«Υποψιάζομαι ότι το feed (η κύρια ροή περιεχομένου) μας στο Ινσταγκραμ θα γεμίσει πάλι με φράσεις της Ρέας Φραντζή», ήταν η λεζάντα κάτω από φωτογραφία που μου έστειλε την προηγούμενη εβδομάδα φίλος μου, την ώρα που ταξίδευε με το νυχτερινό πλοίο για το νησί του. Ισα που διακρίνονταν τα πρόσωπα δύο παιδιών, που δεν πρέπει να ξεπερνούσαν τα 25 έτη, κρατώντας ανά χείρας τη «Γραμμή του ορίζοντος», του Χρήστου Βακαλόπουλου. Ενα από τα πιο αντιπροσωπευτικά μυθιστορήματα της μεταπολιτευτικής ελληνικής πεζογραφίας, η «Γραμμή» ακολουθεί την ιστορία της Ρέας Φραντζή, μιας γυναίκας που ταξιδεύει στην Πάτμο, με τα γεγονότα να διαδραματίζονται σε αυτή τη νησιωτική ατμόσφαιρα. Η ηρωίδα επιδίδεται σε μία εσωτερική αναζήτηση, αναλογιζόμενη το παρελθόν και το παρόν της, λίγες μέρες αφότου χώρισε από τον σύντροφό της, εγκαταλείποντας την Αθήνα.
Το πιο γνωστό μυθιστόρημα του πολυτάλαντου συγγραφέα, σκηνοθέτη και κριτικού κινηματογράφου, που για χρόνια έλειπε από τα ράφια των βιβλιοπωλείων, ξανακυκλοφόρησε τον περασμένο Ιούλιο, στην ένατη ανατύπωσή του, από τις εκδόσεις Εστία, με την πρώτη φουρνιά των αντιτύπων να εξαντλείται μέσα λίγες μόνο ώρες. Οπως αναφέρουν οι ίδιες οι εκδόσεις, το μεγαλύτερο ποσοστό που σπεύδει στα βιβλιοπωλεία όλης της χώρας για να προμηθευτεί τη «Γραμμή του ορίζοντος» –και όχι μόνο– είναι κατά κύριο λόγο άτομα ηλικίας 25-35 ετών. Ενα μεγάλο ποσοστό της γενιάς Ζ, συγκεκριμένα, το καλοκαίρι, όπως και τώρα, δημοσίευε εικόνες με το χαρακτηριστικό εξώφυλλο που ζωγράφισε ο Αλέξης Κυριτσόπουλος, σε διάφορες πλατφόρμες στα σόσιαλ μίντια, συνοδευμένες από αράδες του βιβλίου.
«Το 2015-2016 είδα τη σειρά της Αλεξάνδρας Κ*, “Ηρωίδες”. Σε ένα επεισόδιο απαγγέλλει ένα αγόρι, τηλεφωνικώς, στην Κούκη, μία απ’ τις πρωταγωνίστριες, “ήταν πιο δύσκολο να είσαι η πιο ωραία στην Κυψέλη, γιατί εκεί σε αγαπούσαν χωρίς φωτογένεια” (σ.σ. απόσπασμα από τη «Γραμμή»). Επαθα την πλάκα μου. Εντοπίσαμε με τη μαμά μου από ποιο βιβλίο είναι, και έκτοτε το έψαχνα παντού. Δεν υπήρχε πουθενά και αν το έβρισκες κάπου μεταχειρισμένο, η τιμή του ήταν εξωφρενική», αφηγείται στην «Κ» η 25χρονη Χριστίνα Γιαβάσογλου, που επί μία δεκαετία αναζητούσε τη «Γραμμή του ορίζοντος», καταφέρνοντας τελικά να τη διαβάσει για πρώτη φορά το καλοκαίρι.
«Ταυτίστηκα με το “χάσιμο” της Ρέας. Είχε βρεθεί σ’ ένα σημείο, ως νέα γυναίκα, που αναθεωρεί τις επιλογές της, αναρωτιέται αν έκανε ό,τι ήθελε ή αν έζησε εμπειρίες με κεκτημένη ταχύτητα, χωρίς να τις διαλέγει συνειδητά. Επειδή διάβασα το βιβλίο τον μήνα που αποφοίτησα από το Πολυτεχνείο, ένιωσα πολύ έντονα αυτόν τον προβληματισμό του “πού πάμε; Τι κάνουμε; Ποια ζωή επιλέγουμε;”. Αυτό πιστεύω ήταν ένα σημείο με το οποίο συνδέθηκαν πολλά παιδιά της ηλικίας μας», λέει η ίδια και μαζί της συμφωνεί και η 24χρονη Σοφία Λιάτη, συμπληρώνοντας ότι «ο Βακαλόπουλος είναι σαν να έγραψε ένα βιβλίο για τη γενιά Ζ, με κεντρική ηρωίδα, όμως, μία 32χρονη. Οι ανασφάλειές της, το αίσθημα ότι ο κόσμος αλλάζει και εκείνη δεν ξέρει πού ανήκει, αλλά και η υποχρεωτική ευτυχία της ζωής, που της “φοράει” η κοινωνία, πώς γίνεται να μας αφήσει αδιάφορους; Αυτά τρέχουν στο μυαλό μας, πάνω κάτω».
Η μαγεία που κρύβεται πίσω από τις παραπάνω περιγραφές αλλά και από όλες αυτές τις αναρτήσεις, είναι ότι οι νέοι ανακάλυψαν έναν λογοτέχνη ο οποίος, αν και έφυγε από τη ζωή πολλά χρόνια προτού αυτοί γεννηθούν, τους αντιπροσωπεύει όχι μόνο ιδεολογικά αλλά και αισθητικά (και ως τρόπος γραφής). Είναι ένας συγγραφέας που δεν υπαγορεύει κανέναν τρόπο ζωής και σε καμία περίπτωση δεν εξυμνεί, αλλά ούτε καταριέται, τα νιάτα. Αυτό που κάνει είναι μία αφιλτράριστη καταγραφή σκέψεων μέσα από τα λόγια της Ρέας Φραντζή, με φόντο ένα ελληνικό νησί, αποδίδοντας αριστοτεχνικά το κλίμα όχι μόνο της δεκαετίας του ’60, αλλά και των πρώτων χρόνων της Μεταπολίτευσης, σε 31 μικρά κεφάλαια, με άρωμα από την εποχή που πρωτοεκδόθηκε το βιβλίο, δηλαδή το 1991.
«Δεν έχω πάει ποτέ στην Πάτμο και δεν πρόκειται να πάω ποτέ στην Πάτμο της Ρέας Φραντζή. Είναι λίγο ειρωνικό αν σκεφτείς ότι παρόλο που ο Βακαλόπουλος καταγγέλλει, κατά κάποιον τρόπο, την εμπορευματοποίηση και τουριστικοποίηση του μέρους, εμένα οι περιγραφές του μου φέρνουν στον νου εικόνες από έναν παράδεισο, που δεν πρόκειται να αντικρίσω. Τα θέματα που τον απασχολούν έχουν φτάσει σήμερα σε ένα σημείο που δεν θα μπορούσε ούτε ο ίδιος να φανταστεί. Οταν διάβασα το βιβλίο αναρωτήθηκα: “ήταν πράγματι έτσι ο κόσμος; Τόσο όμορφος;”», μας λέει η 24χρονη Τζωρτζίνα Κατσάρου, η οποία καθώς μιλάμε ξεφυλλίζει τις κιτρινισμένες από τον καιρό σελίδες μιας από τις πρώτες εκδόσεις του μυθιστορήματος, την οποία ανακάλυψε στην παλιά βιβλιοθήκη των γονιών της.
Κριτική στη γενιά Ζ
Κριτική στη γενιά ΖΗ «ξαφνική» δημοφιλία του Χρήστου Βακαλόπουλου στη γενιά Ζ δεν έχει γίνει δεκτή χωρίς αντιδράσεις. Ορισμένοι επικριτές αμφισβητούν το κατά πόσον οι νεότεροι αναγνώστες και κυρίως όσοι δεν έχουν έρθει ξανά σε επαφή με το έργο του, μπορούν να το «κατανοήσουν», επισημαίνοντας ότι οι φιλοσοφικές και κοινωνικές αναζητήσεις που διατρέχουν το κείμενο, οι επαναλήψεις και η κριτική του συγγραφέα, απέναντι στην εποχή του, απαιτούν μία ουσιαστική ερμηνεία, την οποία θεωρούν ότι μεγάλο μέρος της συγκεκριμένης γενιάς δεν διαθέτει.
«Πράγματι υπήρξαν τέτοια σχόλια σε αρκετές συζητήσεις, είτε διαδικτυακές είτε ζωντανά, σε παρέες. Δεν κατάλαβα ποτέ πού έγκειται όλο αυτό. Μπορώ όμως να καταλάβω, ως ένα άτομο στα ’20s μου, βιώνοντας μία μεταβατική περίοδο, πώς είναι να νιώθεις σαν τη Ρέα Φραντζή – εγκλωβισμένη ανάμεσα στο παρελθόν και σε κάτι αόριστο που έρχεται. Πώς είναι να αισθάνεσαι φοβισμένη, βλέποντας να συντελούνται τεράστιες αλλαγές γύρω σου, δίχως να ξέρεις αν προλαβαίνεις να προσαρμοστείς σε αυτές», σχολιάζει η Σοφία Λιάτη.
Το ερώτημα που τίθεται είναι αν η λογοτεχνία ανήκει αποκλειστικά σε όσους τη μελετούν σε βάθος ή αν η προσωπική ερμηνεία είναι δικαίωμα κάθε αναγνώστη, ανεξαρτήτως ηλικίας και εμπειρίας. «Μόνο θετικά μπορώ να δω το γεγονός ότι τόσα παιδιά στην ηλικία μας έτρεξαν να αγοράσουν όχι μόνο τη “Γραμμή του ορίζοντος”, μα και τα άλλα βιβλία του Βακαλόπουλου, όπως τους “Πτυχιούχους” και τις “Νέες Αθηναϊκές συνοικίες”. Ευτυχώς εντός της λίστας των όσων διαδίδονται ταχύτατα μέσα από τις ψηφιακές πλατφόρμες, συμπεριλαμβάνεται και η λογοτεχνία», μας λέει η Τζωρτζίνα Κατσάρου, η οποία εξομολογείται ότι αναζήτησε το βιβλίο ύστερα από ανάρτηση της φίλης της.
