Κάτω από την πλατεία Αμερικής, ο αστικός πολιτισμός που προσδιόριζε κάποτε με απόλυτη σαφήνεια την ατμόσφαιρα επιζεί σπασμωδικά σε ορισμένες γωνίες, σε κάποια ξέφωτα, σε ορισμένες εισόδους ή προσόψεις. Για κάποιον που έχει αναμνήσεις, βιώματα και αναφορές, η σημερινή εικόνα βρίσκεται στον αντίποδα της παλαιότερης. Αλλά η ζωή αλλάζει…
Είχα τη διάθεση να περπατήσω ένα μικρό κομμάτι της γειτονιάς της πλατείας Αμερικής για να νιώσω και πάλι εκείνη την ατμόσφαιρα, την τόσο χαρακτηριστική. Σκοπίμως, λοιπόν, περιόρισα την ακτίνα του περιπάτου σε δύο μόλις τετράγωνα κάτω από την Πατησίων, περιέλαβα δηλαδή τις από κάτω παράλληλες οδούς Μοσχονησίων και Ιεροσολύμων. Και κινήθηκα ανάμεσα σε τρεις κάθετους δρόμους, τη Μηθύμνης, τη Θήρας και την Αγαθουπόλεως.
Θα με καταλάβουν όσοι έχουν μεγαλώσει στη γύρω περιοχή άλλες εποχές. Και δεν θα θεωρήσουν υπερβολή την αβίαστη σκέψη πως καθένας από αυτούς τους δρόμους θα γέμιζε ένα βιβλίο. Σπίτι σπίτι, πολυκατοικία πολυκατοικία, μαγαζί μαγαζί, κόσμοι ολόκληροι με τους ατμούς και τις σκιές εκείνης της μεσοαστικής Αθήνας που απλώς δεν υπάρχει πλέον.
Αν και διατηρώ σταθερή την επαφή με την περιοχή, πάντα θα δω κάτι καινούργιο. Οχι απαραίτητα προς το καλύτερο. Αλλά ο σκοπός ήταν να επιχειρήσω την ανασύσταση εκείνης της μοναδικής αστικής άνοιξης που διήρκεσε από το 1910 ώς περίπου το 1980 (αν και προσωπικά ορίζω την αρχή της παρακμής στα τελευταία χρόνια της δικτατορίας).
Σπίτι σπίτι, πολυκατοικία πολυκατοικία, μαγαζί μαγαζί, κόσμοι ολόκληροι με τους ατμούς και τις σκιές εκείνης της μεσοαστικής Αθήνας που απλώς δεν υπάρχει πλέον.
Αυτό το μεγάλο κομμάτι της αστικής ζωής, όπως προσδιορίστηκε γεωγραφικά πιο πάνω (και μόνο για λόγους ανάδειξης ενός δείγματος προς επιβεβαίωση ενός φαινομένου), είναι ακόμη γεμάτο από πολλά ωραιότατα σπίτια και διπλοκατοικίες του Μεσοπολέμου, αλλά και πολλές πολυκατοικίες της καλής εποχής. Σε αυτή την «καλή εποχή» θα εντάξω μαζί (ακόμη και αν ξενίζει κάποιους) τις πολυκατοικίες που γεννήθηκαν στα χρόνια από το 1932 ώς το 1967. Και λέω θα ξενίσει κάποιους καθώς οι πολυκατοικίες αυτές σχεδόν στο σύνολό τους χτίστηκαν στη θέση μονοκατοικιών με αυλές ή μικρούς κήπους που σήμερα θα λογίζαμε ως πολύτιμες.
Στη φωτογραφία που εικονογραφεί αυτό το σημείωμα βλέπουμε ένα τμήμα της πρόσοψης μιας κλειστής διώροφης μονοκατοικίας της οδού Θήρας, στον αριθμό 48. Εχει μια οργάνωση γαλήνια και συμπαγή και εκφράζει εκείνον τον χρυσό μέσο όρο που κάποτε πλημμύριζε την Αθήνα. Εχει και άλλα προπολεμικά κτίρια στην ίδια ακτίνα. Ακριβώς δίπλα, Θήρας 50 και Ιεροσολύμων, σώζεται σε καλή κατάσταση ένα θαυμάσιο τριώροφο της πρώτης περιόδου του Μεσοπολέμου, όταν ακόμη επιζούσε η μνήμη του εκλεκτικισμού. Και απέναντι, Θήρας 43 και Ιεροσολύμων, μια μοντέρνα, μικρή πολυκατοικία της δεκαετίας του 1930. Αμέσως αμέσως, ένας μικρόκοσμος πύκνωσε ολόγυρά μας και μας έδωσε μια κλίμακα, έναν τόνο, μια ατμόσφαιρα.
Πάνω-κάτω σε αυτό το μεγάλο κομμάτι κάτω από την Πατησίων συναιρείται όλη αυτή η κίνηση των πληθυσμών μετά το 1910, όταν σιγά σιγά οργανώθηκε η αστική γειτονιά με πληρότητα. Ενα ξεφύλλισμα τηλεφωνικού καταλόγου του 1955 θα μας έδινε διευθύνσεις και επαγγέλματα. Μια κοινωνική ακτινογραφία.
Αν βρεθείτε στην περιοχή, κατηφορίστε την οδό Θήρας ώς τον Πύργο Τυπάλδου, αυτό το νεογοτθικό αρχιτεκτόνημα του 1914, με τη μεγάλη ιστορία, έμβλημα της περιοχής στον πυκνό κήπο του. Ας δούμε πώς ζυγίζουμε και αξιολογούμε τον αστικό πολιτισμό μας, αφήνοντας τους ιδιώτες μόνους και απροστάτευτους, χωρίς κίνητρα, χωρίς στήριξη, χωρίς πίστη ότι αυτή η πόλη μπορεί και πρέπει να βελτιωθεί. Η συζήτηση θα συνεχιστεί…
