως το «Deafman Glance» (1970) και το «A Letter for Queen Victoria» (1974-1975).
Μαζί με τον Φίλιπ Γκλας έγραψαν την πρωτοποριακή όπερα «Einstein on the Beach» (1976) με την οποία έγινε ευρύτερα γνωστός, ενώ στους συνεργάτες του περιλαμβάνονται σπουδαίοι καλλιτέχνες, όπως οι Χάινερ Μίλερ, Τομ Γουέιτς, Λόρι Αντερσον, Λου Ριντ, Σούζαν Σόνταγκ. Είναι αμέτρητα τα έργα και οι όπερες που ποτέ δεν θα ξεχάσουμε χάρη στη δική του ματιά επάνω τους – η «Τελευταία ταινία του Κραπ» του Μπέκετ, η «Οπερα της πεντάρας» των Μπρεχτ και Βάιλ, ο «Φάουστ» του Γκαίτε και πολλά έργα του Σαίξπηρ.
Τα σχέδια, οι πίνακες και τα γλυπτά του έχουν παρουσιαστεί σε εκατοντάδες διεθνείς ατομικές και ομαδικές εκθέσεις και τα έργα του βρίσκονται σε ιδιωτικές συλλογές και μουσεία παγκοσμίως. Η τελευταία ατομική του έκθεση στην Αθήνα ήταν το «Owls and Chairs» (2023) στην γκαλερί Bernier/Eliades με παλαιότερα έργα και βεβαίως τις αγαπημένες του κουκουβάγιες. Αλλωστε η βιντεοεγκατάσταση «Κοοl, Snowy Owl» του 2006 έφυγε από το Πεδίον του Αρεως πολύ πρόσφατα, αφού υπήρξε μέρος της ομαδικής έκθεσης «Plasmata 3» της Στέγης Ιδρύματος Ωνάση.
Ο Ουίλσον τιμήθηκε με πολλά βραβεία αριστείας, συμπεριλαμβανομένων μιας υποψηφιότητας για το βραβείο Πούλιτζερ, του Χρυσού Λέοντα της Μπιενάλε της Βενετίας και ενός βραβείου Ολιβιέ. Εξελέγη στην Αμερικανική Ακαδημία Τεχνών και Γραμμάτων, καθώς και στη Γερμανική Ακαδημία Τεχνών. Ηταν ταξιάρχης του Τάγματος των Τεχνών και των Γραμμάτων και αξιωματικός της Λεγεώνας της Τιμής στη Γαλλία, κάτοχος του Σταυρού Γερμανού Αξιωματικού του Τάγματος της Αξίας και βραβευμένος με το Praemium Imperiale του 2023.
