Παράξενη περίπτωση ο Σαββόπουλος. Μας εκνεύριζε όπως κάποιος θείος που πετάει γραφικότητες στο εορταστικό τραπέζι – και παράλληλα ξέραμε ότι ήταν ένας από τους πιο σημαντικούς Ελληνες. Μπροστά στον πολύ κόσμο έβγαζε πούρα, γινόταν υπερόπτης, στρυφνός, απότομος. Από κοντά δεν ήταν έτσι. Τι ισχύει, τελικά; Εχω ακούσει διάφορα για το τι άνθρωπος ήταν, όπως και εσείς. Προσωπικά κρατάω τις ώρες που πέρασα μαζί του, αθροίζοντας λεπτά από τις συναντήσεις μας στο γραφείο του, σε καμαρίνια και σε εκθέσεις φίλων.
Ο Σαββόπουλος που γνώρισα εγώ ήταν ένας ευγενικός κύριος, με αρκετές σιωπές, παρορμητικός σαν παιδί, αφηρημένος και ενίοτε αφελής. Είχε και πλάκα. Μια φορά τον επισκεφθήκαμε στο καμαρίνι με τον Αχιλλέα Ραζή και μας είπε «καλώς τους αρμόδιους!». Οταν του λέγαμε ότι τα τραγούδια του μας διαμόρφωσαν, έλεγε «συγγνώμη αν σας πήρα στον λαιμό μου». Κάποτε του ζήτησα να συμμετέχει με κείμενό του σε ένα βιβλίο που έγραφα για τον Μπομπ Ντίλαν. Ηταν ο μόνος από όσους προσέγγισα που είπε «ευχαριστώ που με σκέφτηκες». Μου έκανε μεγάλη εντύπωση. Οταν τελικά βγήκε το βιβλίο, πήγα αμέσως στο γραφείο του στο Κολωνάκι. «Είσαι χαρούμενος;», ρώτησε καθώς το ξεφύλλιζε. «Πολύ», του απάντησα. Θυμάμαι κοίταξε στο κενό, έκανε μια παύση, πήρε μια γλυκιά έκφραση και είπε «ε, βέβαια!».
Στόμφος και τρόμος
Βλέπω ξανά τις τηλεοπτικές του συνεντεύξεις. Από τα ’70s μέχρι και το 2020 περίπου, φαίνεται απολύτως σίγουρος γι’ αυτά που λέει. Εχει στόμφο. Εχει ζωηρό βλέμμα και διδακτισμό. Τα τελευταία χρόνια δεν ήταν έτσι. Το βλέμμα του, κάπως τρομαγμένο. Με μια ασθενική φωνή και μια όλο και πιο λευκή επιδερμίδα, έλεγε τις ίδιες ιστορίες ξανά και ξανά, σαν να έδινε παράσταση. Προσποιόταν τον ορεξάτο, ενώ δεν ήταν. Εστελνε μηνύματα σε ανθρώπους με τους οποίους είχε χρόνια να μιλήσει και τους έγραφε «σ’ αγαπώ πολύ». Ενιωθε τύψεις για το πώς φέρθηκε σε συγγενείς και συναδέλφους και το εξέφρασε με ένα τελευταίο μεγάλο έργο – την αυτοβιογραφία του.
Τελικά, τι τον είχε οδηγήσει σε κακές συμπεριφορές και σε μικρότητες; «Είναι δυστυχισμένος», μου είπε κάποτε ένας φίλος. Ναι, αλλά γιατί; Επειδή τον θεωρούσαν προδότη οι αριστεροί; Λόγω της σφιγμένης σχέσης με τους γιους του; Αυτό που δεν έχω δει πουθενά να αναφέρεται, είναι ότι ο Σαββόπουλος υπήρξε ένα παιδί που, σε μεγάλο βαθμό, εισέπραξε απόρριψη από τους γονείς του. Δεν αποδέχονταν τις επιλογές του. Σχεδόν τον ξέχασαν όταν κατέβηκε από τη Θεσσαλονίκη στην Αθήνα, σχεδόν τον διέγραψαν.
Θυμός και σύγχυση
Τα τραγούδια και οι πράξεις του κουβαλούν νομίζω τη σύγχυση, τον θυμό και την ορμή που προκάλεσε αυτή η απόρριψη, την οποία έκτοτε έβρισκε μπροστά του διαρκώς. Οσο πιο ψηλά ανέβαινε, τόσο πονούσε σε κάθε πτώση. Οσο πιο φουσκωμένο το εγώ του, τόσο πιο μεγάλο το μπαμ στο σκάσιμο του μπαλονιού. Καμιά φορά με κοιτούσε και αναρωτιόμουν αν όντως με βλέπει. Είχε κάτι χαμένο το βλέμμα του, σαν να απέφευγε την επαφή. Ορισμένοι το εκλάμβαναν ως υπεροψία. Οταν όμως τον είχα ρωτήσει αν τον ενοχλούν τα αρνητικά σχόλια, μου είχε πει «μα ακόμα και μορφασμό απόρριψης να δω, στεναχωριέμαι». Θα τον θυμάμαι σαν έναν από τους πιο φωτεινούς ανθρώπους, γνωρίζοντας ότι το φως αυτό έβγαινε τόσο από τη χαρά, όσο και από την πίκρα του.
«Κεντώντας» μέσα και έξω από το στούντιο
Στιγμές από τα παρασκήνια της δισκογραφικής του πορείας
Της Ντόρας Ρίζου
Οταν ήμουν πολύ νέα και εργαζόμουν στη δισκογραφική εταιρεία Columbia, παρότι περνούσα όμορφα και δημιουργικά, είχα κρυφό όνειρο να εργαστώ στη Lyra. Το νέο κύμα καθόρισε τα εφηβικά μου χρόνια. Μα πιο πολύ ο Διονύσης Σαββόπουλος. Να, λοιπόν, που έπειτα από κάποια χρόνια έγινα υπεύθυνη της δισκογραφικής εταιρείας Λύρα στη Θεσσαλονίκη, έχοντας μετακομίσει εκεί για μία δεκαετία.
Ομως, για κακή μου τύχη, ο Σαββόπουλος έφυγε από την εταιρεία και μεταπήδησε στην τότε Polygram. Πίκρα.
Ωστόσο, συνεργάστηκα για πρώτη φορά μαζί του με την ιδιότητα της εικαστικού, σχεδιάζοντας την αφίσα για τη μεγάλη συναυλία του με την Ελευθερία Αρβανιτάκη.
Στου Παπάζογλου
Το Πάσχα του 1989, στο σπίτι του αλησμόνητου Νίκου Παπάζογλου, πήγαμε οικογενειακώς να ψήσουμε παραδοσιακά το αρνί στον κήπο του Νίκου και της Βαρβάρας. Ηταν και ο Τάκης Σιμώτας, συγγραφέας και στιχουργός και ο κολλητός φίλος του Διονύση. Μας έβαλε να ακούσουμε το «Κούρεμα», τον δίσκο που θα κυκλοφορούσε από την καινούργια του εταιρεία. Ακούσαμε το ηχογράφημα δύο φορές ολόκληρο. Ηταν η εποχή που είχαμε υπομονή και ακούγαμε πολύ προσεκτικά και ευλαβικά μουσική. Στην αρχή σοκαρίστηκα. Αλλά μετά, όταν έδιωξα τον εγωισμό και την πικρία που ένιωσα που έφυγε από τη Lyra, ένιωσα ότι ήταν σκληρό ηχογράφημα μεν, πολύ καλό δε. Νέα εποχή, την αφουγκράστηκε ο ποιητής, τον αγαπάμε και τον ακολουθούμε, αυτό αποφάσισα.
Στη Θεσσαλονίκη εύκολα έκανες παρέες, τα στέκια ήταν λίγα, όλα σχεδόν στο κέντρο και όταν ανέβαινε ο Σαββόπουλος στην πατρίδα του, μαζευόταν όλη η παρέα σε μπαράκια και μας έλεγε ιστορίες με τον δικό του παραμυθένιο τρόπο.
Οταν έφυγε ξαφνικά από τη ζωή στα 50 του χρόνια ο κοινός μας καρδιακός φίλος Δημήτρης Πανάγος, κάναμε το ετήσιο μνημόσυνό του σε ένα μικρό συναυλιακό χώρο στη Θεσσαλονίκη. Ηταν η ωραιότερη και η πιο καρδιακή παράσταση του Σαββόπουλου. Οση ώρα κράτησε, ανάμεσα στα τραγούδια, απευθυνόταν προς τον ουρανό και τον Δημήτρη σαν να ήταν εκεί και να άκουγε. Τότε κατάλαβα τη βαθιά ευαισθησία του και την αλήθεια πίσω από την ενίοτε απόμακρη στάση του.
Η σχολή
Η περίφημη «σχολή Θεσσαλονίκης» βασίστηκε στον Σαββόπουλο και μετά στον Παπάζογλου, χωρίς να υποτιμώ τον δικό μου ρόλο. Αλλά η αρχή του νήματος ήταν αυτός. Με την ανατρεπτική παραγωγή «Η εκδίκηση της γυφτιάς» των Νίκου Ξυδάκη και Μανώλη Ρασούλη, με κύριο ερμηνευτή τον Νίκο Παπάζογλου.
Ο Σαββόπουλος όταν κατέβηκε στην Αθήνα, στις αποσκευές του είχε τους ποιητές που τον καθόρισαν, τον Νίκο Γαβριήλ Πεντζίκη, τον Ντίνο Χριστιανόπουλο, τον Γιώργο Ιωάννου, τον ζωγράφο φίλο του Γιάννη Ζήκα και όλους τους πνευματικούς ανθρώπους της πόλης του. Και τη συννεφιασμένη μελαγχολία της Θεσσαλονίκης, τον καημό της συμβασιλεύουσας και μετά συμπρωτεύουσας, ίσως το αιώνιο παράπονο του Χριστιανόπουλου.
Τα «δάνεια»
Συνεργαστήκαμε πολύ όταν επέστρεψε στη Lyra στην Αθήνα και ήμουν κι εγώ εκεί. Με προθυμία συμμετείχε στον δίσκο της Πόλυς Πάνου «Ενα τραγούδι για τον Πειραιά», λέγοντας ότι σε μια μεγάλη Κυρία του τραγουδιού δεν λες ποτέ όχι. Και στον δίσκο του Λουδοβίκου των Ανωγείων «Ανοιξα μανταρίνι και σε θυμήθηκα», γιατί τον θεωρούσε ικανό παραμυθά.
Στο στούντιο, στις ηχογραφήσεις, ήταν ο πιο τελειομανής καλλιτέχνης που γνώρισα, οι παραγωγές του ήταν «κέντημα». Οταν έγινε η παρουσίαση της επανέκδοσης των βιβλίων του Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη, ενάμιση χρόνο πριν, ο Σαββόπουλος, αρκετά καταπονημένος πια, μίλησε σε οθόνη, όχι με φυσική παρουσία, δηλώνοντας τον θαυμασμό του στον ποιητή, συγγραφέα και ζωγράφο και λέγοντας ότι οι στίχοι «Να μας πάρεις μακριά/ να μας πας στα πέρα μέρη/ φύσα θάλασσα πλατιά/ φύσα αγέρι, φύσα αγέρι» ήταν από το βιβλίο «Η αρχιτεκτονική της σκόρπιας ζωής» του Πεντζίκη.
Σπιρτάδα
Χαίρομαι και τον ευγνωμονώ που η δισκογραφική μου καριέρα τελείωσε με τον χρυσό δίσκο που πήραμε για το ηχογράφημα «Ο πυρήνας».
Με ανακουφίζει η σκέψη ότι στα γενέθλια των 80 χρόνων του, που οργάνωσε η παντοτινή του αγάπη, Ασπα, τον είδα κομψό όπως πάντα, χαρούμενο που ήρθαν τα εγγόνια του και μας μίλησε με τη γνωστή νεανική του σπιρτάδα.
Ισως να ήταν ο Διονύσης Σαββόπουλος η αιτία που με οδήγησε στη δισκογραφία.
Η κ. Ντόρα Ρίζου ήταν διευθύντρια παραγωγής της δισκογραφικής εταιρείας Lyra (1986-2007)
