Τι εντύπωση να έκαναν άραγε στην εποχή τους, πριν από 100 χρόνια, τα δίδυμα σπίτια στην οδό Ιουλιανού 15 – 15Α; Σήμερα, είναι σαν τη μύγα μέσ’ στο γάλα, αποκομμένα από το ιστορικό τους υπόβαθρο, μοιάζουν σαν αποκυήματα της φαντασίας, αποκρυσταλλωμένα στο τοπίο της μνήμης. Ωστόσο, είναι εκεί. Τα βλέπεις, τα αγγίζεις και σκέφτεσαι πως σπίτια σαν και αυτά υπήρχαν διάσπαρτα στην περιοχή του Μουσείου. Η αλήθεια, όμως, είναι ότι είναι αρχοντόσπιτα που ξεχωρίζουν, καθώς ο διάκοσμός τους είναι βαρύς, ένα σύμπλεγμα ανθέων και καρπών σμιλεμένο στον γύψο. Αν προχωρήσει κανείς λίγο και φθάσει στη μικρή οδό Κυβέλης, θα δει πως και εκεί –στον αριθμό 3– υπάρχει ένα αντίστοιχο σπίτι. Μοιάζουν βγαλμένα από το ίδιο χέρι και είναι πράγματι δημιουργήματα του αρχιτέκτονα Γιώργου Θεοδωρίδη (1889-1963), βασικού εκπροσώπου του στυλιστικού πομπώδους ύφους της Beaux-Arts. Στο σπίτι της οδού Κυβέλης υπάρχει και η υπογραφή του, όπως συνήθιζε σε όλα σχεδόν τα κτίρια που έχτιζε για αστικές κατοικίες. Εκεί, στην οδό Κυβέλης, όπου έζησε για ένα διάστημα η μεγάλη ηθοποιός, υπάρχει το ίχνος της. Απέναντι, στον αριθμό 4, το κτίριο του 1929 είναι δημιούργημα του εκ Κωνσταντινουπόλεως αρχιτέκτονα Κωνσταντίνου Κυριακίδη.
Αυτή η αστική πυκνότητα έχει τη γοητεία της. Ο Γιώργος Θεοδωρίδης, που αργότερα οι μοντερνιστές τον αντιμετώπιζαν με υπεροψία, ήταν και αυτός ένας άνθρωπος της κοσμοπολίτικης γενιάς του, ένας άνθρωπος που έγινε 21 ετών το 1910. Ο Γιώργος Θεοδωρίδης είχε αδελφό τον Κώστα Θεοδωρίδη, που υπήρξε ο δεύτερος σύζυγος της Κυβέλης. Ολα συνδέονται. Το Θέατρο Διονύσια της Κυβέλης στην οδό Μητροπόλεως, στο Σύνταγμα, ήταν σχεδιασμένο από τον αδελφό του άνδρα της, τον Γιώργο Θεοδωρίδη.
Ετσι, λοιπόν, η γνωριμία με αυτά τα όμορφα σπίτια, τα φορτωμένα διάκοσμο, τα σπίτια αυτά που εμπνέουν μια ορισμένη θεατρικότητα και μοιάζουν με σκηνικά καταμεσής του δρόμου, πηγάζουν από τις βαθιές κοιλάδες της αστικής ζωής της Αθήνας, που δεχόταν κόσμο με διάφορες και ποικίλες αναφορές και εμπειρίες, από την Κωνσταντινούπολη, τη Σμύρνη, τα Βαλκάνια, την Αίγυπτο, την Κεντρική Ευρώπη, το Παρίσι… Μια διεθνής αισθητική αντίληψη διαχεόταν και στα στενά και στους δρόμους της οδού Πατησίων εκείνα τα χρόνια, μετά τους Βαλκανικούς και πριν από την Κατοχή. Ας μην ξεχνάμε ότι μετά το 1913, η επέκταση των συνόρων αιμοδοτεί την Αθήνα και με επιπλέον επενδύσεις στη γη, τάση που απογειώνεται στη δεκαετία του ’20.
Αυτά τα μικρά παλατάκια στις παρόδους της Πατησίων αφηγούνται τέτοιες ιστορίες. Ιστορίες αστών που ρίζωναν εκείνα τα χρόνια στην πρωτεύουσα. Με δυσκολία γίνεται σήμερα στη φαντασία η εκ νέου συναρμολόγηση αυτού του χαμένου κόσμου. Αλλά σε μερικές προσόψεις αναβιώνει σαν έκλαμψη εκείνη η κοινωνική συνθήκη που στους δρόμους πάνω και κάτω από την Πατησίων άφησε έναν πολιτιστικό πλούτο.
Για να καταλάβουμε την αστική επανάσταση του Μεσοπολέμου, θα πρέπει να πάμε οριακά πίσω στο 1909-10, τις απαρχές ενός κοινωνικού ριζοσπαστισμού, και να προχωρήσουμε μέσα από τα ιστορικά ορόσημα και τις ανακατατάξεις του πλούτου, του εμπορίου, των δικτύων και του περιθωρίου. Ολα μαζί σμίλευαν την όψη της πόλης που στην ακτίνα γύρω από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και πέρα στην Πατησίων αποκτούσε βάθος, αποκτούσε νόημα και αυτοπεποίθηση.
Και είναι αλήθεια επίσης πως την ιστορία της αστικής αρχιτεκτονικής δεν τη διδασκόμαστε ούτε την κατανοούμε ως μια συγκροτημένη αφήγηση που περιλαμβάνει και εμάς τους ίδιους και την ιστορία των οικογενειών. Αυτά τα σπίτια της οδού Ιουλιανού, π.χ., γεννήθηκαν για να εκπροσωπήσουν ένα ορισμένο ήθος. Δεν είναι κάτι απλό.
