Ανεβαίνω τα σκαλιά που οδηγούν στο νεοκλασικό κτίριο του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη στην Ακτή Μουτσοπούλου. Στο πλάτωμα της εισόδου διακρίνω κάποια από τα έπιπλα της Blue Cycle, μια πρωτοβουλία της Σουζάνας Λασκαρίδη, από ανακυκλωμένα υλικά αλιείας. H ποπ διάθεση, όμως, σταματάει στην αυλή, στο εσωτερικό η ατμόσφαιρα αλλάζει και ο επισκέπτης ταξιδεύει πίσω στον χρόνο. Στο ισόγειο στεγάζεται η ιστορική βιβλιοθήκη, ένα επίπεδο πιο χαμηλά φιλοξενείται η ναυτική συλλογή του Πάνου Λασκαρίδη, η δεύτερη μεγαλύτερη συλλογή μετά του Βρετανικού Ναυτικού, με αντικείμενα και γραπτά του λόρδου Νέλσον και στον πάνω όροφο μπορεί κανείς να θαυμάσει επιλεγμένες εικόνες από τη συλλογή Αιμίλιου Βελιμέζη. Οι περισσότερες εικόνες είναι φιλοτεχνημένες σε εργαστήρια της βενετοκρατούμενης Κρήτης (15ος-16ος αι.).
Στην είσοδο με υποδέχεται η Κατερίνα Λασκαρίδη, αντιπρόεδρος του Ιδρύματος. Στεκόμαστε μπροστά από ένα μπάνερ που αποτυπώνει με νούμερα την πορεία του Ιδρύματος στα 30 χρόνια παρουσίας του και κυρίως τον αντίκτυπο που έχουν αφήσει οι δράσεις του στο κοινό. Διαβάζω αυτά που αφορούν την ιστορική βιβλιοθήκη. Τα τεκμήρια που απαρτίζουν το περιεχόμενό της ανέρχονται σε 604.751 – από αυτά, τα 26.830 είναι παλαίτυπα, τα 167 αρχέτυπα (ανάμεσά τους τα ομηρικά έπη, τα άπαντα του Αριστοτέλη και οι κωμωδίες του Αριστοφάνη που τυπώθηκαν στα ελληνικά τον 15ο αιώνα) και τα 94 χειρόγραφα βιβλία. Οι ψηφιοποιήσεις έχουν ξεπεράσει τις 136.000 και οι επισκέπτες τούς 10.000. «Κανένα νούμερο δεν μπορεί να συγκριθεί με τη θέα της ιστορικής βιβλιοθήκης», σχολιάζει η κ. Λασκαρίδη, προτρέποντάς με να κοιτάξω στο βάθος όπου διακρίνονται οι βιβλιοθήκες με τις συλλογές με τις πρώτες ή πρώιμες εκδόσεις έργων που καθόρισαν τα γράμματα και τις επιστήμες.
Η έκθεση
Προχωράμε σε μια από τις δύο αίθουσες όπου φιλοξενείται η έκθεση «30 χρόνια, 30 βιβλία: μικρά, μεγάλα, πολύτιμα, σπάνια», μια διαδρομή μέσα από επιλεγμένες εκδόσεις της ιστορικής βιβλιοθήκης, με αφορμή τη συμπλήρωση 30 χρόνων λειτουργίας του Ιδρύματος (έως 31.12). Σκύβουμε πάνω από βιτρίνες για να θαυμάσουμε την πρώτη έκδοση των τραγωδιών του Σοφοκλή από τον Αλδο Μανούτιο το 1498, με χειρόγραφη εικονογράφηση, την πρώτη πολύγλωσση Αγία Γραφή στα λατινικά, στα ελληνικά και στα εβραϊκά από το 1514, τις παλιές περιηγητικές εκδόσεις, την πρώτη ελληνική έκδοση του «Υμνου εις την Ελευθερία» (Μεσολόγγι, 1825), την περίφημη «Flora Graeca» του Τζον Σιμπθόρπ. «Το ωραιότερο βιβλίο βοτανικής που δείχνει με πολύ ωραίο τρόπο την ελληνική χλωρίδα, τον πλούτο της χώρας μας», αναφέρει η κ. Λασκαρίδη.
Τη ρωτώ ποια είναι η δική της σχέση με το βιβλίο. «Εχω κάποιους πολύ αγαπημένους συγγραφείς, όπως ο Ισίδωρος Ζουργός ή η Ζυράννα Ζατέλη. Μου αρέσει να επιστρέφω συχνά σε βιβλία που έχω διαβάσει παλαιότερα και να ανακαλύπτω κάτι καινούργιο που δεν έχει σχέση με τον λόγο που με έκανε να τα αγαπήσω στην πρώτη ανάγνωση. Η αλήθεια είναι ότι θα ήθελα να είχα περισσότερο χρόνο στην καθημερινότητά μου για να διαβάσω – ανήκω κι εγώ, όπως πολλοί, στους καλοκαιρινούς αναγνώστες». Ωστόσο, τα παιδιά πλέον δεν διαβάζουν, παρατηρώ. «Το διαπιστώνω κι εγώ από τη δική μου οικογένεια, όλα τα παιδιά περνάνε μια φάση άρνησης με το βιβλίο. Για μένα το παιχνίδι είναι να τους κάνεις να δουν το βιβλίο με ένα διαφορετικό τρόπο, να βρεθεί το κατάλληλο ανάγνωσμα, να πεις την ιστορία γύρω από το βιβλίο ή να τους γνωρίσεις αυτόν που το έγραψε».
Μου εξηγεί ότι πολύ συχνά οργανώνουν δράσεις στους χώρους του Ιδρύματος με σχολεία και προσκεκλημένους συγγραφείς ή καλλιτέχνες, όπως η Μάρω Δούκα, η Ιωάννα Καρυστιάνη, ο Γιάννης Ψυχοπαίδης. Ποια είναι η αντίδραση των μαθητών; «Οταν ο ομιλητής είναι χαρισματικός, ακόμη και τα παιδιά που δεν τον γνώριζαν από πριν, θα τον αναζητήσουν στη συνέχεια, θα μάθουν για το έργο του. Θυμάμαι πολύ παλιά που ερχόταν η Κική Δημουλά και γέμιζε όλη η αίθουσα. Ερχονταν από διάφορα σχολεία και την παρακολουθούσαν και έβλεπες ότι κρέμονταν από τα χείλη της. Για μένα τέτοιου είδους στιγμές φτιάχνουν τη ραχοκοκαλιά μας, αποκαλύπτουν τον πυρήνα της δουλειάς μας. Το ότι, δηλαδή, έχουμε πάει σε απομακρυσμένες περιοχές, σε σχολεία με μόνο έναν μαθητή ή το ότι όταν ξεκινούσαμε πήγαινε η μητέρα μου με την πρώτη βιβλιοθηκονόμο μας πόρτα πόρτα στα σχολεία να παρουσιάσουμε τα προγράμματά μας, για μένα αυτά έχουν σημασία. Το εκπαιδευτικό κομμάτι είναι από τις απόλυτες προτεραιότητες του Ιδρύματος. Τα περισσότερα προγράμματα είναι σχεδιασμένα για τις τελευταίες τάξεις του δημοτικού, το γυμνάσιο και το λύκειο, όμως τα τελευταία 2-3 χρόνια έχουμε εντάξει και προγράμματα για μικρότερες ηλικίες, όπως το Εscape Room, ένα κυνήγι θησαυρού που είχαμε και τον Ιούνιο στις εκδηλώσεις για τα 30 χρόνια ή ένα διαδραστικό παιχνίδι που είχαμε σχεδιάσει σε σχέση με την έκθεση των Αντικυθήρων».
Η ίδια, με σπουδές στην ψυχολογία, μου μιλάει συνέχεια για τη σημασία της ψυχικής υγείας των παιδιών. Της λείπει το επάγγελμά της τώρα που έχει αναλάβει έναν πιο ενεργό ρόλο στο Ιδρυμα; «Εχω βρει έναν τρόπο να παντρέψω την αγάπη μου για την ψυχολογία και την υποστήριξη των παιδιών, των οικογενειών και των εκπαιδευτικών, μέσα από τα προγράμματα του Ιδρύματος. Είτε αυτά αφορούν καμπάνιες ενημέρωσης και επιμορφωτικά σεμινάρια είτε εφαρμογές στα ίδια τα σχολεία».
Θα ήθελα να έχουμε βρει ένα κτίριο με περισσότερους εκθεσιακούς χώρους, να ενισχύσουμε ακόμη περισσότερο την έννοια της κοινότητας, να πραγματοποιούμε δράσεις που συνδέουν τους ανθρώπους μεταξύ τους.
Ο σχολικός εκφοβισμός
Ο τομέας ψυχικής υγείας ξεκίνησε με δική της πρωτοβουλία το 2012, με μια δράση για τον σχολικό εκφοβισμό. «Δεκατρία χρόνια αργότερα, βλέπω πως δεν έχει πάψει να είναι ένα καίριο ζήτημα που χρήζει άμεσης αντιμετώπισης. Δεν έχει υπάρξει καμία βελτίωση, αντίθετα μπορεί κανείς να μιλήσει για επιδείνωση του προβλήματος». Ενας παράγοντας που συνέβαλε σ’ αυτό, κατά τη γνώμη της, ήταν και η COVID, που ειδικά στα παιδιά και στους νέους δημιούργησε διάφορα θέματα ψυχικής υγείας και αποξένωσης. «Σίγουρα η τεχνολογία και το γεγονός ότι πλέον όλα τα παιδιά έχουν τηλέφωνα δεν έχει βοηθήσει, ίσα ίσα έχει ανοίξει καινούργιους τρόπους που μπορεί κανείς να εκφοβίσει τον άλλον. Εχω την αίσθηση ότι ζούμε σε έναν πιο σκληρό κόσμο από ό,τι ζούσαμε πριν από 15 χρόνια».
Πώς υπήρξε η ίδια ως παιδί; Πώς ήταν να μεγαλώνεις με έναν πατέρα συλλέκτη ανάμεσα σε σπάνια βιβλία και έργα τέχνης; «Είναι σαν να ζεις μέσα σε ιστορίες. Κάθε αντικείμενο κρύβει μια ιστορία, τα βιβλία κρύβουν ακόμη περισσότερες, οπότε καλλιέργησα μια αγάπη ακόμη και για απλά, καθημερινά αντικείμενα. Και ήμουν τυχερή γιατί ο πατέρας μου είχε το πάθος να συλλέγει και η μητέρα μου είχε την ανάγκη να μεταδώσει στα παιδιά της την αγάπη για τα βιβλία. Ηταν στόχος και των δύο γονιών μας να μπορέσουμε να έρθουμε κοντά στο βιβλίο και κατά κάποιον τρόπο αυτό μετά μεταφέρθηκε και στο όραμά μας για το Ιδρυμα».
Πυλώνες μας εξακολουθούν να είναι ο πολιτισμός, η εκπαίδευση και η ναυτοσύνη. Αυτά μας οδηγούν στο μέλλον. Η ναυτική μας ταυτότητα μας άνοιξε ορίζοντες. Δεν νομίζω ότι κανένας Ελληνας μπορεί να σκεφτεί τον εαυτό του ανεξάρτητα από τη θάλασσα.
Το όραμα
Πώς φαντάζεται το Ιδρυμα στα επόμενα δέκα χρόνια; «Θα ήθελα να έχουμε βρει ένα κτίριο με περισσότερους εκθεσιακούς χώρους, να ενισχύσουμε ακόμη περισσότερο την έννοια της κοινότητας, να πραγματοποιούμε δράσεις που συνδέουν τους ανθρώπους μεταξύ τους. Από την άλλη, βλέπουμε πως ό,τι κάνουμε online έχει μεγάλη απήχηση, οπότε σίγουρα θα συνεχίσουμε να κινούμαστε και προς αυτή την κατεύθυνση. Επίσης, θέλω να επεκτείνουμε τις δράσεις μας όπου υπάρχει ελληνισμός, ένα όνειρο της μητέρας μου, που εύχομαι να μπορέσω να υλοποιήσω». Νιώθει ποτέ εγκλωβισμένη στις θεματικές του παρελθόντος;
«Καθόλου, οι πυλώνες του Ιδρύματος, τριάντα χρόνια μετά, εξακολουθούν να είναι ο πολιτισμός, η εκπαίδευση και η ναυτοσύνη. Αυτά μας οδηγούν στο μέλλον. Η ναυτική μας ταυτότητα μας άνοιξε ορίζοντες. Δεν νομίζω ότι κανένας Ελληνας, ακόμη και σε βουνό να ζει, μπορεί να σκεφτεί τον εαυτό του ανεξάρτητα από τη θάλασσα».
*Η έκθεση «30 χρόνια, 30 βιβλία: μικρά, μεγάλα, πολύτιμα, σπάνια» διαρκεί έως 31.12 στους χώρους του Ιδρύματος (2ας Μεραρχίας 36 και Ακτής Μουτσοπούλου, 185 35 Πειραιάς). Περισσότερες πληροφορίες: www.laskaridisfoundation.org
