«Ζω με τους φονιάδες του πατέρα μου. Με εξευτελίζουν».
Ηλέκτρα
Βαρύ το φορτίο του πένθους και της μνήμης για την Ηλέκτρα. Παιδί της Κλυταιμνήστρας, δυστυχισμένη κόρη του Αγαμέμνονα και αδελφή της Ιφιγένειας, που θυσιάστηκε στον βωμό του Τρωικού Πολέμου, είναι καταδικασμένη να βλέπει τον Αίγισθο, τον εραστή της μητέρας της, να κάθεται στον θρόνο του πατέρα της και τη μάνα της να κοιμάται με τον δολοφόνο του, χωρίς να φοβάται το μίασμα, ούτε τη θεία δίκη. Το κακό όμως που διέπραξε η Κλυταιμνήστρα, δεν θα μείνει για πολύ καιρό ατιμώρητο. Η Ηλέκτρα σαν θηλυκός Αμλετ γυρνοβολά στο παλάτι και μηχανεύεται το σχέδιο εκδίκησης, μουρμουρίζοντας αν υπάρχει τελικά ένα «μέτρο για τις δυστυχίες» και αν είναι «ηθικά σωστό» να «ξεγράψουμε τους νεκρούς, σαν να μην έζησαν ποτέ».
Το όραμα του Δημήτρη Τάρλοου για τη σοφόκλεια Ηλέκτρα υλοποιήθηκε χωρίς ριψοκίνδυνες ερμηνευτικές ακροβασίες ή διφορούμενες αναγνώσεις του τραγικού νοήματος. Διείσδυσε στην τρικυμία του ταραγμένου μυαλού της Ηλέκτρας και εστίασε στο ερώτημα που τίθεται με αφορμή την τραγωδία: αν ο φόνος είναι απάντηση στον φόνο και αν η κάθαρση διά της αυτοδικίας είναι το ηθικό ζητούμενο. Ο Τάρλοου ανέδειξε τον τραγικό λόγο στη μετάφραση του Γιώργου Χειμωνά κι εργάστηκε με επιμονή στους χαρακτήρες. Ενδοσκόπησε στο ηθικό έρεισμα της ενδοοικογενειακής έριδας και σκηνοθέτησε το έργο από την οπτική του γυναικείου θρήνου, αλλά και της αντίθεσης ανάμεσα στο δίπολο: αγάπη και αφοσίωση στον πατέρα – φθόνος προς τη μητέρα.
Η σκηνοθετική γραμμή του προδίδει, ωστόσο, τις ταλαντεύσεις του ως προς την κατεύθυνση της εικαστικής όψης της παράστασης. Η συνεργασία με τον Πάρι Μέξη στα σκηνικά και στα κοστούμια προκάλεσε ορισμένες αισθητικές ανακολουθίες. Με σαφείς αναφορές στον λαϊκό εξπρεσιονισμό του Καρόλου Κουν, ο Μέξης εμπνεύστηκε από τη ζωγραφική παράδοση του Γιάννη Τσαρούχη και σκηνογράφησε τον οίκο των Ατρειδών σαν ένα σπίτι που καταρρέει από την ενδοοικογενειακή διαμάχη. Αυτή η διαμάχη αποτυπώνεται και σκηνοθετικά και σκηνογραφικά ως εμφύλια σύγκρουση. Και το παλτό του νεκρού Αγαμέμνονα που φοράει η Ηλέκτρα και τα στρατιωτικά ρούχα των Ορέστη και Πυλάδη παραπέμπουν στην όψη ανταρτών του Εμφυλίου. Στην ίδια παράσταση, η ασπίδα της Κλυταιμνήστρας έχει αποτυπωμένο το κεφάλι της Μέδουσας, ο Παιδαγωγός με την περικεφαλαία και την αρχαιοελληνική πανοπλία θυμίζει και στρατιωτικό του 1821, ενώ η Χρυσόθεμις και οι «κόρες των αρχόντων» του χορού είναι ντυμένες με φλοράλ αλλά και μονόχρωμα φορέματα από την αστική γκαρνταρόμπα του Μεσοπολέμου.
Προς την κατεύθυνση της ανομοιογένειας συνέβαλε και η μουσική σύνθεση του Φώτη Σιώτα, ανάμεικτη με ηλεκτρονικούς ήχους και μοιρολόγια από την περιοχή της Ηπείρου.
Το σκηνοθετικό τρικ της τεχνητής ομίχλης και η κίνηση τετραπόδων συγκαταλέγονται επίσης στις ευκολίες που τείνουν πια να αποτελέσουν κοινότοπες τεχνικές. Η Λουκία Μιχαλοπούλου εμπλούτισε φωνητικά και κινησιολογικά όλες τις κορυφώσεις του δράματος· αδίστακτη, σπαρακτική, μανιασμένη, αποφασιστική. Ερμήνευσε μια σκοτεινή ηρωίδα, άλλοτε κυριευμένη από την παραφροσύνη, άλλοτε εγκλωβισμένη στο μένος της εκδίκησης.
Η Ιωάννα Παππά αναρριχήθηκε με ωριμότητα στο ύψος του τραγικού ρόλου της Κλυταιμνήστρας και ψηλάφισε όλες τις εσωτερικές πτυχές του, από τη σκληρότητα και την ψυχρότητα έως την εσωτερική ευαισθησία της μάνας που μαθαίνει τον θάνατο του γιου της. Εξαιρετική στη σκηνή της απολογίας της, η ηθοποιός απέδωσε την αυτοπεποίθηση της Κλυταιμνήστρας με δυναμισμό, τηρώντας το μέτρο σε όλα τα επίπεδα.
Η πολύ καλή ηθοποιός Γρηγορία Μεθενίτη συμπληρώνει την τριλογία των γυναικείων ρόλων, ως Χρυσόθεμις, η κόρη που υποτάσσεται αντιπαραθέτοντας ένα ισχυρό συγκρουσιακό αντίλογο στο εκδικητικό πάθος της Ηλέκτρας. Αμήχανη η ερμηνεία του Γιάννη Αναστασάκη στον ρόλο του Παιδαγωγού, ισχυρή η ερμηνευτική στιγμή της αναγνώρισης του Ορέστη από τον Αναστάση Ροϊλό και πολύ καλή η παρουσία του Νικόλα Παπαγιάννη στον σύντομο ρόλο του σκληρού και άκαμπτου Αίγισθου. Συμβατική η παρουσία του χορού των γυναικών και ως προς τη διάταξη και ως προς την κίνησή τους στον σκηνικό χώρο.
Θετικό το συνολικό αποτύπωμα της τραγικής «Ηλέκτρας». Η σκηνοθεσία, αποφεύγοντας σοβαρούς κινδύνους φορμαλιστικών τεχνικών, προσέγγισε ολιστικά το έργο, προτείνοντας μια ενδιαφέρουσα ανάγνωση του Σοφοκλή και της δραματικής ουσίας του έργου του, όπως αυτή συμπυκνώνεται και στα λόγια της Ηλέκτρας: «Αυτοί που έχουν αίμα βασιλικό είναι αισχρό να ζουν αισχρά».
*Η κ. Ρέα Γρηγορίου είναι διδάκτωρ Ιστορίας – Δραματολογίας ΑΠΘ.
