Οταν περπατάς στην 3ης Σεπτεμβρίου, έχοντας ήδη γεμίσει από τις ριπές αστικής ιστορίας και την παλαιοαθηναϊκή αύρα της Πατησίων, αναρωτιέσαι: για ποιον λόγο δεν είναι αυτός ο δρόμος, γεμάτος με τόσα αρχοντικά κτίρια, η προθήκη της Αθήνας;
Η 3ης Σεπτεμβρίου υπήρξε για πολλές δεκαετίες η επιτομή της κομψότητας. Από την προπολεμική περίοδο και κυρίως μετά το 1920, είχε αρχίσει να συγκεντρώνει κοινωνικά στρώματα της ανώτερης οικονομικής τάξης και να δημιουργεί ένα θελκτικό αστικό περιβάλλον υψηλών προδιαγραφών, ιδίως το κομμάτι από την Αβέρωφ ώς την Αγίου Μελετίου.
Μαζί και όλες οι κάθετες οδοί που ένωναν την 3ης Σεπτεμβρίου με την Πατησίων προς τα πάνω και με την Αριστοτέλους προς τα κάτω, σχημάτιζαν ένα αρχιτεκτονικό παλίμψηστο από νεοκλασικά, εκλεκτικιστικά, αρ νουβό, αρ ντεκό και πρώιμα μοντέρνα κτίρια. Και οι πολυκατοικίες που χτίστηκαν μεταπολεμικά, αντικαθιστώντας τα περισσότερα από τα σπίτια της πρώτης γενιάς, ήταν υψηλής ποιότητας και σήμερα γερνούν όμορφα παρότι οι περισσότερες είναι αφρόντιστες.
Παρατηρούσα το επιβλητικό κτίριο του Ιστορικού Αρχείου της Εθνικής Τράπεζας, στον αριθμό 146 της 3ης Σεπτεμβρίου, σε ένα από τα καλύτερα σημεία του δρόμου ανάμεσα στην Πιπίνου και την Ιθάκης. Θα μπορούσε να είναι στο Σικάγο ή στο Βερολίνο της δεκαετίας του ’20. Βρίσκεται όμως κοντά στην πλατεία Βικτωρίας, και σε ποιον να πεις σήμερα ότι όλη αυτή η περιοχή ήταν ο πιο αντιπροσωπευτικός καθρέφτης της μεσοαστικής ζωής;
Ειδικά, αυτό το κτίριο εξασκεί μεγάλη γοητεία. Είναι το μέγεθος, το ύψος, η λειτουργία του, ο σκοπός του, η αισθητική του, η συνομιλία του με όσα το περιβάλλουν και το αιμοδοτούν. Σε υποχρεώνει να σταματήσεις, να σηκώσεις το βλέμμα και να νιώσεις το βάθος του αστικού πολιτισμού στην Αθήνα.
Ακούγεται οξύμωρο, καθώς απέναντι στην επί δεκαετίες συστηματική υπονόμευση της μεσοαστικής ζωής στεκόμαστε παρατηρητές. Εδώ, όμως, στην 3ης Σεπτεμβρίου, καθώς βαδίζουμε από την Αγίου Μελετίου προς την πλατεία Βικτωρίας, η μία πολυκατοικία μετά την άλλη, το ένα κτίριο μετά το άλλο, συνθέτουν μια μεγάλη αφήγηση, μια ιστόρηση της αστικής ζωής που μας αγκαλιάζει όλους. Περπατάς και νιώθεις τι σημαίνει Αθήνα. Σε αυτήν την κομψή, στέρεη και νεωτερική εκδοχή της. Η 3ης Σεπτεμβρίου συμπυκνώνει, ακτινοβολεί, συμβολίζει αυτήν την αίσθηση.
Σε κάθε περίπτωση, το κτίριο του Ιστορικού Αρχείου της Εθνικής Τράπεζας, σχεδιασμένο από τον αρχιτέκτονα Νικόλαο Ζουμπουλίδη (1888-1969), σε συνεργασία με τον μηχανικό της Τράπεζας, Αριστείδη Μπαλάνο, σηματοδότησε τη στερέωση ενός αθηναϊκού πολιτισμού του 20ού αιώνα. Αυτό εισπράττουμε σήμερα. Περπατάμε στην 3ης Σεπτεμβρίου και μας τυλίγουν οι ατμοί εκείνης της αστικής αναγέννησης.
Βλέπεις στον αριθμό 165 ένα εγκαταλελειμμένο τριώροφο της δεκαετίας του 1920, και απέναντι στη σειρά τα μνημεία των μεσοαστών Αθηναίων, μιας άλλης εποχής, ιστορικά νωπής, αλλά αποδεσμευμένης στο χάος της λήθης. Διαμερίσματα πίσω από τις ακακίες, αχνοφαίνονται σαν σκιές μιας επιθυμίας αλλά και μιας καθημερινότητας που διέλαθε. Σπίτια του 1935, του 1952, του 1958, του 1964. Οι γενιές που πέρασαν παρελαύνουν. Και αφήνουν κτερίσματα, τρόπαια, θυρεούς. Σε εμάς, να συλλέξουμε νοερά.
Περιπατητές ενός νοερού διαδρόμου, αντιλαμβανόμαστε αργά ή γρήγορα πως η Αθήνα έχει αφήσει κατάλοιπα και θησαυρούς προς ανακάλυψη. Είναι ένα ορυχείο μνήμης. Αναλογίζομαι σε ποια άλλη ευρωπαϊκή πόλη, ένας δρόμος σαν την 3ης Σεπτεμβρίου δεν θα ανήκε χωρίς δεύτερη σκέψη στην προθήκη της αστικής κληρονομιάς της;
