Τι άραγε περνούσε από το μυαλό της Πίνα Μπάους όταν χορογραφούσε το «Kontakthof» –ένα έργο συγκινητικής ομορφιάς και συντριπτικής μοναξιάς– πριν από σχεδόν πενήντα χρόνια;
«Ο τίτλος στα γερμανικά σημαίνει “αυλή συναναστροφών” ή, ακόμη πιο ελεύθερα, “τόπος όπου συναντιούνται τα σώματα”», λέει ο Σάλομον Μπάους, με τον οποίο συζητάμε μέσω Διαδικτύου. Είναι ο μοναχογιός της Πίνα Μπάους, ένα παιδί που μεγάλωσε από μια μητέρα αφιερωμένη στην έργο της, ιδιοφυή χορογράφο, εμβληματική προσωπικότητα για τη διαμόρφωση της τέχνης του 20ού αιώνα, και όχι μόνο στον σύγχρονο χορό.
Η προσπάθεια μέσω της συνέντευξης να αναβιώσουμε το παρελθόν της Πίνα Μπάους όπως και τη σχέση μάνας – γιου, μοιάζει με αστυνομική έρευνα – η οποία καταλήγει σε αδιέξοδο. Ακριβώς σαν τη μητέρα του, που μιλούσε σπάνια για το έργο της, ο Σάλομον Μπάους είναι λακωνικός για όλα εκτός από τη δουλειά του στο Pina Bausch Foundation. Μήπως όμως το συγκεκριμένο στοιχείο αποκαλύπτει περισσότερα από όσα κρύβει, κυρίως τον άρρητο δεσμό που τους συνδέει για πάντα;
«Η Πίνα Μπάους κρατούσε την προσωπική ζωή της πραγματικά ιδιωτική. Συνεπώς, δεν είναι κάτι που χρειάζεται να βρίσκεται στο επίκεντρο του δημόσιου λόγου», επιμένει. «Οσο για μένα, δεν είμαι μόνο ο γιος της. Εχω ιδρύσει και διευθύνω το ίδρυμα στο Βούπερταλ, οπότε έχω επαγγελματικό ρόλο. Υπάρχει τόσο μεγάλη συζήτηση γύρω από το έργο της και για το μέλλον του», τονίζει.
– Γιατί, λοιπόν, το έργο της Πίνα Μπάους βρίσκει τέτοια απήχηση διεθνώς, κατά τη γνώμη σας;
– Επειδή είναι έργο ανοιχτό, καθολικό, απευθυνόμενο στον άνθρωπο και όχι σε έναν συγκεκριμένο λαό. Η ίδια δεν περιόριζε ποτέ την ερμηνεία: άφηνε τον θεατή ελεύθερο να βρει το δικό του συναίσθημα. Το βλέπουμε καθαρά στο «Palermo, Palermo»: ο πέτρινος τοίχος που πέφτει στην αρχή ερμηνεύθηκε από τους Γερμανούς ως σχόλιο για το Τείχος του Βερολίνου και από Ιταλούς ως αναφορά στην εκκαθάριση της μαφίας – παρότι το σκηνικό είχε σχεδιαστεί πολύ πριν από αυτά τα γεγονότα.
Αυτή η πολλαπλότητα νοημάτων είναι το βαθύ χαρακτηριστικό της. Ποτέ δεν έδινε «εξήγηση» του έργου, ούτε στο πρόγραμμα της παράστασης. Εδινε μόνο θραύσματα από πρόβες ή φωτογραφίες, ώστε να μην κατευθύνει κανέναν.
– Πιστεύετε ότι το έργο της συνδέεται με τη γερμανική καταγωγή της και τα παιδικά της βιώματα από τη δεκαετία του 1940;
– Σίγουρα μεγάλωσε μέσα σε συγκεκριμένο πλαίσιο. Είχε δημοσίως ανακαλέσει την πείνα που έζησε ως παιδί στο Ζόλινγκερ, αλλά και τα παιχνίδια στις αυλές. Κατόπιν σπούδασε στο Εσεν, σε μια μεταπολεμική χώρα με δύσκολη καθημερινότητα. Το έργο της όμως δεν είναι «γερμανικό». Εζησε στη Νέα Υόρκη, δέχτηκε επιρροές από παντού και δημιούργησε κάτι πέρα από εθνικούς κώδικες. Λέγεται, για παράδειγμα, ότι το «Café Müller» συνδέεται με την παιδική ηλικία της. Δεν το αρνούμαι, απλώς η ίδια δεν μου είπε ποτέ κάτι τέτοιο. Ναι, υπήρχε ένα καφέ με αυτό το όνομα στην πόλη της, αλλά το επώνυμο Müller είναι κοινό στη Γερμανία. Αυτό που ξέρω είναι ότι ακολουθούσε πάντα ό,τι ένιωθε αναγκαίο να εκφράσει. Δεν είχε κάποια αποστολή να υπερασπιστεί, να αποκόψει ή να συνδέσει ρίζες. Είχε πει κάποτε: «Γιατί να κάνω πράγματα που έχουν ήδη γίνει; Ψάχνω κάτι νέο». Η αναζήτηση ήταν ο άξονάς της.
– Τι έχετε μάθει παρουσιάζοντας τα έργα της σε τόσο διαφορετικά κοινά;
– Οτι η επαφή φέρνει ζωή στο έργο. Οι χορευτές, όποια κουλτούρα και αν κουβαλούν, βυθίζονται σε μια διαδικασία βαθιάς εμπειρίας. Και τα έργα, όταν αγγίζουν νέα σώματα και νέες ιστορίες, ξυπνούν ξανά, αλλιώς. Είτε στην Αφρική, είτε στην Ασία, είτε τώρα στην Ελλάδα, βλέπω πόσο αμφίδρομη είναι αυτή η ανταλλαγή. Η Πίνα δημιούργησε κάτι που ζει όταν αναπνέει δίπλα σε ανθρώπους. Αυτό για μένα είναι η ουσία της διατήρησης μιας κληρονομιάς: να μην την αποθηκεύεις, αλλά να της επιτρέπεις να ανανεώνεται.
Ακολουθούσε πάντα ό,τι ένιωθε αναγκαίο να εκφράσει. Δεν είχε κάποια αποστολή. Είχε πει κάποτε: «Γιατί να κάνω πράγματα που έχουν ήδη γίνει; Ψάχνω κάτι νέο». Η αναζήτηση ήταν ο άξονάς της.
– Πώς είναι να αφιερώνετε τη ζωή σας στη διατήρηση ενός έργου που δεν δημιουργήσατε ο ίδιος;
– Είναι ευθύνη και προνόμιο μαζί. Ο ξαφνικός θάνατός της με άφησε μοναδικό κληρονόμο και ήταν σαφές ότι έπρεπε να δημιουργηθεί ένα ίδρυμα για να διασφαλιστεί το μέλλον του έργου της. Η εταιρεία που η ίδια ίδρυσε, το Tanztheater Wuppertal Pina Bausch, παραμένει ξεχωριστή νομική οντότητα· το Pina Bausch Foundation συμπληρώνει, δεν αντικαθιστά. Το ότι δεν είμαι χορευτής είναι συχνά πλεονέκτημα: δεν παρεμβαίνω καλλιτεχνικά, αλλά συνδέω ανθρώπους, διευκολύνω τις επαφές, παράγω τις συνθήκες για να υλοποιηθεί κάτι. Η δημιουργικότητά μου βρίσκεται στις αποφάσεις που επιτρέπουν στο έργο της να παίρνει νέες μορφές. Αυτές οι κινήσεις επιτρέπουν στην κληρονομιά να παραμένει ζωντανή.
Τα έργα, όταν αγγίζουν νέα σώματα και νέες ιστορίες, ξυπνούν ξανά, αλλιώς. Είτε στην Αφρική, είτε στην Ασία, είτε τώρα στην Ελλάδα. Η Πίνα δημιούργησε κάτι που ζει όταν αναπνέει δίπλα σε ανθρώπους.
Το έργο που ταξιδεύει
Ας θυμίσουμε ότι το «Kontakthof» παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1978 στην Οπερα του Βούπερταλ και αποτελεί ορόσημο της πρώιμης περιόδου της Μπάους. Το έργο συνεχίζει να περιοδεύει μέχρι σήμερα, συχνά με διαφορετικές γενιές: το 2000 με το «Κυρίες και Κυρίους άνω των 65 ετών» και το 2008 με εφήβους ηλικίας από 14 έως 18 ετών – κάθε φορά θέτοντας εκ νέου το ερώτημα τι σημαίνει «επαφή» σε διαφορετικές ηλικίες. Στο Εθνικό Θέατρο θα δούμε μια ξεχωριστή σκηνική αναβίωση με έναν εξ ολοκλήρου ελληνικό θίασο.
*Το Εθνικό Θέατρο παρουσιάζει το «Kontakthof» από τις 17/12, σε σύμπραξη με το Pina Bausch Foundation.
