«Για περάστε, για περάστε», «όλα είναι τζάμπα, ένα ευρώ η τσάντα», «κύριε, ελάτε και από εδώ, έχουμε πορτοκάλια Αργους», φώναζαν οι ηθοποιοί της παράστασης με τον ιδιαίτερο τίτλο «Κλημεντίνες χωρίς κουκούτσι» στο κοινό, καθώς έψαχνε να βρει τις θέσεις του, περνώντας ενδιάμεσα από πάγκους λαϊκής, που είχαν στηθεί δεξιά και αριστερά της σκηνής του Θεάτρου Τέχνης. Το σκηνοθετικό ταλέντο της ηθοποιού Νοεμής Βασιλειάδου το γνωρίσαμε στο ντεμπούτο έργο της «Προσοχή, εκτελούνται έργα», το οποίο ανέβηκε πρώτη φορά το 2023, όπου με αφορμή την κατασκευή του μετρό της Θεσσαλονίκης μας μίλησε για το πώς αντιλαμβανόμαστε τον δημόσιο χώρο και τη συνεχή αναδιαμόρφωσή του. Τώρα με τη νέα της παράσταση, που παρουσιάζεται στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών – Επιδαύρου, προσπαθεί να θέσει νέα ερωτήματα, τα οποία αναδύονται πίσω από τους πάγκους της λαϊκής αγοράς, τα ράφια του σούπερ μάρκετ, και κατ’ επέκταση στα παρασκήνια του θεάτρου και στις προθήκες μεγάλων μουσείων σύγχρονης τέχνης.
Ολο το έργο εκτυλίσσεται μέσα σε μία λαϊκή αγορά του κέντρου, που θα μπορούσε κάλλιστα να είναι εκείνη της Καλλιδρομίου, της Καλλιθέας ή του Ζωγράφου. Ρόλοι που υφαίνουν μία τυπική πλοκή δεν υπάρχουν, γιατί στην παράσταση πρωταγωνιστεί η «λαϊκότητα», την οποία κάποιοι χαρούμενοι και πληθωρικοί «λαϊκατζήδες», όπως αποκαλούνται μεταξύ τους οι πωλητές στις λαϊκές αγορές, προσπαθούν να την ορίσουν, να τη θυμηθούν και εντέλει να τη διατηρήσουν λίγο πριν η ουσία της εξαφανιστεί, λόγω της εμπορευματοποίησής της.
Η παράσταση φωτίζει αυτόν τον μεταιχμιακό χώρο, ο οποίος παραδόξως έχει επιβιώσει με δυσκολία σήμερα και διεκδικεί ακόμη την παρουσία του ανάμεσα στην πληθώρα των σούπερ μάρκετ και των τυποποιημένων προϊόντων, ως έναν τόπο όπου ο ανθρώπινος παράγοντας παίζει ακόμη πρωταγωνιστικό ρόλο. Μοιάζει σχεδόν με το ίδιο το θέατρο – είναι ζωντανό, οι άνθρωποι μιλούν στους πελάτες, τους καλούν να αγοράσουν τα φρούτα, τα οποία οι ίδιοι έχουν παραγάγει, πάνω σε πάγκους τους οποίους οι ίδιοι έχουν κατασκευάσει. Οι λαϊκατζήδες στήνουν αξημέρωτα τους πάγκους από πλαστικά τελάρα και τους ξεστήνουν το μεσημέρι της ίδιας μέρας, σαν σκηνικά παράστασης, υποδεχόμενοι το κοινό για να δοκιμάσει το προϊόν τους.
Προς έκπληξή μας, σχεδόν στην αρχή της παράστασης, ένας από τους συντελεστές τοποθέτησε έναν κουβά γεμάτο ντομάτες στο κέντρο της σκηνής και κάλεσε τους θεατές να τις πετάξουν στον θίασο εάν αυτό που έβλεπαν μέχρι στιγμής δεν τους ικανοποιούσε. Σχολιάζοντας με αυτόν τον τρόπο την απουσία ουσιαστικής κριτικής σήμερα, αυτή η χειρονομία αν και εύστοχη, συνειδητά παρέπεμπε σε παλιές μεθόδους δημόσιας κριτικής, που ανήκουν σε προηγούμενους αιώνες και ίσως να μην έχουν θέση σήμερα στην τέχνη. Αν και συχνά οι καλλιτέχνες καλούν το κοινό να αντιδράσει και να αμφισβητήσει, τις περισσότερες φορές η πρόκληση αυτή μένει μετέωρη. Δεν συνέβη το ίδιο όμως το βράδυ της Δευτέρας, στην πρεμιέρα της παράστασης της Νοεμής Βασιλειάδου, καθώς το κοινό πράγματι σηκώθηκε και πέταξε ντομάτες. Οχι από χλεύη ή από δυσαρέσκεια, αλλά μάλλον σαν μία πράξη ουσιαστικής εμπλοκής και απάντηση στο κάλεσμα αυτό.
Και αφού η σκηνή καθαρίστηκε από τα πολτοποιημένα ζαρζαβατικά και οι πωλητές επέστρεψαν στους πάγκους τους, το σκηνικό άρχισε σιγά σιγά να αλλάζει και να μετατρέπεται σε έναν χώρο διαφορετικό, σε κάτι πιο σύγχρονο, πιο καθαρό, πιο τακτοποιημένο. Τα ακανόνιστα σχήματα των φρούτων και των λαχανικών δεν υπήρχαν πια καθώς αντικαταστάθηκαν από ολόιδια προϊόντα, που έμοιαζαν με φράουλες, με μπανάνες, με ροδάκινα – δεν ήταν όμως. Ικανοποιούσαν ωστόσο τα αισθητικά μας κριτήρια και βρίσκονταν πίσω από γυάλινες προθήκες, σαν να μεταφερθήκαμε ξαφνικά σε γκαλερί ή σε χίπστερ βιτρίνα βιολογικών προϊόντων. Οι φωνές και τα γέλια των πωλητών χαμήλωσαν διότι πλέον «δεν φωνάζουμε – μιλάμε σιγά», «δεν χρησιμοποιούμε αυτή τη φράση – δεν είναι πολιτικώς ορθή», ενώ από εκεί που η τιμή του μαρουλιού ήταν 60 λεπτά και κάποιος πελάτης έκανε παζάρια για να κατέβει στα 30 λεπτά, τώρα ουρές σχηματίζονταν για ένα έτοιμο πανάκριβο smoothie μπανάνας, όπως παραστατικά αφηγούνταν οι ηθοποιοί.
Οι κλημεντίνες του τίτλου είναι ένα φρούτο κατασκευασμένο σε ελεγχόμενο περιβάλλον, απαλλαγμένο από το απρόβλεπτο, το αυθεντικό και το άγριο της φύσης.
Ισως γι’ αυτό η σκηνοθέτις επέλεξε και τις «Κλημεντίνες χωρίς κουκούτσι» ως τίτλο. Ενα φρούτο κατασκευασμένο σε ελεγχόμενο περιβάλλον, απαλλαγμένο από το απρόβλεπτο, το αυθεντικό και το άγριο της φύσης – όπως η λαϊκότητα, όταν ξεριζώνεται από τον πραγματικό της τόπο τοποθετείται πίσω από βιτρίνες. Το έργο της κ. Βασιλειάδου μας δείχνει με απλό τρόπο ότι τελικά αυτό που χάνεται δεν είναι απλώς το κουκούτσι, αλλά η δυνατότητα για αληθινές εμπειρίες και αντιπαράθεση, αποτελώντας αιχμηρό σχόλιο για το πώς, σε έναν κόσμο που αναζητά το τζάμπα, καταλήγουμε να πληρώνουμε ακριβά για κάτι που μοιάζει αληθινό, αλλά δεν είναι.
«Κλημεντίνες χωρίς κουκούτσι» έως τις 24/7, Θέατρο Τέχνης.
