Από τον πέμπτο όροφο της «Καθημερινής» αγναντεύω τη θέα. Το βλέμμα απλώνεται προς την άλλοτε παραλία του Νέου Φαλήρου, το Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας και τον λόφο της Καστέλλας. Ο ήλιος χρυσίζει τη θάλασσα. Ανισόπεδοι κόμβοι, φοίνικες, θόρυβος. Αλλά μπροστά μου, στη γωνία με τη Δημητρίου Φαληρέως, μπορώ ακόμη και βλέπω την κεραμιδένια στέγη ενός από τα παλαιότερα σπίτια του Νέου Φαλήρου.
Οταν χτίστηκε ήταν ένα σπίτι πάνω στη θάλασσα. Αν το παρατηρήσει κανείς προσεκτικά, θα διαπιστώσει ότι οι επεμβάσεις στην πρόσοψή του (πιθανώς από τη δεκαετία του ’50) παραπλανούν. Το σπίτι είναι πολύ παλιό. Φαίνεται από την πίσω όψη του, φαίνεται και από την τομή στην ανοιγμένη στέγη του. Διακρίνεται, άλλωστε, με την αρχική μορφή του στις πρώτες φωτογραφίες του Νέου Φαλήρου.
Σκέφτομαι συχνά πως η πορεία του Νέου Φαλήρου στον χρόνο δεν έχει ακόμη γίνει κατανοητή. Δεν έχει γίνει κομμάτι της αστικής μας συνείδησης το γεγονός ότι ένα εξαιρετικό παράδειγμα ανάπτυξης ενός θερέτρου και μιας εξοχικής συνοικίας κατά τα ευρωπαϊκά πρότυπα του 19ου αιώνα, εκφυλίστηκε τόσο πολύ από τον Μεσοπόλεμο και μετά ώστε στα τέλη της δεκαετίας του ’60 εκθεμελιώθηκε χωρίς ενδοιασμό και αργότερα ενταφιάστηκε κάτω από ανισόπεδους κόμβους.
Ο κύκλος ζωής στην παραλιακή ζώνη του Πειραιά και του Νέου Φαλήρου είναι μια ιστορία αποτυχίας. Παρατηρώ τη θέα προς την Καστέλλα και βλέπω ένα τοπίο που θα μπορούσε να είναι ένας μοναδικός συνδυασμός αστικού παρελθόντος της μπελ επόκ (με πινελιές από τον «Τρελλαντώνη» της Δέλτα) και μιας γνήσιας προαστιακής ζωής με όλη τη γλύκα της Αττικής και της αύρας του Σαρωνικού.
Τα παλιά σπίτια του Νέου Φαλήρου που σώζονται, κάποια θαυμαστά συντηρημένα, κάποια άλλα σε ερειπώδη κατάσταση, μας υπενθυμίζουν ποιότητες της αστικής μας ζωής που έχουμε προ πολλού υποτιμήσει.
Σήμερα, αν περπατήσει κανείς στα στενά του Νέου Φαλήρου θα δει αρκετά κατάλοιπα του ένδοξου παρελθόντος. Κάποια νεοκλασικά ή εκλεκτικιστικά αρχοντικά σου φέρνουν τη γεύση μιας παραθαλάσσιας Κηφισιάς, αλλά αν προσέξει κανείς το ψυχικό μικροκλίμα του Φαλήρου θα δει ότι πρόκειται για έναν ιδιότυπο, ξεχωριστό πολιτισμό, ένα μείγμα αστικής φαντασίωσης και αληθινής καθημερινότητας. Θυμάμαι πάντα τη διήγηση του ζωγράφου Δημοσθένη Κοκκινίδη, ο οποίος μου είχε αφηγηθεί την ατμόσφαιρα της ανέμελης παιδικής ηλικίας στους χωματόδρομους του Νέου Φαλήρου. Παιχνίδι έξω, ματωμένα γόνατα, βουτιές στη θάλασσα, ταψί με γεμιστά από τον φούρνο.
Αυτή η Ελλάδα έχει ούτως ή άλλως πεθάνει. Αλλά, να, που ζητήματα πολιτισμού, καθημερινής διαβίωσης δηλαδή, μας απασχολούν ολοένα και πιο πολύ. Τα παλιά σπίτια του Νέου Φαλήρου που σώζονται, κάποια θαυμαστά συντηρημένα, κάποια άλλα σε ερειπώδη κατάσταση, μας υπενθυμίζουν ποιότητες της αστικής μας ζωής που έχουμε προ πολλού υποτιμήσει. Και όμως, στους καταπράσινους δρόμους, καθώς η πρασιά παρέμεινε υποχρεωτική πριν καταληφθεί και αυτή από το δικαίωμα-υποχρέωση της στάθμευσης των Ι.Χ., υπάρχει ακόμη μια ευχάριστη ατμόσφαιρα προαστίου. Με λίγη φαντασία, νιώθει ο διαβάτης τι παράδεισος θα μπορούσε να ξεδιπλώνεται μπροστά στα μάτια του…
Στην «Καθημερινή» οφείλω τη γνωριμία μου με το Νέο Φάληρο, όταν η εφημερίδα εγκαταστάθηκε εδώ το 2001. Εκτοτε, επί ένα τέταρτο του αιώνα, κάθε γωνιά έχει καταγραφεί, σπίτια έχουν χαθεί ή έχουν ερειπωθεί ακόμη περισσότερο, πολλές νέες πολυκατοικίες έχουν ανεγερθεί, φωτογραφίες συγκροτούν ένα ημερολόγιο του προαστίου στις αρχές του 21ου αιώνα… Και κυρίως, κάθε παλιά φωτογραφία του Νέου Φαλήρου που συναντώ αντηχεί διαφορετικά πλέον, είναι ένας σπόρος σε ένα χωράφι ήδη οργωμένο.
Στη νέα αστική ιστορία των Αθηνών, Πειραιώς και περιχώρων, το κεφάλαιο για το Νέο Φάληρο θα έπρεπε να έχει περισσότερες σελίδες.
