ΕΛΕΝΑ ΜΑΡΟΥΤΣΟΥ
Ντόμινο
εκδ. Κίχλη
σελ. 176
Ενας άνδρας αδειάζοντας ένα μπουκάλι βότκα επείγεται να φτάσει στον «πάτο του πόνου». Οι ημέρες του κυλούν σε κατάσταση ανισορροπίας. Η πτώση τον παραμονεύει. Η Κριστιάνε αδυνατεί να αποχωριστεί «το αόρατο ραβδί της ενσυναίσθησής της». Πίστευε ακόμη στην καλοσύνη. «Αυτό είχε σημασία: το αποτέλεσμα, το αποτέλεσμα της καλοσύνης».
Ο Μπράουνι, ο σκύλος που από τύχη συνάντησε τη στοργή της, της θύμιζε «πρόσφυγα που έχει μόλις φτάσει από κάποια μακρινή, βομβαρδισμένη πόλη». Στην τηλεόραση, οι εικόνες από τη φωτιά στο δάσος της Δαδιάς την αναστάτωναν. Εξίσου αναστατωμένη παρακολουθεί η Βασιλική στην τηλεόραση τις καταστροφές που επέφερε η κακοκαιρία «Daniel».
Ως κοινωνική λειτουργός πίστευε στο δημόσιο καλό. Η Βασιλική ταξιδεύει στη Μυτιλήνη για να συναντήσει μια γυναίκα, που επιθυμούσε να γίνει ανάδοχη μητέρα για ένα αγόρι από την Ουκρανία. Βρίσκει τη γυναίκα κλαμένη. Εκλαιγε για τον Αντώνη, που δολοφονήθηκε στο λιμάνι του Πειραιά στις 5.9.2023.
Οι ιστορίες της Ελενας Μαρούτσου υποφέρουν από ευαισθησίες. Ασφαλώς η ευαισθησία είναι θεμελιακό στοιχείο ενός λογοτεχνικού βλέμματος, αλλά μπορεί να αποβεί καταστροφική για τη λογοτεχνικότητα του κειμένου. Το αποτέλεσμα της καλοσύνης στη λογοτεχνία είναι άκρως επισφαλές. Οι ήρωες της Μαρούτσου ξεχειλίζουν από καλοσύνη και γι’ αυτό σωριάζονται στο ντόμινο της αληθινής ζωής, μια ακολουθία από πτώσεις. Αλλωστε στο βιβλίο κυριαρχούν τραγικά συμβάντα από την πρόσφατη ειδησεογραφία, που έρχονται να επιδεινώσουν τον ήδη τραυματισμένο ψυχισμό των πρωταγωνιστών. Ακόμη και ένα βρέφος, στην πορεία καθόδου του από τη μήτρα, αναλογίζεται το κακό στον κόσμο, αφού γνώριζε «για τους πολέμους, για τους βασανισμούς των ζώων, την κλιματική αλλαγή και τις καταστροφές».
Ενα στρώμα θυμάται
Στο τέταρτο διήγημα της συλλογής την αφήγηση επωμίζεται ένα στρώμα, έμπλεο ενσυναίσθησης φυσικά. Το στρώμα σαπίζει στην πίσω αυλή ενός ερειπωμένου ξενοδοχείου στη Μυτιλήνη. Μέσα από τις συσπάσεις των ελατηρίων του είχε νιώσει τους σπασμούς της ζωής και του θανάτου. Αντιλαμβανόταν πως οι άνθρωποι που ξάπλωναν πάνω του και έκλειναν τα μάτια, βρίσκονταν αίφνης αντικριστά με τα στοιχειά του υποσυνειδήτου τους.
Χίλια πάθη και συμφορές είχε να διηγηθεί εκείνο το ονειροπόλο, θυμόσοφο στρώμα. Από τη Μικρασιατική Καταστροφή μέχρι τους ναυαγισμένους πρόσφυγες, που έναν αιώνα μετά έρχονταν με βάρκες από τα τουρκικά παράλια. Φαίνεται πως το εν λόγω διήγημα αρέσει ιδιαίτερα στη Μαρούτσου, καθώς βάζει έναν ήρωά της να το διαβάζει με θαυμασμό. Ο Αλκης σκέφτεται πως δεν θα μπορούσε ποτέ να γράψει σαν τη Μαρούτσου. Σε ανταπόδοση του θαυμασμού του, η συγγραφέας τον βάζει να πρωταγωνιστεί στο πιο μελό διήγημα του βιβλίου.
Ο Αλκης ήταν αρχικά Αλκιβιάδης, αλλά μετά την αυτοκτονία της δίδυμης αδελφής του έδιωξε τη «βία» και το «άδης» από το όνομά του και έμεινε σκέτο Αλκης. Προς το τέλος του διηγήματος το δράμα της αυτοκτονίας αποκτά μια νοσηρή εκτροπή. Από το πένθος για την αδελφή του ο Αλκης περνάει στην παρενδυσία. Βάζει ένα βυσσινί φουστάνι, λίγο κραγιόν και μάσκαρα και έτσι μασκαρεμένος παρηγορεί την περίλυπη μητέρα του.
Ομηροι και ομηρία
Ωστόσο, το διήγημα έχει και άλλη ατραξιόν, που αφορά την 7η Οκτωβρίου. Ενας φίλος συγγραφέας τού Αλκη στην παρουσίαση μιας διηγηματογραφικής του συλλογής, αναφέρεται στην «πρόσφατη εισβολή της Χαμάς στο Ισραήλ και τον συνακόλουθο βομβαρδισμό της Γάζας, ξεσηκώνοντας χειροκροτήματα». Φαντάζομαι ότι οι χειροκροτούντες δεν θα παρέλειψαν να κραυγάσουν, ευθυγραμμιζόμενοι με την κρατούσα ορθότητα, «λευτεριά στην Παλαιστίνη». Αλλωστε, η σύντροφος του Αλκη διατείνεται πως «ολόκληρη η Παλαιστίνη είναι όμηρος των Ισραηλινών εδώ και πολλές δεκαετίες».
Πολύ περισσότερο δεινοπαθούν οι όμηροι της Χαμάς στο εφηβικό ρομάντζο τού Τζουλιάνο και της Νάσιας. Η τελευταία προτείνει στον αγαπημένο της να υιοθετήσει νοερά έναν από τους ομήρους και να προσευχηθεί γι’ αυτόν. Εκείνος διαλέγει ένα κοριτσάκι και το θαύμα γίνεται. Στο διήγημα γίνεται λόγος για ένα πραγματικό περιστατικό, την επανένωση ενός πατέρα με την εννιάχρονη κόρη του, που κρατούνταν όμηρος. Το έχω ξαναγράψει. Η τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ δεν προσφέρεται ούτε για μυθοπλαστικές ελαφρότητες ούτε για έωλους ακτιβισμούς.
Προβάλλοντας υπέρ το δέον την κοινωνική της ευαισθησία, η Μαρούτσου αποτυγχάνει στον πρωταρχικό σκοπό της λογοτεχνίας, την υπέρβαση της πραγματικότητας, την ένταξη του πραγματικού σε έναν μύθο. Τα πεζά μοιάζουν με αναπαραγωγή ντοκουμέντων καταγεγραμμένων ολέθρων, δίχως να σκιαγραφούν μια εικόνα ευρύτερη από ένα πλάνο στις ειδήσεις. Διαθέτουν ηθική εγρήγορση, αλλά στερούνται μυθοπλαστικής εμβύθισης και προοπτικής.
