ΤΑΚΗΣ ΚΑΜΠΥΛΗΣ
«Ο γάτος Πετεφρής»
εκδ. Καστανιώτης 2025, σελ. 304
«Εκείνος», ο Λούης, «αγροίκος» αριστερός, με βεβαρημένο παρελθόν, έχει έρθει στο ακατοίκητο νησί για να ξεφύγει από τους διώκτες του. «Αυτός», ο Καρλ, από μεγαλοαστική οικογένεια του ευρωπαϊκού Βορρά, «με τα ντοκτορά και τα καθηγητιλίκια του», αποφασίζει να περάσει τα τελευταία του χρόνια –πάσχει από εκφυλιστική ασθένεια– ελλιμενισμένος «στην ακινησία των πάντων».
Το «Πέρασμα» από τη μία πλευρά στην άλλη βρίσκεται ακριβώς στη μέση. Η διχοτόμηση του μικρού αιγαιοπελαγίτικου νησιού, το οποίο ως «απολύτως συμμετρικό» διαθέτει δύο πανομοιότυπες παραλίες, ανάγει το σημείο σε καθρέφτη και παρατηρητήριο. «Εκείνος» και «Αυτός», ύστερα από δύο χρόνια ολβίας διαμονής, ανακαλύπτουν ο ένας τον άλλον ως είδωλο και απειλή.
Ο Τάκης Καμπύλης κατασκευάζει μια σύγκρουση. Το ημερολογιακό μυθιστόρημα δύο φωνών, που σχολιάζουν, η καθεμιά από την πλευρά της, τα ίδια γεγονότα, ισοσκελίζει περίτεχνα και ενίοτε σκωπτικά τις αντιθετικές ιδεολογίες.
Η επιστροφή στη φύση δεν είναι όμως κυριολεκτική. Ο Καμπύλης μπορεί να προτάσσει μια ιδιοσυγκρασιακή παραλλαγή του ρουσσωικού παραμυθιού, αλλά πρωτίστως υποδηλώνει μια ηθική επιστροφή: οι ήρωες, αφού έχουν προσεγγίσει την όποια αγνότητα του φυσικού ανθρώπου, καλούνται να αναστοχαστούν. Ο «άλλος» πρέπει να επανεισαχθεί στον κόσμο τους όχι ως αντίπαλος, αλλά ως ομοίως ευάλωτος. Ο συγγραφέας αναψηλαφεί τη συνύπαρξη· επιδιώκει την αναθεμελίωσή της πάνω στην αυθεντικότητα, όχι στη σύγκριση.
Κοινωνικό συμβόλαιο
Η διάδραση των Λούη και Καρλ για να οικοδομήσουν μια λειτουργική σχέση σκιαγραφείται δόκιμα. Τα χολερικά σχόλια και οι βιτριολικές αντεγκλήσεις μετουσιώνονται μεθοδικά σε βαθιά συμπόνια. Η αληθινή κοινωνία, θέλει να πει ο Καμπύλης, ουδόλως καταργεί την ατομικότητα· τη συμφιλιώνει με το κοινό καλό, όπως θα φανεί και από το άτυπο «κοινωνικό συμβόλαιο» που συνάπτει το δίδυμο. Οι ήρωες υπακούουν σε έναν νόμο στον οποίο αμφότεροι συμμετέχουν να θεσπιστεί.
Η απομόνωση στη φύση λειτουργεί ως πειραματικό εργαστήριο ελευθερίας και συνείδησης. Συνείδηση όμως σημαίνει και ιστορικότητα. Οι σκελετοί που κείτονται στο Πέρασμα, οι οποίοι γρήγορα τεκμαίρεται ότι βρίσκονται εκεί από το μακρινό παρελθόν, προσδίδουν στον μύθο συνοχή. Οι εικασίες για το τι ακριβώς είχε λάβει χώρα στο νησί, πριν από χιλιάδες χρόνια, συνιστούν δίοδο επιστροφής των πρωταγωνιστών στην αναπόδραστη συνθήκη της κοινωνίας. Οι ερημίτες εγκιβωτίζονται ξανά στο σπειροειδές ιστορικό συνεχές. Και είναι το παρελθόν που θα τους αποσπάσει από τη μονοδιάστατη κυριαρχία την οποία τούς έχει επιβάλει το αέναο παρόν της φύσης. Η ακινησία του νησιού, παραδόξως, θα ανακινήσει το μέλλον τους.
Εδώ υπεισέρχεται στην ιστορία η κομβική σημασία του γάτου Πετεφρή.
Η επιστροφή στη φύση μπορεί να ιδωθεί ως προσπάθεια επανεφεύρεσης του παιγνιώδους στοιχείου της ύπαρξης, ενός τρόπου να υπάρχει κανείς δίχως υπολογισμό – ακόμη και αν ο μεγαλοαστός της υπόθεσης εξαίρει διαρκώς τη σημασία κατάστρωσης σχεδίων.
Η ισότητα του παιχνιδιού
«Δεν φαντάζεσαι, Καρλ, πόσο σοβαρή υπόθεση είναι το παιχνίδι για τα ζώα. Δεν χωράνε ούτε πόζες ούτε κυριαρχίες. Είναι μια στιγμή ισότητας σε έναν κόσμο θηρίων, αφού οι ρόλοι εναλλάσσονται: τώρα παίζουμε, ξεχνάμε ποιοι είμαστε». Μερικές γραμμές παρακάτω, διαβάζουμε: «Ο Πετεφρής κατάλαβε περισσότερα για το Νησί κι από τους δύο μας. Γι’ αυτόν, το Νησί υπήρξε. Αλλά για εμάς δεν είμαι καθόλου βέβαιος».
Τα λόγια αυτά, από το στόμα του Λούη, αναιρούνται από τις πράξεις του Καρλ στην κατάληξη της ιστορίας.
Το παιγνιώδες, το οποίο ο Καμπύλης έχει εύστοχα αποστάξει από το ζωικό στοιχείο, αντιπροσωπεύει μια στιγμή όπου η ισότητα και η ελευθερία συμπίπτουν, γιατί κανείς δεν προσπαθεί να υπερισχύσει. Το παιχνίδι, και για τους δύο, λειτουργεί ως αντίδραση στον κόσμο των «θηρίων» – έναν κόσμο όπου η κοινωνική ανισότητα (για τον Λούη) και «το δικαίωμα στην ευμάρεια» (για τον Καρλ) έχουν διαρρήξει την πρωταρχική ισορροπία. Μέσα στο παιχνίδι, τη στιγμή που η ελευθερία τους απειλείται από τους κατά τι αμετροεπείς εξωγενείς παράγοντες, ξαναβρίσκουν τη δυνατότητα να σχετίζονται ο ένας με τον άλλο ως ίσοι, χωρίς φόβο ή σύγκριση.
Ο Καμπύλης επιτυγχάνει τη σύντηξη της προσήνειας του μύθου με τη βαρύτητα της σημασίας του. Δεν χαρίζεται με έτοιμες απαντήσεις και επεξηγηματικές διευκολύνσεις, ούτε διολισθαίνει στην κρυπτικότητα της ελλειπτικότητας.
Το μυθιστόρημα γράφεται, όπως θα πει ο Καρλ, «για να εξηγήσουμε και στον εαυτό μας πώς φτάσαμε εδώ».
