«Ξέρω καλά ότι η σεξουαλικότητα, σε κάθε μορφή της, τάραζε και θα ταράζει την κοινωνία. Οπως φαίνεται, είμαστε ακόμη γεμάτοι προκαταλήψεις για το γυμνό σώμα. Γι’ αυτό δεν μπορούσα να κάνω νωρίτερα το “Balkan Erotic Epic”. Επρεπε να βρω το κουράγιο. Τώρα πλέον δεν με νοιάζει. Κάνουμε αυτό που πιστεύουμε ότι είναι το καλύτερο για το έργο μας».
Η περφόρμερ και αρχιέρεια της σύγχρονης τέχνης Μαρίνα Αμπράμοβιτς και ο χορογράφος Μπλενάρντ Αζιτζάι ντυμένοι στα μαύρα εμφανίζονται στην οθόνη του υπολογιστή και η μακριά μελαχρινή κόμη και των δύο επιτείνει την αίσθηση ότι συνομιλώ με παγανιστές του Μεσαίωνα σε μια pixeleted συνέντευξη. Εκείνη όσο μεγαλώνει –του χρόνου κλείνει τα 80 της– χώνεται πιο βαθιά στις σλαβικές ρίζες της, μέσα στο χώμα, με ακατάβλητη ενέργεια: μυστικισμός, βία και διαρκής υπέρβαση των κοινωνικά αποδεκτών ορίων. Εκείνος είναι ένας ταξιδιώτης στη σύγχρονη μεταβαλλόμενη Ευρώπη, που ξεκίνησε τη διεθνή καριέρα του από τα Βαλκάνια, κάνοντας μάλιστα ένα πέρασμα από την Ελλάδα. «Πάντα έχω την επιθυμία να φύγω και να πάω εκεί όπου δεν μου επιτρέπεται. Απολαμβάνω την εργασία με νόημα», λέει.
Θεωρούν ότι ήταν γραφτό να συναντηθούν για να γίνει αυτό το έργο, η μεγαλύτερη παραγωγή που έκανε ποτέ η Αμπράμοβιτς. Στο Μάντσεστερ, σε έναν πρώην βιομηχανικό χώρο 28.000 τετραγωνικών μέτρων ξετυλίγεται ένα διαφορετικό έπος, διονυσιακό, μυστικιστικό και χθόνιο. Η παράσταση συνδυάζει χορό, περφόρμανς, μουσική, κινηματογράφο και ψηφιακά πολυμέσα. Η δομή του «Balkan Erotic Epic» περιλαμβάνει 13 σκηνές και συμμετέχουν 70 ερμηνευτές (χορευτές, μουσικοί, τραγουδιστές).
«Η συνεργασία μας ήταν κάτι που έπρεπε να συμβεί, αλλά ξεκίνησε κάπως τυχαία. Είχα προσκληθεί από τον Θεόδωρο Κουρεντζή σε ένα πάρτι και εκείνος είχε προσκαλέσει επίσης τον Λούκα (σ.σ. Κοζλοβάκ) και τον Μάρκο (σ.σ. Νικοντίγιεβιτς), που έγιναν οι συνθέτες του “Balkan Erotic Epic”, σταθεροί συνεργάτες της Μαρίνας σε άλλα έργα», διηγείται ο Μπλενάρντ Αζιτζάι. «Επαιζαν μουσική κι εγώ ένιωσα τρομερή έμπνευση. Αρχισα να χορεύω, να αφήνομαι στον ρυθμό. Κάτι με κατέλαβε. Και επειδή από τη φύση μου είμαι πολύ περίεργος άνθρωπος, πήγα και μίλησα στον Λούκα. Του είπα: “Από πού είσαι; Τι είναι αυτή η μαγεία που δημιουργείτε απόψε;”. Μου λέει: “Είμαι από τη Σερβία”. Του λέω: “Ωραία, κι εγώ είμαι από την Αλβανία”. Δεν εξήγησα ότι είμαι χορογράφος ούτε ότι ζω στο Βερολίνο. Αυτό ήταν. Δεν ξαναβρεθήκαμε».
Την ίδια περίοδο η Αμπράμοβιτς έψαχνε απεγνωσμένα χορογράφο για να ζωντανέψει τη γλώσσα της αρχαίας βαλκανικής κουλτούρας, με την οποία είχε ασχοληθεί πριν από αρκετά χρόνια, δημιουργώντας μια ολιγόλεπτη ταινία. «Ημουν στο μηδέν. Και τότε μίλησα με τον Λούκα και του είπα: “Δεν έχω κανέναν”. Και μου απάντησε: “Εχω κάποιον εξαιρετικό”. Και είχε δίκιο».
Με τα τυχαία αλλά μοιραία που συμβαίνουν ακριβώς επειδή η Μαρίνα και ο Μπλενάρντ τα πιστεύουν, σε αυτό το σημείο ακριβώς η σύνδεση διακόπηκε. Ξαναρχίσαμε πιεσμένοι από τον χρόνο, μέσω μιας ψηφιακής πλατφόρμας που μας στρίμωξε στην οθόνη των κινητών τηλεφώνων μας.
«Ξέρετε τι ήταν πολύ ενδιαφέρον χθες;», ρωτάει η Μαρίνα Αμπράμοβιτς μόλις αρχίζουμε πάλι. «Η αντίδραση ορισμένων ανθρώπων στην παράσταση. Μου λένε κάτι που δεν είχα συνειδητοποιήσει: “Είσαι εδώ στη Βρετανία, μπαίνεις στο Factory International και δεν βλέπεις μόνο Βαλκάνια – τα μυρίζεις κιόλας”».
– Κυρία Αμπράμοβιτς, το έργο σας ανέκαθεν προκαλούσε, αλλά εσείς καταφέρατε να επιβάλετε τα δικά σας «σκάνδαλα» στη σύγχρονη τέχνη.
– Δεν με ενδιαφέρει το σκάνδαλο καθαυτό. Θέλω η τέχνη να έχει δύναμη, να έχει νόημα, να σε συγκινεί, να είναι υπερβατική, να θέτει νέα ερωτήματα, να δημιουργεί νέες φόρμες. Αυτό έχει σημασία. Το σκάνδαλο είναι απλώς ένα παρεπόμενο όταν η κοινωνία δεν μπορεί να αποδεχθεί αυτό που συμβαίνει τη δεδομένη στιγμή. Ολες οι καλές ιδέες αποκτούν νόημα με τον καιρό. Η ίδια η κατασκευή του πύργου του Αϊφελ ήταν σκάνδαλο. Η 5η Συμφωνία του Μπετόβεν ήταν σκάνδαλο. Κι όμως, όλα αυτά έγιναν ορόσημα της Ιστορίας μας.
Δεν με ενδιαφέρει το σκάνδαλο καθαυτό. Θέλω η τέχνη να έχει δύναμη, να έχει νόημα, να σε συγκινεί, να είναι υπερβατική, να θέτει νέα ερωτήματα. Το σκάνδαλο είναι απλώς ένα παρεπόμενο όταν η κοινωνία δεν μπορεί να αποδεχθεί αυτό που συμβαίνει. -Μαρίνα Αμπράμοβιτς
– Σε μια σκηνή, 40 γυμνοί περφόρμερς σε ένα νεκροταφείο οργιάζουν με παρτενέρ σκελετούς. Αλλοτε οι γυναίκες σηκώνουν τα φουστάνια τους και προκαλούν τη φύση να σταματήσει τη βροχή. Πιστεύετε ότι το σημερινό κοινό αντιλαμβάνεται τις αρχαίες τελετουργίες για τη ζωή και τον θάνατο;
Μαρίνα Αμπράμοβιτς: Πρώτα απ’ όλα, όταν παρουσιάστηκε η «Ιεροτελεστία της Ανοιξης» του Στραβίνσκι το 1932 στο Παρίσι, ο Νιζίνσκι χόρευε έχοντας στύση μέσα στο παντελόνι του. Ηταν τεράστιο σκάνδαλο. Ομως αυτό το έργο έγινε εμβληματικό και μέρος της γλώσσας του σύγχρονου χορού. Πιστεύω ότι κάνουμε κάτι ανάλογο τώρα με ό,τι έκανε τότε ο Στραβίνσκι και ο Νιζίνσκι. Μέσα από μια σειρά συμβολικών τελετουργικών πράξεων και αδάμαστης κίνησης, το έργο ξεδιπλώνεται ως υβρίδιο χορού, τελετουργίας και βαλκανικής λαογραφίας. Είναι γνωστό ότι οτιδήποτε καινούργιο υφίσταται άγρια κριτική. Αν δεν σε αμφισβητήσουν δεν έχεις κάνει τίποτε ενδιαφέρον.
Μπλενάρντ Αζιτζάι: Τα Βαλκάνια υπήρξαν διαρκώς τόποι σε ένταση λόγω πολιτικών και κοινωνικών συγκρούσεων. Η τέχνη υπάρχει, αλλά ακόμη δεν έχουμε τις δομές που θα μπορούσαν να τα κάνουν γνωστά σε διεθνές επίπεδο. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια σημειώνεται σημαντική πρόοδος. Με αυτό το έργο αποκαλύπτουμε το είναι μας, αυτό που είμαστε. Ταυτόχρονα, φέρνουμε στοιχεία με τα οποία άνθρωποι από άλλους πολιτισμούς μπορούν να βρουν συνδέσεις με τη δική τους ζωή. Ή και όχι. Αλλά θα βρουν και συναισθήματα.
Μπλενάρντ Αζιτζάι: Κάθε σκηνή σε αυτό το έργο βασίζεται πάνω στην παράδοση. Προσπαθούμε να αναβιώσουμε αυτά τα ιστορικά τελετουργικά με ειλικρίνεια για να δημιουργηθεί αυθεντικό νόημα. Με τη Μαρίνα δουλέψαμε πολύ ώστε να αφαιρέσουμε κάθε ίχνος θεατρικότητας. Κάθε κίνηση πρέπει να είναι πηγαία, να προέρχεται από το ένστικτο του σώματος, από τη μνήμη, από την αναπνοή. Μοιραζόμαστε την πεποίθηση ότι το σώμα κουβαλάει αντιφάσεις –όπως την απόλαυση και τον πόνο, την έκσταση και το πένθος– χωρίς να χρειάζεται να επιλύονται. Ετσι, η χορογραφία γίνεται ένα δοχείο που τα περιέχει όλα αυτά.
Με αυτό το έργο αποκαλύπτουμε το είναι μας, αυτό που είμαστε. Ταυτόχρονα, φέρνουμε στοιχεία με τα οποία άνθρωποι από άλλους πολιτισμούς μπορούν να βρουν συνδέσεις με τη δική τους ζωή. Ή και όχι. Αλλά θα βρουν και συναισθήματα. -Μπλενάρντ Αζιτζάι
Μαρίνα Αμπράμοβιτς: Ερχόμαστε από δύο εντελώς διαφορετικές αφετηρίες. Ο Μπλενάρντ προέρχεται από την παράδοση του χορού, εγώ από την παράδοση της περφόρμανς μακράς διαρκείας. Οταν αυτά τα δύο ενώνονται δημιουργείται ένα τρίτο στοιχείο πολύ ισχυρό. Επειδή το έργο διαρκεί τέσσερις ώρες, οι χορευτές μπαίνουν σε ολοένα και πιο έντονα, σχεδόν υπερβατικά, βιώματα. Υπάρχει μια πολύ δυνατή στιγμή όπου οι γυναίκες δείχνουν το αιδοίο τους για να τρομάξουν τις κατσίκες – κάτι που θα μπορούσε να φανεί κιτς, χυδαίο, ή ακόμη και πορνογραφικό. Ομως, μέσα από το τελετουργικό που δημιουργούμε, η σκηνή μεταμορφώνεται σε κάτι ωμό, πρωτογενές. Το σώμα είναι τόπος επιθυμίας, σύγκρουσης και μεταμόρφωσης. Το κοινό στην αρχή σοκάρεται, μετά παρασύρεται. Το έργο εμβαθύνει στον ερωτισμό, όχι ως θέαμα αλλά ως μια δύναμη που αμφισβητεί τους κοινωνικούς κανόνες γύρω από τη σεξουαλικότητα, το φύλο και την εξουσία.
*Κυριακή 19/10 ολοκληρώνεται η παρουσίαση του έργου «Balkan Erotic Epic» στο Μάντσεστερ, στα Aviva Studios του Factory International. Στη συνέχεια η παραγωγή θα περιοδεύσει διεθνώς (Βερολίνο, Νέα Υόρκη, Χονγκ Κονγκ) και στα τέλη Ιανουαρίου 2026 θα φιλοξενηθεί στο Gran Teatre del Liceu στη Βαρκελώνη.
