Στην οδό Χίου, σε μια παλιά αθηναϊκή συνοικία, κοντά στο στούντιο της Φίνος Φιλμ και στο πατρικό του Αλέκου Φασιανού, κάτω από τη Λιοσίων και πάνω από τον σταθμό Λαρίσης, ορθώνεται για παραπάνω από έναν αιώνα ο ναός του Αγίου Παύλου. Παλιές φωτογραφίες από αυτήν την αθηναϊκή πλατεία, που ορίζεται από τη μεγάλη εκκλησία, δείχνουν μια εντελώς διαφορετική εικόνα από τη σημερινή. Αν δει κανείς τον αστικό κόσμο της δεκαετίας του 1950 στα σκαλιά της εκκλησίας, για βαφτίσια ή γάμο, θα έχει την ευκαιρία να διαπιστώσει το επίπεδο των περιοίκων.
Φαίνεται επίσης στα παλιά κτίρια, όχι μόνο τα νεοκλασικά και τα εκλεκτικιστικά, που αντανακλούσαν ωστόσο όλη την κοινωνική κλίμακα από τα λαϊκά μονώροφα ώς τις επιβλητικές διπλοκατοικίες, αλλά κυρίως στις πρώτες πολυκατοικίες της ταχείας αστικοποίησης, μετά το 1930. Παράδειγμα, η κομψή πολυκατοικία πίσω από την εκκλησία του Αγίου Παύλου, γωνία Ψαρών 50 και Κρήτης, ένα θαυμάσιο δείγμα προπολεμικού μοντερνισμού με ωραία είσοδο αρ ντεκό.
Δεν υπάρχει διάθεση εξωραϊσμού ενός παρελθόντος. Υπάρχει όμως η επιθυμία κατοχύρωσης μιας πραγματικότητας που όρισε ένα κομμάτι της ιστορίας της Αθήνας του 20ού αιώνα. Η γειτονιά του Αγίου Παύλου υπήρξε μια κατ’ εξοχήν αθηναϊκή γειτονιά με τον δικό της μικρόκοσμο, τα ωραία της σπίτια, την εγγύτητα στο κέντρο της πόλης, με τα σχολεία της, τα αναψυκτήρια, τα ξενοδοχεία, τα θέατρα και τους κινηματογράφους και όλα εκείνα που έκαναν τη γειτονιά να λειτουργεί, όπως θαυμάσια τα περιγράφει ως προσωπικό βίωμα ο παλιός Αθηναίος Κώστας Χρ. Χατζιώτης στο κλασικό βιβλίο του «Η παλιά γειτονιά. Πλατεία Βάθης – Αγιος Παύλος – Σιδηροδρομικοί σταθμοί» (εκδ. Παρισιάνου, 2018).
Στην είσοδο του ναού διαβάζουμε πως τα σχέδια της εκκλησίας είχε εκπονήσει ο δραστήριος στην Αθήνα Γάλλος αρχιτέκτων Ευγένιος Τρουμπ σε συνεργασία με τον Μάξιμο Σούλτσε και εγκαινιάστηκε στις 5 Δεκεμβρίου 1910.
Ο ναός, επιβλητικός και υβριδικός ως προς το ύφος του, με στοιχεία κλασικά, ρωμανικά και βυζαντινά, δείχνει την ανάγκη της συνοικίας ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα, και συγκεκριμένα το 1887, να οργανωθεί σε ενορία. Είχα επισκεφθεί πρόσφατα τον ναό με μια ομάδα ξένων σπουδαστών που μελετούσαν την περιοχή, συμμετέχοντας σε πρόγραμμα του ΕΜΠ, και είχα σημειώσει την εντύπωση που τους είχε προξενήσει η ομορφιά της εκκλησίας. Το εσωτερικό της προκαλεί δέος. Η σύγχρονη κατάπτωση της γειτονιάς είχε για λίγο υποχωρήσει ως πρωτεύον ερέθισμα.
Στην είσοδο του ναού διαβάζουμε πως τα σχέδια της εκκλησίας είχε εκπονήσει ο δραστήριος στην Αθήνα Γάλλος αρχιτέκτων Ευγένιος Τρουμπ σε συνεργασία με τον Μάξιμο Σούλτσε. Εγκαινιάστηκε στις 5 Δεκεμβρίου 1910 και η πρώτη γενιά των αγιογραφιών χρονολογείται ανάμεσα στο 1916 και στο 1928. Παρά την πτώση της ποιότητας στον περιβάλλοντα αστικό χώρο, η πλατεία είναι μια κλασική αθηναϊκή πλατεία που με κάποια φροντίδα μπορεί να γίνει καλύτερη.
Ο παλιός κόσμος του Αγίου Παύλου έχει εξατμιστεί. Συγκινεί με όσα γράφει ο Κώστας Χρ. Χατζιώτης, ο οποίος αναφέρεται και στον μικρό Αλέκο Φασιανό. Οταν ο παππούς του, ο Παπαντρέας, έκανε αγιασμό στα σπίτια της γειτονιάς, τον συνόδευε συχνά ο εγγονός του. Ξεχώριζε ο Αλέκος Φασιανός ως παιδί από τότε, φαινόταν η ιδιαίτερη κλίση του· όταν στα σπίτια που έμπαινε με τον ιερέα παππού του έβλεπε έναν ζωγραφικό πίνακα, «στεκόταν και τον παρατηρούσε επίμονα».
Η πλατεία του Αγίου Παύλου ήταν τα παλιά χρόνια γεμάτη λουλούδια, που ιδιαίτερα την άνοιξη σκόρπιζαν τα αρώματά τους. «Οι μεθυστικές ευωδιές», θυμάται ο Κώστας Χρ. Χατζιώτης, «αναμειγνύονταν με το λιβάνι». Αναλογίζεται κανείς την εγρήγορση όλων των αισθήσεων, τα στάδια της ενηλικίωσης και τα όνειρα όλων εκείνων των παιδιών που μεγάλωσαν κάποτε στη σκιά του Αγίου Παύλου και στα γύρω στενά που αξίζει να περπατηθούν και να φωτογραφηθούν.
