Το Romantasy –νεολογισμός που συνδυάζει επιτυχημένα τις λέξεις «romance» και «fantasy»– δεν είναι μόνο το πιο εμπορικά επιτυχημένο λογοτεχνικό είδος της τελευταίας εικοσαετίας, αλλά εκείνο που μεταμόρφωσε όσο κανένα άλλο στο πρώτο τέταρτο του 21ου αιώνα το τοπίο της εκδοτικής βιομηχανίας συνολικά. Συνδυάζοντας το συναισθηματικό βάθος του ρομάντζου με τη φαντασία των μαγικών κόσμων, κυριαρχεί στις λίστες των ευπωλήτων, έχοντας δημιουργήσει μια πιστή κοινότητα πολλών εκατομμυρίων αναγνωστών ανά τον κόσμο.
Παρά το γεγονός ότι ο όρος «Romantasy» εισήλθε στο λεξιλόγιο του Διαδικτύου το 2008, οι ρίζες του εκτείνονται πολύ βαθύτερα στην ιστορία της λογοτεχνίας. Ξεκινώντας από τις ιπποτικές αναζητήσεις του 15ου αιώνα –για να μην ανατρέξουμε καν στα λαϊκά παραμύθια– περνάει στη γοτθική λογοτεχνία του 18ου αιώνα και φτάνει μέχρι το σήμερα –αλλά και το αύριο– συνδυάζοντας μαγικά στοιχεία και συναρπαστικές ερωτικές ιστορίες. Η πραγματική έκρηξη του είδους ήρθε με τη σειρά «Twilight» της Στέφανι Mέγιερ το 2005, ενώ η μαζική αναγνώριση και η εμπορική κυριαρχία του έρχεται τη δεκαετία του 2020, με τη σειρά της Σάρα Τζ. Mάας, «A Court of Thorns and Roses». Η άνοδος του Romantasy είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την επιρροή του BookTok –της βιβλιοφιλικής κοινότητας του TikTok– που μετέτρεψε το είδος σε παγκόσμιο φαινόμενο.
Σε αντίθεση με τα παραδοσιακά μυθιστορήματα φαντασίας, όπου ο έρωτας, όταν υπάρχει, είναι δευτερεύουσα υπόθεση, στο Romantasy η ρομαντική σχέση βρίσκεται στο επίκεντρο της αφήγησης. Ταυτόχρονα, ο φανταστικός κόσμος δεν είναι μια απλή «διακόσμηση», αλλά αναπόσπαστο μέρος της πλοκής. Τα κύρια χαρακτηριστικά του Romantasy περιλαμβάνουν ισχυρές και ανεξάρτητες γυναίκες πρωταγωνίστριες, ωραία ανεπτυγμένους φανταστικούς κόσμους με πλούσια συστήματα μαγείας, πολιτικές συνωμοσίες και μυθικά πλάσματα, αμείωτη συναισθηματική ένταση και διλήμματα, χαρακτήρες με ηθικά αμφίσημες προθέσεις που, συχνά, από εχθροί γίνονται εραστές με έντονη χημεία μεταξύ τους (και πολύ συχνά με «spicy», αισθησιακές σκηνές) και ένα σαφές, εγγυημένα happy end – ή, τουλάχιστον, «happy for now».
Επανάσταση σε βελούδο
Το κοινό του Romantasy αποτελείται κυρίως από γυναίκες ηλικίας 18-35 ετών, αν και το ηλικιακό φάσμα συνεχώς διευρύνεται, φτάνοντας σήμερα να καλύπτει μία επιπλέον εικοσαετία. Μάλιστα, οι αναγνώστριες που ανακάλυψαν το είδος στην εφηβεία τους συνεχίζουν να αγοράζουν νέους τίτλους και στην ενήλικη ζωή τους. Το Romantasy είναι έντονα απελευθερωτικό, καθώς προσφέρει αφηγήσεις γραμμένες από γυναίκες, για γυναίκες, με γυναίκες πρωταγωνίστριες. Σε έναν κόσμο που ακόμη και σήμερα περιορίζει ή ελέγχει τη γυναικεία σεξουαλικότητα, το Romantasy επιτρέπει στις αναγνώστριες να εξερευνήσουν την επιθυμία τους μέσα από φανταστικούς κόσμους στους οποίους δεν διατρέχουν κανέναν κίνδυνο. Οι ηρωίδες, εδώ, δεν είναι παθητικά ή άβουλα θύματα, αλλά ρωμαλέοι χαρακτήρες που διεκδικούν την εξουσία. Το Romantasy, όπως διαβάζουμε, «είναι μια εξέγερση τυλιγμένη σε βελούδο». Είναι μια σύγχρονη όψη του φεμινισμού.
Το κοινό του Romantasy αποτελείται κυρίως από γυναίκες ηλικίας 18-35 ετών, αν και το ηλικιακό φάσμα συνεχώς διευρύνεται. Δεν είναι μία ακόμη λογοτεχνική «μόδα», αλλά ένα πολιτισμικό φαινόμενο, που αντικατοπτρίζει τις μεταβαλλόμενες αξίες και επιθυμίες των αναγνωστριών.
Μας λέει επ’ αυτού η Σαπφώ Καρδιακού, σύμβουλος εκδόσεων: «Τα δημογραφικά στοιχεία αναγνωσιμότητας παγκοσμίως ωθούν εκδότες και βιβλιοπώλες στην επικέντρωση στο γυναικείο κοινό: οι αναγνώστριες δυστοπικού Young Adult και φαντασίας, ωριμάζοντας, προσανατολίζονται στο Romantasy περισσότερο από άλλα λογοτεχνικά είδη. Γιατί; Σε αυτό το υποείδος λογοτεχνίας –όπως στους ΥΑ προπομπούς του– οι γυναικείοι χαρακτήρες είναι ενδυναμωμένοι, επιβιώνουν σε σύμπαντα που γεννούν αντιξοότητες τις οποίες οι ηρωίδες υπερπηδούν θριαμβεύοντας, σώζοντας τον άμεσο κύκλο τους ή ακόμη και τον κόσμο ολόκληρο, ενόσω ο άνδρας δευτεραγωνιστής –αγγελικά πλασμένος μεταφορικά και κυριολεκτικά– τις εξυψώνει στην αμοιβαία και ισότιμη σχέση τους. Κοιτώντας γύρω μας σήμερα, τώρα, όσο η κοινωνική και νομική υπόσταση της γυναίκας αμφισβητείται και υποβιβάζεται, το Romantasy διορθώνει τα στραβά του κόσμου, φτιάχνει μια cosy γωνιά για τις αναγνώστριές του – ένα καταφύγιο ασφαλούς εκπροσώπησης».
«Οι γυναικείοι χαρακτήρες είναι ενδυναμωμένοι, επιβιώνουν σε σύμπαντα με αντιξοότητες, σώζοντας τον άμεσο κύκλο τους ή ακόμη και τον κόσμο ολόκληρο, ενόσω ο άνδρας δευτεραγωνιστής τις εξυψώνει στην αμοιβαία και ισότιμη σχέση τους», λέει στην «Κ» η σύμβουλος εκδόσεων Σαπφώ Καρδιακού.
Διόλου αναπάντεχα, πολλοί κριτικοί χαρακτηρίζουν το Romantasy φτωχό λογοτεχνικά, υποστηρίζοντας ότι δίνει προτεραιότητα στην ψυχαγωγία και στην εμπορική επιτυχία έναντι της γραφής «υψηλής ποιότητας», αδιαφορώντας όμως για το γεγονός πως οι καταναλωτές του αποζητούν πράγματι καλές, πειστικές, χορταστικές αφηγήσεις, ενώ άλλοι του αποδίδουν υπερβολική τυποποίηση και χρήση «συνταγών», παραβλέποντας ότι, ανέκαθεν, η όλη λογοτεχνία είδους στηρίζεται ακριβώς σε δεδομένους «τρόπους». Μάλιστα, η παρατηρούμενη ένταση της κριτικής απουσιάζει συνήθως από αντίστοιχα μυθιστορήματα είδους (θρίλερ κ.τ.π.) που απευθύνονται κυρίως σε ανδρικό κοινό, ενώ έλειπε εντελώς στην παραδοσιακή φαντασία, ιστορικά κυριαρχημένη από άνδρες συγγραφείς.
Ο οικονομικός αντίκτυπος
Η επιτυχία του Romantasy, είδους εστιασμένου στη γυναικεία ευχαρίστηση και επιθυμία, έχει μετασχηματίσει άρδην τον εκδοτικό κλάδο. Οι παραδοσιακοί εκδοτικοί οίκοι του εξωτερικού έχουν δημιουργήσει ειδικά imprints αφιερωμένα αποκλειστικά στο Romantasy, αυξάνοντας εντυπωσιακά τα έσοδά τους, ενώ χάρη ακριβώς σ’ αυτό έχουν αναγεννηθεί μερικές χιλιάδες φυσικά βιβλιοπωλεία, την ίδια στιγμή που ανοίγουν νέα, εξειδικευμένα σε βιβλία που συνδυάζουν έρωτα, δράση, φανταστικά σύμπαντα και γυναίκες που θριαμβεύουν.
Παρά τις όποιες πρώιμες ανησυχίες ότι το Romantasy μπορεί να ήταν μια παροδική τάση, όλα τα σημάδια δείχνουν ότι το είδος έχει μόνιμη και αδιατάρακτη θέση στην αγορά του βιβλίου. Η διαφοροποίησή του σε υποείδη –ιστορικό, αστικό, LGBTQ+ και πολλά άλλα–, η αστραπιαία διεθνής επέκτασή του και οι τηλεοπτικές μεταφορές των μεγάλων επιτυχιών που ήδη ξεκινούν στις πλατφόρμες streaming, δημιουργούν βέβαιες συνθήκες μακροπρόθεσμης βιωσιμότητας.
Το Romantasy δεν είναι μία ακόμη λογοτεχνική «μόδα», αλλά ένα πολιτισμικό φαινόμενο, που αντικατοπτρίζει τις μεταβαλλόμενες αξίες και επιθυμίες των αναγνωστριών. Η ιστορία του μόλις αρχίζει.
