Η φράση του Ανδρέα Εμπειρίκου «Η σήμερον ως αύριον και ως χθες», ορίζει τον φετινό θεματικό άξονα του θεσμού του υπουργείου Πολιτισμού, «Ολη η Ελλάδα ένας πολιτισμός», προσφέροντας μία σειρά παραστάσεων και εκδηλώσεων στην περιφέρεια, οι οποίες επανεξετάζουν το μέλλον μέσα από την ερμηνεία του παρελθόντος. Ξεφυλλίζοντας το καλλιτεχνικό πρόγραμμα, πέσαμε έκπληκτοι πάνω στην παράσταση «Ο αρχαιόλογος», όπου η Αιμιλία Υψηλάντη και η Νατάσα Παπαδάκη αποφάσισαν να προσεγγίσουν τη θεματική αυτή μέσα από το ομώνυμο έργο του Ανδρέα Καρκαβίτσα, το οποίο όταν δημοσιεύθηκε θεωρήθηκε αιρετικό για την τόλμη του να αμφισβητήσει την ιδεαλιστική πρόσληψη της αρχαιότητας.
«Μελετώντας τη φετινή θεματική, αναδύθηκε μπροστά μας πολύ γρήγορα το έργο του σπουδαίου συγγραφέα και λαογράφου. Η φράση “Ο Παρθενώνας μας στέρησε όλες τις βρύσες της ζωής”, που συναντάμε στο λογοτεχνικό αυτό κείμενο, θεωρήσαμε ότι αποτελεί το κλειδί για να εξετάσουμε το πώς το βάρος της αρχαιότητας, το οποίο κουβαλάμε ακόμη και σήμερα, πιστεύοντας ότι είμαστε ένας πλούσιος λαός και ότι οι άλλοι πάντα κάτι μας οφείλουν, ήταν πολλές φορές τροχοπέδη στο να προσαρμοστούμε και να γίνουμε πιο δημιουργικοί και παραγωγικοί», λέει η Αιμιλία Υψηλάντη, η οποία πέρα από τη συμμετοχή της ως ηθοποιός συνυπογράφει και τη σκηνοθεσία.
Στα μέσα του 19ου αιώνα δύο τάσεις κυριαρχούσαν στο νεαρό ακόμα ελληνικό βασίλειο: η πρώτη υποστήριζε ότι έπρεπε να στηριχτούμε στο αρχαίο παρελθόν με την ελπίδα ότι οι ξένοι θα πρόσφεραν τα πάντα στη χώρα μας θαμπωμένοι από την αρχαία κληρονομιά, ενώ η δεύτερη πίστευε ότι έπρεπε πρώτα να πατήσουμε γερά στα πόδια μας, καλλιεργώντας τη γη διότι αυτός είναι ο μόνος αξιοποιήσιμος πλούτος. Τις αντίθετες αυτές οπτικές εξέφρασε με γλαφυρό τρόπο ο Ανδρέας Καρκαβίτσας στον «Αρχαιολόγο» (1903), το τρίτο μυθιστόρημά του μετά τη «Λυγερή» και τον «Ζητιάνο». Μέσα από τους κεντρικούς ήρωες, τον Αριστόδημο και τον Δημητράκη, δύο αδέλφια, που μετά τον θάνατο του πατέρα τους βρίσκονται σε συνεχή αντιδικία, σκιαγραφείται με συμβολικό τρόπο το διχαστικό κλίμα της εποχής.
«Η Ελλάδα σήμερα είναι και ο Αριστόδημος και ο Δημητράκης. Το έργο είναι τόσο επίκαιρο, αρκεί να σκεφτούμε ότι το μεγαλύτερο μέρος της χώρας έχει αφήσει τις καλλιέργειες και ασχολείται μόνο με τον τουρισμό. Πρέπει να παράγουμε, διότι διαφορετικά τείνουμε στο να γίνουμε καπηλευτές της αρχαίας κληρονομιάς, όπου από αυτήν και μόνο δεν μπορούμε να ζήσουμε», λέει η κ. Υψηλάντη, εξηγώντας ότι η συγκεκριμένη επιλογή έργου όχι μόνο δεν αντιβαίνει στο θέμα της φετινής διοργάνωσης αλλά την υπηρετεί ουσιαστικά: «Με το να ανεβάζουμε τον “Αρχαιολόγο”, που θεωρήθηκε ένα αιρετικό κείμενο για τα μάρμαρα, πάνω σε μάρμαρα –και συγκεκριμένα στο αρχαίο θέατρο της Μαρώνειας– υλοποιούμε αυτομάτως αυτό που ορίζει η θεματική».
«Η Ελλάδα σήμερα είναι και ο Αριστόδημος και ο Δημητράκης. Το έργο είναι τόσο επίκαιρο, αρκεί να σκεφτούμε ότι το μεγαλύτερο μέρος της χώρας έχει αφήσει τις καλλιέργειες και ασχολείται μόνο με τον τουρισμό».
Παρόλο που αυτή η επιλογή δεν είναι απλή υπόθεση, διότι η φόρμα του και οι έντονοι συγγραφικοί συμβολισμοί του είναι δύσκολο να αποδοθούν σκηνικά, ο Γιώργος Αγγελίδης, που υπογράφει τη θεατρική διασκευή εντόπισε και εφηύρε τα σημεία εκείνα τα οποία θα μπορούσαν να μετουσιώσουν την ιστορία των δύο αδελφών και τα νοήματα πίσω από αυτήν σε θεατρικό δρώμενο. «Το ίδιο το βιβλίο μας επέτρεψε την αλλαγή της γλώσσας σε ορισμένα σημεία», λέει η Αιμιλία Υψηλάντη και συνεχίζει, «ο Αριστόδημος (Νεκτάριος-Γεώργιος Φαρμάκης), που πιστεύει ότι πρέπει να ζήσουμε επικεντρωμένοι στο παρελθόν, τον ακούμε να μιλάει στην καθαρεύουσα, ενώ ο Δημητράκης (Φώτης Καράλης) που υποστηρίζει ότι η κληρονομιά μας είναι τα αμπέλια, μιλάει στη δημοτική».
Ενδιαφέρουσα είναι επίσης η προσθήκη της θρακιώτικης προφοράς, που επιδιώκουν οι συντελεστές, όσον αφορά τον ρόλο της Πανωραίας, της μάνας των δύο νεαρών, την οποία υποδύεται η κ. Υψηλάντη. «Αυτό έχει να κάνει με τον τόπο στον οποίο ανεβαίνει η παράσταση, δεδομένου ότι θα εμφανιστούμε σε ένα αρχαίο θέατρο της Θράκης. Το σημαντικό με τη φετινή θεματική είναι ότι εμείς δεν καλούμαστε να ανεβάσουμε απλώς ένα έργο με επιτελεστικό τρόπο, αλλά να εντοπίσουμε και να αφομοιώσουμε στοιχεία του χώρου, συμμετέχοντας όλοι μας ενεργά στη δημιουργική διαδικασία», καταλήγει.
«Ο αρχαιολόγος», 4 και 5 Αυγούστου, αρχαίο θέατρο Μαρώνειας.
