Ο Δημήτρης Ραυτόπουλος, γεννημένος το 1924 στον Πειραιά, έφυγε από τη ζωή την περασμένη Δευτέρα, πλήρης ημερών, στα 101 του χρόνια. Εως το τέλος παρέμενε ακμαίος, διαυγής και ευθύβολος στη σκέψη και στον λόγο του. Ο Ραυτόπουλος έγραψε τη δική του ιστορία στα γράμματα και στην πολιτική ζωή της χώρας, παραμένοντας μάχιμος ως δημοκρατικός πολίτης, ως σχολιαστής, ως πολιτικό ον.
Το 1952 άρχισε να εργάζεται στην «Αυγή», μαζί με τους Τάσο Λειβαδίτη, Τίτο Πατρίκιο και Κώστα Κουλουφάκο. Υπήρξε συνιδρυτής της ιστορικής «Επιθεώρησης Τέχνης» το 1954 (την έκλεισε η δικτατορία), ενώ κατέγραψε και ανέλυσε την ελληνική λογοτεχνική παραγωγή καθ’ όλη τη διάρκεια του δεύτερου μισού του εικοστού αιώνα. Το 1996 απέσπασε το Κρατικό βραβείο για το βιβλίο «Αρης Αλεξάνδρου, ο εξόριστος», το 2008 ονομάστηκε επίτιμος διδάκτωρ στο Τμήμα Φιλολογίας ΑΠΘ και το 2013 απέσπασε το Μέγα βραβείο Γραμμάτων.
Μολονότι στρατευμένος στην Αριστερά από πολύ νωρίς (στην ΕΠΟΝ το 1943· βαριά τραυματίας στα Δεκεμβριανά το 1944· εξόριστος σε Ικαρία, Μακρόνησο και Αγιο Ευστράτιο από το 1947 έως το 1952· αυτοεξόριστος στο Παρίσι κατά τη χούντα), δεν τα πήγε ποτέ καλά με την «πρώτη φορά Αριστερά». Επανειλημμένως είχε ασκήσει δριμύτατη κριτική στην κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, από την αρχή που εξελέγη. Μάλιστα, σε συνέντευξη που μου έδωσε το 2019 (Δημήτρης Ραυτόπουλος στην «Κ»: Ποιοι είναι οι «ιδιοκτήτες του λαού»;, 1.7.19) έλεγε, μεταξύ των άλλων: «Παντού όπου επικράτησαν επιδείνωσαν τις συνθήκες ζωής των πολλών και κατάργησαν ή υπονόμευσαν τη δημοκρατία. Είναι “μέσα στη φύση τους”, θα λέγαμε πάντως, είναι συνέπεια της ιδεολογίας τους, του μαρξισμού, κατά τον οποίο σοβεί στον καπιταλιστικό κόσμο “διαρκής εμφύλιος πόλεμος”, η πάλη των τάξεων. Στον εμφύλιο δεν φοράς γάντια, ο αντίπαλος είναι εχθρός προς εξόντωσιν. “Ή αυτοί ή εμείς”».
Ο Ραυτόπουλος ήταν γνωστός ως λογοτεχνικός κριτικός της μαρξιστικής σχολής, μακριά όμως από τον σοσιαλιστικό ρεαλισμό και, βέβαια, από κάθε κομματικό δογματισμό. «Ο Δημήτρης Ραυτόπουλος δεν υπήρξε επαγγελματίας κριτικός», έχει γράψει στη βιβλιολογική επιθεώρηση Athens Review of Books η συγγραφέας και δοκιμιογράφος Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου. «Δεν είχε τακτική στήλη, δεν μπήκε στον συνήθη ρόλο του κριτικού, ενός ανθρώπου των λογοτεχνικών σαλονιών ή καφενείων που επεδίωκε να είναι ρυθμιστής και νομοθέτης της λογοτεχνικής ζωής, ή εκείνου της Ζντανοβικής περιόδου, που ασκούσε την κριτική ως λογοκρισία και ως όπλο εξουσίας, εννοώ όπλο ανθρωποκτόνο στην κυριολεξία».
Η Αμπατζοπούλου στέκεται στον αφορισμό του Ραυτόπουλου, «Εγώ και η κριτική είχαμε σχέση πάθους», σχολιάζοντας στη συνέχεια: «Ομως έκανε εκείνο που αναμένει κανείς από τον κριτικό, εάν βεβαίως θεωρήσουμε την κριτική ως λειτούργημα: έψαξε, ανέσκαψε, ανακάλυψε, ψηλάφησε, αναψηλάφησε ό,τι αξιόλογο, ό,τι καινοτόμο, αιρετικό, διαφορετικό είχε η λογοτεχνία της εποχής του, που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε μετεμφυλιακή. Αναγνώρισε ένα πεδίο επικίνδυνο, τη λογοτεχνία του Εμφυλίου, και το εξερεύνησε με άφθαστη προσοχή και τόλμη.
»Στη δική του εγρήγορση χρωστάμε τις πρώτες κριτικές όχι μόνο για τους ανθρώπους της γενιάς του, Χατζή, Τσίρκα, Φραγκιά και Αλεξάνδρου –και φυσικά τον Γιάννη Μανούσακα– αλλά και για νεότερους, όπως ο Μένης Κουμανταρέας. Με την ευκαιρία πρέπει εδώ να τονιστεί ότι ο Ραυτόπουλος συνέχισε να γράφει για τον Τσίρκα μετά τη διαγραφή του συγγραφέα της τριλογίας από το κόμμα, όταν έπεσε γύρω του η σιωπή.
»Η κριτική προσέγγιση του Ραυτόπουλου κατάγεται από την κοινωνιοκριτική, που δίνει έμφαση στα ιστορικά και κοινωνικά συμφραζόμενα, και ανοίγεται προς τη σύγχρονη ερμηνευτική. Είναι ωστόσο βέβαιο ότι για τον Ραυτόπουλο η θεωρία δεν είναι το δεκανίκι της κριτικής, όπως ασκείται από τους ανθρώπους των πανεπιστημίων, όπου συχνά ισοδυναμεί με επίκληση στην αυθεντία ή με τον εγκλωβισμό της σκέψης μέσα στο δόγμα, το “τάδε έφη”, και το τσιτάτο. Για τον Ραυτόπουλο η θεωρία είναι αντικείμενο παθιασμένου διαλόγου. Ο Ραυτόπουλος διαλέγεται με τους μεγάλους της λογοτεχνικής θεωρίας και κριτικής, όσο και της φιλοσοφικής σκέψης, με τον προσωπικό και ιδιαίτερο τρόπο του».
Ο Ραυτόπουλος είχε ασχοληθεί σε βάθος με τη λογοτεχνία του Εμφυλίου και το 1993 είχε εμπλακεί στην ιδεολογική, δημόσια διαμάχη που ξέσπασε με αφορμή την κυκλοφορία του μυθιστορήματος «Ορθοκωστά» του Θανάση Βαλτινού, με τις θηριωδίες του ΕΑΜ στην Πελοπόννησο εις βάρος του άμαχου πληθυσμού, διαμάχη κατά την οποία ο Ραυτόπουλος είχε υπερασπιστεί το βιβλίο.
Θυμάμαι ένα αυτοβιογραφικό σημείωμά του σε εκτενή συνέντευξή του στο περιοδικό «Διαβάζω» και τον Μισέλ Φάις, το οποίο κατέληγε με την εξής πρόταση: «Δεν άφησα ποτέ μούσια και μουστάκια».
