Στις 31 Αυγούστου συμπληρώνονται 158 χρόνια από τον θάνατο του Σαρλ Μποντλέρ στα 46 του. Η πρώτη έκδοση της ποιητικής συλλογής του «Τα άνθη του κακού» (25/6/1857) προκάλεσε τη δίωξη του ποιητή για προσβολή δημόσιας ηθικής. Ποίηση λυρική, νεωτερική, εξεγερμένη, στο μεταίχμιο σώματος και πνεύματος, τρόμου και έκστασης.
Οι στίχοι του λυρικοί, εξεγερμένοι, στο μεταίχμιο σώματος και πνεύματος, τρόμου και έκστασης, προκάλεσαν τη δίωξη του ποιητή για προσβολή δημόσιας ηθικής.
Μεταξύ των ποιημάτων και η «Μουσική», που αρχίζει ως εξής: «Με συνεπαίρνει η μουσική σα θάλασσα συχνά!» (μετάφραση: Γιώργης Σημηριώτης). Ο Μποντλέρ σε δοκίμιά του διατύπωσε απόψεις του για τη μουσική. Ομως η αγάπη του για αυτή συνοδεύεται και από την αγάπη της μουσικής για αυτόν, αφού πολλοί μουσικοί ετερόκλητων ειδών εμπνεύστηκαν από τα «Ανθη του κακού» μελοποιώντας ποιήματα. Χαρακτηριστικά παραδείγματα, οι Ανρί Ντιπάρ, Εμανουέλ Σαμπριέ, Κλοντ Ντεμπισί, Μορίς Ρολινά, Γκαμπριέλ Φορέ, Αλμπαν Μπεργκ, ο Γάλλος ποιητής, τροβαδούρος Λεό Φερέ το 1957 με αφορμή τα 100χρονα της συλλογής και αργότερα στην πιο συστηματική ματιά για το έργο του ποιητή. Το 1956, στην πρώτη κυκλοφορία ποίησης του Μποντλέρ χωρίς μουσική με τα «Ανθη του κακού», η Αγγλοαμερικανίδα ηθοποιός, συγγραφέας Εύα Λε Γκαλιέν και ο Γάλλος ηθοποιός Λουί Ζουρντάν απαγγέλλουν σαράντα ποιήματα στα γαλλικά. Στα ’60s ο Τίμοθι Λίρι απαγγέλλει δημόσια τα «Ανθη του κακού», Πάτι Σμιθ και Τομ Βερλέιν εμπνέονται από τον Μποντλέρ, ο Σερζ Γκενσμπούρ συνδυάζει chanson και jazz, η Αμερικανίδα ηθοποιός Ιβέτ Μιμέ απαγγέλλει συνοδεία των Ινδών Αλί Ακμπάρ Καν (sarod) και Μαχαπούρους Μίσρα (tabla). Οι απόπειρες μελοποίησης πυκνώνουν. Η αβάν-γκαρντ Nτιαμάντα Γκαλάς με το ακραίο «The Litanies of Satan», η Αγγλίδα σοπράνο Φελίσιτι Λοτ και ο Γκράχαμ Τζόνσον (πιάνο) το 1987 (χρονιά που οι Cure κυκλοφορούν το «How beautiful you are» εμπνευσμένο από το «The Eyes of The Poor» της «Μελαγχολίας του Παρισιού», στο άλμπουμ «Kiss me, Kiss me, Kiss me»), οι Μαρκ Αλμοντ, Him, Μάνλιο Σγκαλάμπρο και Φράνκο Μπατιάτο, Ζορζ Σελόν, Ανι Μπουθ με μια σουίτα τζαζ δωματίου ερμηνευμένη από τη διάσημη σοπράνο Κάθριν Ραντάκοβιτς το 2023, ενώ στίχοι της συλλογής ακούγονται σε απίθανες γλώσσες: νορβηγικά, ιαπωνικά, κορεατικά και βέβαια ελληνικά (Ξυδάκης – Μάλαμας, Μάτα Κατσούλη σε μελοποίηση Κωστή Κριτσωτάκη, Δάφνη Πανουργιά σε μελοποίηση Λεωνίδα Κανάρη, Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου). O Θάνος Ανεστόπουλος των Διάφανων Κρίνων στο εμβληματικό «Μεθύστε» από τη «Μελαγχολία του Παρισιού» απαγγέλλει τους στίχους με δική του μουσική.
Η «νέα μουσική»
Τα «Ανθη του κακού», πάντως, ευδοκίμησαν και σε ηλεκτρονικά περιβάλλοντα, εκεί που το 1969 μεσουρανούσαν δυο κορυφαίες πρωτοπόροι εκπρόσωποι της πειραματικής ηλεκτρονικής μουσικής, της «νέας μουσικής» εκείνης της εποχής, η Αμερικανίδα Ρουθ Γουάιτ (1925-2013) και η 78χρονη σήμερα Ιταλοαμερικανίδα Σούζαν Τσιάνι.
Το 1969, δύο πρωτοπόροι εκπρόσωποι της πειραματικής ηλεκτρονικής μουσικής, η Ρουθ Γουάιτ και η Σούζαν Τσιάνι, έκαναν τα «Ανθη» να ευδοκιμήσουν.
Τη χρονιά που η Ρουθ Γουάιτ σχημάτιζε τη Lektrafon Music, εμπορική εταιρεία που ειδικευόταν σε μουσικές, τηλεοπτικές διαφημίσεις και σχεδίαζε να παρουσιάσει τη νέα σειρά αυτοκινήτων Ford 1970, εξέδιδε το εμβληματικό άλμπουμ «Flowers of Evil» (Limelight, Ιούνιος 1969) με μελοποιήσεις εννέα ποιημάτων του Μποντλέρ. O υπότιτλος «An electronic setting of the poems of Charles Baudelaire» δικαιολογεί ακριβώς αυτό που ακούμε. Ενα ηλεκτρονικό σκηνικό για τα ποιήματα που η συνθέτρια δημιουργεί προκλητικούς νέους ηχόκοσμους ενοποιώντας ποίηση και μουσική σε αδιαίρετο σύνολο. Εφόδιό της το Moog συνθεσάιζερ (εφευρέτης ο Ρόμπερτ Μουγκ το 1964) όπου συνδυάζει τη φωνή-απαγγελία της σε δικές της αγγλικές μεταφράσεις των ποιημάτων με ηλεκτρονικούς ήχους, τονισμούς, drones, κολάζ και μελετημένα εφέ ενεργοποιώντας αντηχήσεις. «Χρησιμοποιούσα τη δική μου φωνή ως γεννήτρια του αρχικού ήχου για να αλλοιωθεί ή να απανθρωποποιηθεί», σημειώνει στο οπισθόφυλλο του άλμπουμ. Και πράγματι, οι απαγγελίες της ακούγονται εξαιρετικά αποστασιοποιημένες, απαθείς, μονότονες, με αδιευκρίνιστη προέλευση. Μπορεί να ακούμε μια γυναικεία φωνή με αμερικανική προφορά, ωστόσο αυτή η φωνή μέσω ηλεκτρονικών φίλτρων ταιριάζει τέλεια στη σε πρώτο πρόσωπο και χωρίς φύλο ποιητική «φωνή» του Μποντλέρ. Το τελικό πρωτότυπο αποτέλεσμα, σουρεαλιστικό, μοντερνιστικό, υπνωτικό, ψυχεδελικό, εκπέμπει μια ζοφερή, γοτθική ατμόσφαιρα. Ενα προωθημένο, καινοτόμο εγχείρημα για την εποχή του που υπερβαίνει τα όρια, ταιριάζει πλήρως σε μια εποχή που η μηχανή αντικαθιστά τα ανθρώπινα. Και το Moog της Γουάιτ, προάγγελος των μεταγενέστερων industrial μουσικών έργων.
Στις 45 στροφές
Η πιο πρόσφατη έκδοση, το άλμπουμ 45 στροφών της Σουζάν Τσιάνι «Flowers Of Evil» (Finders Keepers Records, 2019), στην πρώτη πλευρά καταλαμβάνεται από τη 14λεπτη ομώνυμη σύνθεση, βασισμένη στο ποίημα «Elevation». Το κομμάτι ηχογραφημένο το 1969, σε μια ταραγμένη περίοδο αμφισβήτησης (ταιριαστή με το κλίμα της ποίησης) που η 23χρονη Τσιάνι σπούδαζε σύνθεση στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ, δεν είχε εκδοθεί. Η συνθέτρια επιχείρησε να απαγγείλει η ίδια το ποίημα, ωστόσο η αταίριαστη προφορά της την οδήγησε σε μια άγνωστη νεαρή Γαλλίδα φοιτήτρια στην πανεπιστημιούπολη στο Mills College στο Οκλαντ. Η πειραματική, ηλεκτρονική μουσική της Τσιάνι στα καλύτερά της αντικατοπτρίζει τη βαθιά σχέση της με τη νεωτερική ποίηση του Μποντλέρ μέσα από τις αναζητήσεις της στο συνθεσάιζερ Buchla (σχεδιασμένο το 1963 από τον Ντον Μπούκλα), όργανο της καριέρας της και ταυτόχρονα εργαστήρι των προωθημένων ήχων της. Στην έναρξη, ένας αργός ήχος συνθεσάιζερ σαν καμπάνα εκκλησίας και ευθύς πιο γρήγοροι ρυθμοί και μια επαναλαμβανόμενη μουσική μορφή που θυμίζει ένα αγαπημένο έργο της, το «A Rainbow in Curved Air» του Τέρι Ρίλεϊ. Το κομμάτι παραπέμπει στην αέναη άνοδο προς τη γαλήνη, σχολιάζοντας τους στίχους του ποιήματος για τη δύναμη της ψυχής που υπερβαίνει τη μονοτονία της καθημερινότητας. «Πέρα από τις απέραντες θλίψεις και όλες τις στενοχώριες / που βαραίνουν τη ζωή μας και θολώνουν το όραμά μας, / ευτυχισμένος είναι αυτός που μπορεί με το δυναμικό του φτερό / Ανεβείτε προς τα πεδία που είναι φωτεινά και γαλήνια», μας λέει ο Μποντλέρ, και η Τσιάνι μέσα από ένα καταιγιστικό «σάουντρακ», βγαλμένο από τις περίπλοκες καλωδιώσεις του Buchla, υπογραμμίζει ιδανικά τη σχέση ανθρώπου και μηχανής.
Πριν προσαρμόσει τη μουσική και τα εφέ της για να «πουλήσει» μέσω τηλεοπτικών διαφημίσεων σαπούνια μπάνιου και Coca-Cola, προσέγγιζε τα «Ανθη του κακού» και εκφραζόταν μουσικά πάνω στο εφήμερο της ζωής στο Παρίσι, όπως χαραζόταν ανεξίτηλα στους συμβολικούς, ερωτικούς, ανησυχητικούς αφορισμούς του Μποντλέρ. Γουάιτ και Τσιάνι «έφερναν» τους στίχους του ποιητή από το Παρίσι στην Αμερική του Νίξον και της πρώτης επίσκεψης ανθρώπων στο φεγγάρι.
