Το 1958 ο Τζιόρτζιο Στρέλερ, σκηνοθέτης και καλλιτεχνικός διευθυντής του Πίκολο Τεάτρο του Μιλάνου, ουσιαστικός γνώστης της γκολντονικής δραματουργίας και επίμονος ερευνητής της σχέσης «Κόσμου» και «Θεάτρου» όπως τη συνέλαβε ο Κάρλο Γκολντόνι στο έργο του, διατύπωσε την άποψη ότι ο «Υπηρέτης δύο αφεντάδων» («Il servitore di due padroni», 1745) σηματοδοτεί την κορύφωση αλλά και το φινάλε της κομέντια ντελ άρτε.
Ο Γκολντόνι απελευθέρωσε πράγματι την κωμωδία από τα κλισέ και τη μονοτονία της παρηκμασμένης πια τέχνης του αυτοσχεδιασμού και έθεσε τις βάσεις για ένα θέατρο ρεαλιστικό και κοινωνικό, ένα θέατρο προσανατολισμένο στους κώδικες του ευρωπαϊκού διαφωτισμού, στην πιστή απεικόνιση των ηθών και στην ποικιλία των χαρακτήρων. Ανανέωσε τη θεατρική φόρμα του αυτοσχεδιασμού και δημιούργησε ως αντίβαρο στο φαρσικό είδος, το είδος της «σοβαρής κωμωδίας», της κοινωνικής παρατήρησης και των λεπτών συναισθηματικών αποχρώσεων που προκαλεί «σκέψεις μάλλον ή γέλωτα».
Στην παράσταση που σκηνοθέτησε ο Γιάννης Κακλέας, ο δημοφιλής ηθοποιός Βασίλης Χαραλαμπόπουλος ενδύεται το κοστούμι του Τρουφαλντίνο, με αργές κινήσεις υπό τους ήχους της κλασικής μουσικής. Μέλη ενός μπαλέτου φορούν τις βενετσιάνικες μάσκες τους σε μία σκηνική ατμόσφαιρα γενικά και αόριστα οπερατική, με σαφείς ενδυματολογικές και μουσικές αναφορές στην περίοδο της άνθησης της κομέντια ντελ άρτε.
Η λαϊκή ζωτικότητα της λοκάντας, του ιταλικού πανδοχείου που φιλοξενεί τη δράση των ποικίλων παρεξηγήσεων και ανατροπών, την ποικιλία των χαρακτήρων και τη ζωηρότητα των διαλόγων τους, δηλώνεται με τη φωτεινή επιγραφή HOTEL, μία σκηνογραφική επιλογή του Μανόλη Παντελιδάκη εντελώς άσχετη με το πνεύμα και το αισθητικό στίγμα μιας γκολντονικής κωμωδίας.
Κι ενώ ο «Υπηρέτης δύο αφεντάδων» αποδεσμεύεται από τους πρωταγωνιστικούς ρόλους και διευρύνεται σε ένα παιχνίδι διαθέσεων, σε μία ανάλαφρη αλλά αποκαλυπτική αντανάκλαση της έντασης ανάμεσα στο γυναικείο και στο ανδρικό φύλο και των ταξικών αντιθέσεων, σε αυτήν ακριβώς την κωμωδία, ο Κακλέας δίνει έμφαση μόνο στο αισθηματολογικό μέρος, στην αλλαγή ταυτότητας και στη μεταμόρφωση της βασικής ηρωίδας σε άνδρα. Η σκηνοθεσία δεν στρέφεται προς τον Γκολντόνι των χαρακτήρων, ούτε εμβαθύνει όμως και στον Γκολντόνι του αυτοσχεδιασμού. Μετατοπίζει το βάρος κυρίως στο σασπένς που προκαλούν οι ανατροπές των καταστάσεων, οι μεταμφιέσεις, η αλλαγή των ρόλων και οι ευτράπελες παρεξηγήσεις. Στην ίδια κατεύθυνση συμβάλλει και η μουσική του Βάιου Πράπα και η χορογραφία της Στεφανίας Σωτηροπούλου.
Η σκηνοθεσία δίνει έμφαση μόνο στο αισθηματολογικό μέρος. Δεν στρέφεται προς τον Γκολντόνι των χαρακτήρων ούτε εμβαθύνει στον Γκολντόνι του αυτοσχεδιασμού.
Ο Τρουφαλντίνο του Βασίλη Χαραλαμπόπουλου, άνευρος απατεωνίσκος, χωρίς τη σπιρτάδα, την ευκινησία, το μπρίο και το κέφι του γκολντονικού Αρλεκίνου που θα ανατρέψει τα στερεότυπα της κομέντια ντελ άρτε, θα έρθει σε ρήξη με το είδος από το οποίο κατάγεται, θα αποτυπώσει τη μελαγχολία του πεινασμένου και καταπιεσμένου υπηρέτη από τις εντολές των κυρίων του, αποτελώντας το μολιερικό alter ego τους. Η περίπτωση του Χαραλαμπόπουλου στην παράσταση αυτή θα μπορούσε να μελετηθεί ως ένα ισχυρό κατάλοιπο του βεντετισμού, καθώς επαναπαύεται σε ασφαλείς συνταγές ερμηνευτικής γραμμής και δεν προχωράει ένα βήμα προς τη μελαγχολία που διακρίνει τον ρόλο.
Οσον αφορά τις ενδυματολογικές επιλογές της Ηλένιας Δουλαδίρη, εντύπωση προκάλεσε ο Αρλεκίνος με λαμέ μπλε σακάκι τραγουδιστή νυχτερινού μαγαζιού. H Φαίη Ξυλά ως Βεατρίκη εκτρέπεται σε έντονους μελοδραματικούς τόνους μέχρι που μπερδεμένη πια από τη μεταμφίεση, τις περούκες και τα σχετικά, μένει με το σουτιέν, σε μία απελευθερωτική κίνηση προσέγγισης του αγαπημένου της. Η Φραγκίσκη Μουστάκη, στον ρόλο της Κλαρίσα, αποτύπωσε τη νευρωσική, υστερική και υπερβολικά σχηματική κόρη του Πανταλόνε, σε ένα ρόλο σουμπρέτας.
Η ερωτική εξομολόγηση
Εξαίρεση στη γενικά προβλέψιμη σκηνοθετικά, κινησιολογικά και ερμηνευτικά παραστασιακή συνθήκη, είναι η απολαυστική σκηνή της ερωτικής εξομολόγησης του Αρη Κακλέα στον ρόλο του Σίλβιο. Ιδιαίτερα θεατρικός, κωμικά απολαυστικός και ειρωνικά σχολιαστικός, σε μια ερμηνεία παρώδησης του σαιξπηρικού ύφους, που απέδειξε το ταλέντο του νεαρού ηθοποιού.
Ο Βασίλης Χαραλαμπόπουλος ακολουθεί ασφαλείς συνταγές ερμηνευτικής γραμμής και δεν προχωράει ένα βήμα προς τη μελαγχολία που διακρίνει τον ρόλο του Τρουφαλντίνο.
Ο ευθύς, γήινος, αυθόρμητος και τρυφερός κλόουν παρέμεινε το βασικό ζητούμενο αυτής της παράστασης. Οταν η στόχευση είναι κυρίως εμπορική, η ερευνητική σκηνοθετική εργασία υποχωρεί και οι ηθοποιοί καλούνται να γλιστρήσουν σε ένα τερέν επιφανειακού μελοδραματισμού, κάνοντας πιρουέτες στο κενό.
*Η κ. Ρέα Γρηγορίου είναι διδάκτωρ Ιστορίας – Δραματολογίας ΑΠΘ.
