Ηταν Ιούνιος 1940 –ακριβώς πριν από 85 χρόνια– όταν «Η δ. Μαριάννα Καλογεροπούλου, κάτοικος Αθηνών (οδός Πατησίων 61) και ο κ. Κωστής Μπαστιάς, κάτοικος Αθηνών (οδός Σατωβριάνδου 44)» υπέγραφαν «Εν Αθήναις» το πρώτο επαγγελματικό συμβόλαιο της μετέπειτα La Divina Maria Callas, με τη νεοσύστατη τότε Λυρική Σκηνή. Η δημιουργία του φαινομένου Κάλλας είναι μια αμιγώς αθηναϊκή ιστορία. Αγνωστη και εν πολλοίς ξεχασμένη. Στην πρόσφατη περιήγηση, στο πλαίσιο των δράσεων της «Κ» In Situ, διατρέξαμε την αθηναϊκή διαδρομή της νεαρής Κάλλας και αναρωτηθήκαμε: Γιατί η πολιτεία ή ο δήμος δεν έχουν μεριμνήσει γι’ αυτά τα ιστορικά τοπόσημα της πόλης, με οργανωμένες ξεναγήσεις, που θα αποτελούσαν και πόλο έλξης για τους ξένους επισκέπτες; Εχουμε άραγε το δικαίωμα και την πολυτέλεια να λησμονούμε, σήμερα, τη Μαρία Κάλλας; -Η.Μ.
Η διαδρομή ξεκινάει το 1937, όταν η 14χρονη Καλογεροπούλου έρχεται με τη μητέρα της από τη Νέα Υόρκη όπου γεννήθηκε. Στα οκτώ χρόνια που θα μείνει στην Αθήνα, έως το 1945, ο άξονας της Πατησίων αποτελεί όχι μόνο την καθημερινή διαδρομή της, αλλά και τη γειτονιά της, αφού εκτός από την Πατησίων 61, η οικογένεια θα μείνει σε διαμερίσματα στην Ιθάκης, στη Μάρνη, στη Χαριλάου Τρικούπη, αλλά και στο τέρμα Πατησίων.
Στην ίδια περιοχή, στο εγκαταλελειμμένο σήμερα κτίριο του Εθνικού Ωδείου στην 3ης Σεπτεμβρίου και Σολωμού, θα ξεκινήσει τα πρώτα της μαθήματα τραγουδιού, ενώ λίγα τετράγωνα πιο κάτω, στην πλατεία Καρύτση, θα δώσει την πρώτη της σπουδαστική συναυλία στη σκηνή του Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός το 1938.
Με την εισαγωγή της στο Ωδείο Αθηνών και την καθοριστική συνάντηση με την Ελβίρα ντε Ιντάλγκο, τα επόμενα χρόνια θα τη βρουν να σπουδάζει τραγούδι και θεωρητικά στις τάξεις του κτιρίου της Πειραιώς 35, αλλά και να δίνει τις πρώτες της συναυλίες στην αίθουσα εκδηλώσεων του Ωδείου – μια ιστορική αίθουσα στην εκβολή της Σοφοκλέους στην Πειραιώς, η οποία σήμερα χρησιμοποιείται για τους σκοπούς του Κέντρου Υποδοχής και Αλληλεγγύης Δήμου Αθηναίων…
Τον πρώτο της ρόλο στη Λυρική το 1941 –τη Βεατρίκη στον «Βοκκάκκιο»– θα τον ερμηνεύσει στο Παλλάς στη Βουκουρεστίου, αφού το κτίριο Τσίλλερ του Εθνικού Θεάτρου δεν διαθέτει καταφύγια και ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος έχει ήδη ξεκινήσει.
Τον Αύγουστο του 1942 ερμηνεύει την Τόσκα –τον πρώτο πρωταγωνιστικό της ρόλο στη Λυρική–, σε ηλικία μόλις 19 ετών. Οι παραστάσεις δίνονται στο θερινό θέατρο της πλατείας Κλαυθμώνος, μια αυτοσχέδια σκηνή στη γωνία Δραγατσανίου και Αριστείδου, μπροστά στο εκκλησάκι των Αγίων Θεοδώρων.
Στην οδό Ζαλοκώστα 3, στην αίθουσα του τότε Ιταλικού Ινστιτούτου, θα δώσει συναυλία για τις ιταλικές Αρχές το 1943 με το «Στάμπατ Μάτερ», ενώ τον Ιούλιο της ίδιας χρονιάς θα ολοκληρώσει νωρίτερα το πρώτο της προσωπικό ρεσιτάλ στο θερινό Θέατρο Μουσούρη στο Πεδίον του Αρεως, για να πάει τρέχοντας στην πλατεία Κλαυθμώνος να τραγουδήσει Τόσκα μία ώρα αργότερα.
Το 1944, εν μέσω γερμανικής κατοχής, η καθημερινότητά της θα μοιραστεί στα Παλιά Ολύμπια στην Ακαδημίας και στο Ηρώδειο, όπου θα πρωταγωνιστήσει στις όπερες «Στον Κάμπο», «Καβαλερία Ρουστικάνα», «Πρωτομάστορας» και «Φιντέλιο». Και όμως πάλι στα Ολύμπια, τον Οκτώβριο του 1944, θα ζήσει μια από τις μεγαλύτερες απογοητεύσεις, όταν μερίδα συναδέλφων της τη διώχνει από τη γιορτή που στήνεται την ημέρα της Απελευθέρωσης, κατηγορώντας τη για συνεργασία με τους κατακτητές. Τα Δεκεμβριανά θα τη βρουν να εργάζεται στο Βρετανικό Αρχηγείο στο κτίριο του Μετοχικού Ταμείου Στρατού και πλέον η διαδρομή για το σπίτι τής Πατησίων 61 αποκτά μια δραματική διάσταση. Εννέα μέρες πριν πάρει το καράβι «Στόκχολμ» για τη Νέα Υόρκη, τον Σεπτέμβριο του 1945, θα κάνει την τελευταία αθηναϊκή της πρεμιέρα στο θερινό Θέατρο της Λεωφόρου Αλεξάνδρας 16, με τον «Ζητιάνο φοιτητή».
Είμαστε πολύ τυχεροί που τα βιβλία των Πολύβιου Μαρσάν και Νίκου Πετσάλη-Διομήδη μάς έδωσαν την πολύτιμη γνώση των αθηναϊκών χρόνων της Μαρίας Κάλλας, με σοβαρή έρευνα και λεπτομέρεια.
Δυστυχώς όμως, παρά τη γνώση μιας τόσο συναρπαστικής και σημαντικής αθηναϊκής ιστορίας που θα έπρεπε να μας κάνει υπερήφανους, η πόλη μας μοιάζει να έχει διαγράψει από τη συλλογική της μνήμη τη Μαρία Κάλλας.
*Ο κ. Βασίλης Λούρας είναι καλλιτεχνικός σύμβουλος επικοινωνίας και προγράμματος ΕΛΣ και δημιουργός του ντοκιμαντέρ «Μαίρη, Μαριάννα, Μαρία – Τα άγνωστα ελληνικά χρόνια της Κάλλας».
