«Εκλογές για Συντακτική» τιτλοφορούνταν το άρθρο που ο Γεώργιος Θ. Μαυρογορδάτος δημοσίευσε στο «Βήμα» στις 24 Οκτωβρίου του 1974, μετά την προκήρυξη εκλογών από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή για τις 17 Νοεμβρίου. Οπως γράφει στο υπό έκδοσιν βιβλίο του, «1975. Αγωνίες για το νέο Σύνταγμα» (κυκλοφορεί στις 30 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Πατάκη), «αναπόφευκτα, μετά την κατάρρευση της δικτατορίας επικράτησαν στην πολιτική ζωή για αρκετούς μήνες επείγοντα και πελώρια ζητήματα».
Το άρθρο οδήγησε στη σύσταση της «Ομάδας Επιστημόνων για ένα Δημοκρατικό Σύνταγμα» με «καθαρά πολιτική αποστολή», αποτελούμενη κυρίως από «παλιούς δασκάλους μου και φίλους, όπως ήσαν οι καθηγητές Φαίδων Βεγλερής, Γιώργος Κουμάντος, Αριστόβουλος Μάνεσης και Νίκος Παπαντωνίου» κ.ά.
Εκείνη την περίοδο καταγράφει στο νέο του βιβλίο ο Γ. Θ. Μαυρογορδάτος. Η «Κ» προδημοσιεύει σήμερα χαρακτηριστικό απόσπασμα της κοινοβουλευτικής συζήτησης πάνω στο ζήτημα των Γκλύξμπουργκ, το οποίο εκκινεί από το γεγονός της αποχώρησης σύσσωμης της αντιπολίτευσης από τις 21 Μαΐου.
Η. Μ.
ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ
Το άρθρο 111
Προσωπικά, δεν ήμουν συμφιλιωμένος με την ιδέα της οριστικής και αμετάκλητης αποχώρησης, αφού πρότεινα στον Γ. Μαύρο να επιστρέψουμε στη Βουλή στις 26 Μαΐου για τη συζήτηση του άρθρου 111. Αυτό περιείχε μεταβατικές διατάξεις. Είχαμε μάλιστα υποβάλει ως Αντιπολίτευση (ΕΚΝΔ, ΠΑΣΟΚ και ΕΔΑ/ΚΚΕ Εσωτερικού) πέντε τροπολογίες ή προσθήκες. Ηταν απόλυτη η άρνηση του Γ. Μαύρου […].
Δύο ήσαν οι σπουδαιότερες από αυτές τις τροπολογίες. Ζητούσαμε πρώτα την πλήρη διαγραφή της παρ. 4, που διατηρούσε σε ισχύ το Ψήφισμα της 16/29 Απριλίου 1952, δηλαδή δεκάδες Συντακτικές Πράξεις και Ψηφίσματα της μετακατοχικής περιόδου και του Εμφυλίου Πολέμου. Ο ειδικός εισηγητής της πλειοψηφίας και βουλευτής της Ν.Δ. Αθανάσιος Μίχας είχε την ίδια γνώμη, μιλώντας στις 26 Μαΐου. Ως συμβιβασμό πρότεινε μία ολιγόμηνη προθεσμία για την εκκαθάριση αυτής της νομοθεσίας – όπως και έγινε τελικά δεκτό.
«Οι εκλογές της 17ης Νοεμβρίου θα κρίνουν, ανάμεσα σ’ άλλα, τι είδους Σύνταγμα θα αποκτήσει η χώρα. Η απλή αυτή αλήθεια είναι άμεση ανάγκη να γίνει συνείδηση των ψηφοφόρων», ανέφερε ο συγγραφέας σε άρθρο του τον Οκτώβριο του ’74.
Ζητούσαμε ύστερα την προσθήκη μίας μεταβατικής διάταξης (με αφετηρία πρόταση που είχε υποβάλει από τις 15 Ιανουαρίου ο βουλευτής Λασιθίου της ΕΚΝΔ Ιωάννης Σεργάκης): «Τα μέλη και οι απόγονοι της οικογενείας η οποία εβασίλευσεν εν Ελλάδι δεν δύνανται να καταλάβουν δημοσίας θέσεις ουδέ να εκλεγούν εις αιρετά αξιώματα».
Μετά την αποχώρηση, παρακολουθούσα διακριτικά τις συνεδριάσεις της Βουλής, ενώ είχα γνωριστεί με τον Α. Μίχα τον καιρό της Συνταγματικής Επιτροπής. Στις 26 Μαΐου το βράδυ, μετά την ομιλία του, του έδωσα το χαρτί με τις τροπολογίες της ΕΚΝΔ για το άρθρο 111. Μια-δυο μέρες αργότερα, μου είπε ότι το έδειξε στον [υπουργό Δικαιοσύνης] Κ. Στεφανάκη, ο οποίος και το κράτησε. Προφανώς από εκεί αντέγραψε την τροπολογία που πρότεινε στην επόμενη συνεδρίαση της Βουλής για το Σύνταγμα, στις 2 Ιουνίου, ως παράγραφο 26 της κυβερνητικής διατύπωσης του άρθρου 111: «Τα μέλη και απόγονοι της Ελληνικής βασιλικής οικογενείας δεν δύνανται να καταλάβουν δημοσίας θέσεις ουδέ να εκλεγούν εις αιρετά αξιώματα». Λογικά, πρέπει να πήρε την έγκριση όχι μόνο του κυβερνητικού επιτελείου, αλλά και του ίδιου του Καραμανλή.
Στην αρχή της συνεδρίασης διαβάστηκε το κυβερνητικό κείμενο του άρθρου 111 κατά παράγραφο, ώστε να σημειωθούν ποιες παράγραφοι επρόκειτο να γίνουν δεκτές χωρίς καμία συζήτηση. Την κομματική «γραμμή» έδινε ως συνήθως ο Πρόεδρος της Βουλής Κ. Παπακωνσταντίνου. Στην παράγραφο 25 π.χ. είπε: «Νομίζω ότι δεν χρειάζεται ειδική επ’ αυτού συζήτησις. Και παρακαλώ να γίνει δεκτή».
Το ίδιο, όπως φαίνεται, πήγε να κάνει και για την παράγραφο 26. […] Στο σημείο αυτό ζήτησε τον λόγο επί της παραγράφου 26 ο βουλευτής Γ. Αποστολάτος, με αποτέλεσμα να κρατηθεί η παράγραφος για να συζητηθεί με τη σειρά της.
Η σειρά της ήρθε τις πρωινές ώρες της 3ης Ιουνίου, μετά τις 2 π.μ., ύστερα από πολύωρη και εξαντλητική συζήτηση για τα δάση, όταν πια είχαν μείνει στην αίθουσα μόνο 60 περίπου κυβερνητικοί βουλευτές. […]
Κατά τη συζήτηση […] μίλησαν εναντίον της τροπολογίας οι βουλευτές Α. Πνευματικός, Γ. Αποστολάτος, Α. Τσαλδάρης, Π. Καλογιάννης, Κ. Σερεπίσος, Δ. Φράγκος, Δ. Καλογήρου, Α. Αβραμίδης, Ι. Κατσαφάδος και Ι. Αντωνόπουλος.
Εκτός από αυτούς τους 10, καταψήφισαν την κυβερνητική πρόταση ο Πρόεδρος της Συνταγματικής Επιτροπής Κ. Τσάτσος, ο Αντιπρόεδρός της Θ. Κονίτσας, ο υπουργός Δημοσίων Εργων Χρ. Στράτος και οι βουλευτές Δ. Νιάνιας, Β. Κατσιβαρδάκος, Δ. Βρεττάκος, Μ. Εβερτ, Ι. Σταθόπουλος, Γ. Παπακωνσταντίνου, Ε. Ανερούσης, Ι. Σόδης, Π. Οικονομόπουλος, Σ. Παπαδάκης κ.ά.
Ενας μόνο, ο Δ. Ψηλός, μίλησε υπέρ της τροπολογίας, ενώ και ο Στεφανάκης ουσιαστικά δεν την υποστήριξε. Αρνήθηκε μόνο ότι συνεπαγόταν «μομφή» για τα μέλη της βασιλικής οικογένειας […].
Ανάμεσα στους ελάχιστους που ψήφισαν υπέρ της τροπολογίας ήσαν ο αδελφός του Πρωθυπουργού και υφυπουργός Προεδρίας Αχιλλέας Καραμανλής, ο υπουργός Γεωργίας Ιπποκράτης Ιορδάνογλου, οι βουλευτές Δ. Ψηλός και Κ. Παπαρρηγόπουλος και ο ίδιος ο υπουργός Δικαιοσύνης. Ηταν η μοναδική ψηφοφορία επί του Συντάγματος κατά την οποία ο Κ. Στεφανάκης θεώρησε αναγκαίο να σηκωθεί (ή «εγερθεί»), δηλαδή να ψηφίσει.
Ηταν επίσης η μοναδική ψηφοφορία σε όλη τη διάρκεια της συζήτησης του Συντάγματος κατά την οποία καταψηφίστηκε πανηγυρικά επίσημη κυβερνητική πρόταση. Η τροπολογία απορρίφθηκε κατά πλειοψηφία και, ως συνήθως, δεν έγινε καταμέτρηση.
Είχαν αποχωρήσει από την αίθουσα λίγο πριν από την ψηφοφορία ο Πρόεδρος της Βουλής Κ. Παπακωνσταντίνου και ο Γενικός Εισηγητής της πλειοψηφίας Δ. Παπασπύρου, που επέστρεψαν λίγο μετά. Είχαν επίσης αποχωρήσει οι υπουργοί Συντονισμού και Εμπορίου Π. Παπαληγούρας και Ι. Βαρβιτσιώτης.
Ως «επιστημονική ομάδα με καθαρά πολιτική αποστολή» περιγράφει ο Γ. Μαυρογορδάτος την «Ομάδα Επιστημόνων για ένα Δημοκρατικό Σύνταγμα», στην οποία συμμετείχαν μεταξύ άλλων οι καθηγητές Φ. Βεγλερής, Γ. Κουμάντος, Αρ. Μάνεσης και Ν. Παπαντωνίου.
Εγινε λοιπόν «φιλοβασιλικό πραξικόπημα»; Θα ήταν ακριβέστερο να συμπεράνουμε ότι υπήρξε απειλή ανταρσίας και κυβερνητική υποχώρηση.
Οπως φαίνεται, η διάταξη για την έκπτωτη δυναστεία υιοθετήθηκε και παρουσιάστηκε σαν κυβερνητική πρόταση αρκετά αψήφιστα, με την αμεριμνησία που καλλιέργησε στο επιτελείο του Καραμανλή η τυφλή πειθαρχία του «λόχου» των κυβερνητικών βουλευτών σ’ όλη τη διάρκεια των συζητήσεων του Συντάγματος. Ησαν βέβαιοι ότι δεν θα υπάρξουν προβλήματα ούτε αυτή τη φορά.
Μόλις όμως «μυρίστηκαν» ότι ετοιμαζόταν σφοδρή αντίδραση εναντίον της πρότασης, την εγκατέλειψαν – μαζί με τον υπουργό Δικαιοσύνης. Ο Κ. Παπακωνσταντίνου και ο Δ. Παπασπύρου βγήκαν από την αίθουσα, ενώ ο Κ. Τσάτσος έμεινε σιωπηλός και… καθιστός (δηλ. καταψήφισε). Οσο για τον υπουργό Δικαιοσύνης, που άλλωστε δική του ήταν κυρίως η πρωτοβουλία της πρότασης, δεν τόλμησε μόνος του ούτε μάχη να δώσει ούτε κυβερνητική εντολή και κομματική πειθαρχία να επικαλεστεί, χωρίς την παρουσία και την κάλυψη του Προέδρου της Βουλής. […]
Δημιουργήθηκε έτσι ένα νέο ζήτημα. Πρότεινα από τις 4 Ιουνίου να καταθέσει η Αντιπολίτευση ή πάντως η ΕΚΝΔ σχέδιο ψηφίσματος με το ίδιο περιεχόμενο πριν τερματιστεί η συντακτική εξουσία της Ε΄ Αναθεωρητικής Βουλής. Το είχα έτοιμο το πρωί της 7ης Ιουνίου για τη συνέντευξη τύπου του Γ. Μαύρου, αλλά εκείνος δεν θέλησε να το παρουσιάσει ούτε να το καταθέσει τότε. Κατατέθηκε τελικά στις 9 Ιουνίου, με υπογραφή μόνο του Ι. Σεργάκη, που είχε κάνει την αρχική πρόταση. Σε δηλώσεις του, ο Γ. Μαύρος καλούσε την Κυβέρνηση να προλάβει έστω την τελευταία στιγμή τους κινδύνους που συνεπαγόταν η απόρριψη της τροπολογίας, με την έγκαιρη έγκριση ψηφίσματος ομοίου περιεχομένου. Αλλά στις 10 Ιουνίου, τελευταία ημέρα που η Βουλή είχε ακόμη συντακτική εξουσία, η Κυβέρνηση αρνήθηκε να φέρει δικό της ψήφισμα, όπως και να επιτρέψει τη συζήτηση του σχεδίου που κατέθεσε καθυστερημένα η ΕΚΝΔ. Υποσχέθηκε μόνο να φέρει σχετικό νόμο.
