«Κάποτε σε ένα μακρινό χωριό ζούσε μια πάρα πολύ φτωχή οικογένεια. Είχε δύο παιδάκια, τον Γιάννη και την Κικίτσα. Το κοριτσάκι στεναχωριόταν γιατί οι γονείς δυσκολεύονταν να βγάλουν το ψωμί τους. Μια μέρα αποφάσισε να πάρει το καλάθι της και να ανέβει στο βουνό. Είδε ότι η γκορτσιά (άγρια αχλαδιά) ήταν πολύ ψηλά και άρχισε να κλαίει. Τότε μία φωνή τής είπε “Κικίτσα, μη στεναχωριέσαι” και τα κλαδιά άρχισαν να λυγίζουν. Το κοριτσάκι γέμισε το καλαθάκι της με γκόρτσα (αχλάδια) και τα πήγε στην οικογένειά της».
Με την αφήγηση αυτού του παραμυθιού από μια μητέρα στην κόρη της, ξεκινάει η παράσταση «Το κοριτσάκι με τα γκόρτσα», σε σκηνοθεσία της Ελευθερίας Γεροφωκά, στο Backa Τheatre της Σουηδίας. Από την πρεμιέρα του έργου στις αρχές του Μαρτίου, το ιστορικό θέατρο που ιδρύθηκε τη δεκαετία του ’70 από την Εύα Μπέργκμαν, κόρη του Σουηδού σκηνοθέτη Ινγκμαρ Μπέργκμαν, παραμένει γεμάτο από το κοινό που έρχεται να παρακολουθήσει δύο γυναίκες στη σκηνή· μια μητέρα και μια κόρη.
Η πρωταγωνίστρια της παράστασης, Βασιλική Γεροφωκά, είναι πράγματι μια μητέρα και νοικοκυρά, από ένα ορεινό χωριό των Ιωαννίνων, στο οποίο έμεινε για το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της όταν οι γονείς της εγκαταστάθηκαν εκεί, πρόσφυγες από την Αρμενία. Τρεις φορές την εβδομάδα ανεβαίνει στη σκηνή του θεάτρου για να ξετυλίξει μαζί με την κόρη της και σκηνοθέτιδα, Ελευθερία Γεροφωκά, τη συγκινητική ιστορία τους, σε μια αυτοβιογραφική παράσταση ποιητικού χαρακτήρα, η οποία παρουσιάζεται σε τρεις γλώσσες: ελληνικά, αγγλικά και σουηδικά. «Ακούγονται και οι τρεις γλώσσες, γιατί έτσι είναι χωρισμένη η ζωή μου. Αλλωστε το έργο δεν είναι μυθοπλασία, αλλά εμπεριέχει πολλά στοιχεία ιστορικού ντοκιμαντέρ από τη ζωή και των δύο γυναικών», λέει στην «Κ» η σκηνοθέτις.
Το ίδιο το παραμύθι γράφτηκε από τη μητέρα της Ελευθερίας Γεροφωκά, η οποία έμαθε γραφή και ανάγνωση σε προχωρημένη ηλικία, όταν οι δύο κόρες της πήγαιναν στις πρώτες τάξεις του δημοτικού και εκείνη διάβαζε μαζί τους. «Το κοριτσάκι με τα γκόρτσα» είναι μια αλληγορία της ζωής τόσο της μάνας όσο και της κόρης. Η άγρια αχλαδιά, η γκορτσιά, συμβολίζει τις δυσκολίες της ζωής, που προσπαθεί με κόπο να φτάσει και ξεπεράσει το μικρό κοριτσάκι. Με έναν μαγικό τρόπο, η αχλαδιά λυγίζει τα κλαδιά της και προσφέρει τους καρπούς της στο κοριτσάκι.
«Δεν γνώριζα τη γλώσσα»
Η Ελευθερία Γεροφωκά έφυγε το 2012 από την Ελλάδα, στηριζόμενη πάντα από τη μητέρα της, για να ακολουθήσει τον σύντροφό της και σκηνοθέτη Νίκο Κολοβό, ο οποίος είχε γεννηθεί και μεγαλώσει στη Σουηδία. «Το πιο δύσκολο από όλα ήταν ίσως ότι δεν γνώριζα τη γλώσσα, την οποία έμαθα σταδιακά και με πολλή επιμονή», σημειώνει.
Από τη στιγμή που έφτασε στο Γκέτεμποργκ, αυτό που επιθυμούσε ήταν να βρίσκεται κοντά στο θέατρο, το οποίο αγαπούσε. Οταν ήταν παιδί είχε εξάλλου γραφτεί σε μια τοπική θεατρική ομάδα των Ιωαννίνων. Ετσι λοιπόν, έχοντας προσπαθήσει, χωρίς επιτυχία, να βρει δουλειά ως ηθοποιός, αποφάσισε να εργαστεί ως καθαρίστρια σε ένα μικρό θέατρο της περιοχής, το Angered Theatre. «Το συγκεκριμένο θέατρο τότε, περνούσε μια κρίση και εγώ βρήκα την ευκαιρία να τους προτείνω μια ιδέα για μια παράσταση στην οποία συμμετείχαν παιδιά πρόσφυγες από την Αφρική. Ημουν μόλις ένα χρόνο στη Σουηδία και δεν φανταζόμουν αυτό που ακολούθησε. Η παράσταση είχε τον τίτλο “Cargo” και ανέβηκε στα αγγλικά και αμχαρικά (επίσημη γλώσσα της Αιθιοπίας). Πήγε πολύ καλά και αυτό αποτέλεσε στην ουσία το μεγάλο μου ξεκίνημα», μας αφηγείται και συνεχίζει λέγοντας ότι «στην πορεία τέσσερα από τα μέλη της παράστασης το έσκασαν και ζήτησαν άσυλο στη Γερμανία. Συγκλονίστηκα. Αυτό που εγώ περιέγραφα στο έργο συνέβη στην πραγματικότητα. Στις παραστάσεις μου, σχεδόν πάντα, η ζωή συναντάει το θέατρο και το θέατρο τη ζωή. Το ίδιο συμβαίνει και στο “Κοριτσάκι με τα γκόρτσα”».
Στην παράσταση ακούγονται τρεις γλώσσες –ελληνικά, αγγλικά και σουηδικά– γιατί έτσι είναι χωρισμένη η ζωή μου. Αλλωστε το έργο εμπεριέχει στοιχεία ιστορικού ντοκιμαντέρ. Ελευθερία Γεροφωκά
Υστερα από σχεδόν μία δεκαετία αφοσίωσης και δουλειάς, με παραστάσεις, διασκευές και μονολόγους που γνώρισαν μεγάλη επιτυχία και έλαβαν πολύ καλές κριτικές, η Ελευθερία Γεροφωκά αποφάσισε να ταξιδέψει νοερά στα παιδικά της χρόνια στο χωριό, μεταφέροντας ένα κομμάτι αυτής της ανάμνησης στη σκηνή. «Την περίοδο της πανδημίας ήμουν εδώ στη Σουηδία. Τα θέατρα ήταν κλειστά και μιλώντας καθημερινά με τη μητέρα μου στο τηλέφωνο, θυμηθήκαμε τα παραμύθια που σκαρφιζόταν και τόσο μοναδικά αποτύπωνε», μας λέει. Την ίδια περίοδο η θεατρική συγγραφέας Λόλα Αριας, βραβευμένη με το Διεθνές Βραβείο Ιψεν του 2024, αναζητούσε νέες έξυπνες ιδέες για να τις επιμεληθεί. «Της παρουσίασα αυτό που είχα στο μυαλό μου και της εξήγησα ότι θέλω να δημιουργήσω κάτι με τη μαμά μου επί σκηνής. Εκείνη ενθουσιάστηκε και αρχίσαμε να δουλεύουμε το έργο», αναφέρει η ίδια. Οταν τα μέτρα προστασίας για την πανδημία χαλάρωσαν, η Λόλα Αριας την ώθησε να ανεβάσει την παράσταση στο θέατρο και την παρουσίασε τον περασμένο Σεπτέμβριο στο Διεθνές Φεστιβάλ Χορού και Θεάτρου του Γκέτεμποργκ.
Οπως μας εξηγεί στο έργο της, «Το κοριτσάκι με τα γκόρτσα», προσπάθησε να μεταδώσει το κλίμα της εποχής και της ελληνικής επαρχίας, σε ένα κοινό με εντελώς διαφορετικές προσλαμβάνουσες, «απλώνοντας πάνω στη σκηνή καπνό, καθώς η μητέρα μου δούλευε από παιδί στα χωράφια μαζεύοντας το συγκεκριμένο φυτό».
Εικόνες από το παρελθόν
Ολο το έργο μοιάζει με περφόρμανς. Μάνα και κόρη μέσα σε περίπου μία ώρα μάς μεταφέρουν στο σπίτι τους στο χωριό Νεοκαισάρεια έξω από τα Ιωάννινα. Το κοινό παρακολουθεί την κυρία Βασιλική να μαγειρεύει πάνω στην σκηνή και να προσφέρει σπιτικό φαγητό στην πλατεία και την Ελευθερία να δείχνει, με τη βοήθεια ενός παλαιού προτζέκτορα, εικόνες από την παιδική της ηλικία. Η συγκινητική αφήγησή της φτάνει κάποια στιγμή στο σήμερα, δηλαδή στη σκηνή του Backa, ρωτώντας τη μητέρα της: «Πώς ένιωθες τότε στο χωριό; Τότε που ήσουν αναλφάβητη; Τότε που δεν είχες άλλη επιλογή;».
Η κυρία Βασιλική, μητέρα της Ελευθερίας, δεν φανταζόταν ποτέ ότι θα βρεθεί σε μια σκηνή θεάτρου με την κόρη της. Ωστόσο, επιβιβάστηκε στο αεροπλάνο και έφτασε στη Σουηδία για να σταθεί δίπλα στην Ελευθερία ως μητέρα αλλά και ως έμπιστη συνεργάτις της, υπογράφοντας συμβόλαιο με το θέατρο για το διάστημα που θα έπαιζε στις παραστάσεις.
Οσο μιλούσαμε μέσω Ζoοm με την Ελευθερία Γεροφωκά, στην οθόνη του υπολογιστή εμφανίστηκε, διστακτικά, η ίδια κυρία Βασιλική. Αντικρίσαμε μια όμορφη ηλικιωμένη γυναίκα, που με γλυκιά φωνή άρχισε να μας μιλάει για την απόφασή της να παίξει στο θέατρο. «Στην αρχή ένιωθα μόνο αμηχανία. Η Ελευθερία ήταν πάντα δίπλα μου και μου έλεγε “μη φοβάσαι”, εγώ θα σε στηρίξω. Αυτό το ταξίδι το έκανα μόνο για εκείνη», μας εξομολογήθηκε συγκινημένη η κυρία Βασιλική, η «Κική των παραμυθιών», όπως μας διευκρινίζει.
Στον δρόμο για την Αβινιόν
Ο τελικός προορισμός όμως, τόσο για τη μητέρα της Ελευθερίας όσο και για την ίδια την παράσταση, δεν είναι η Σουηδία. Τον Μάιο, το «Κοριτσάκι με τα γκόρτσα» θα παρουσιαστεί στο φεστιβάλ «100 + 10 Armenian allegories», στο θέατρο Maxim Gorki του Βερολίνου, χάρη στη βοήθεια της Λόλα Αριας, «που αγάπησε πολύ την ιστορία του μικρού αυτού κοριτσιού και κατά επέκταση και τη δική μας», όπως μας αναφέρει η κ. Γεροφωκά. Επόμενος σταθμός, θα είναι μάλιστα, και το Φεστιβάλ της Αβινιόν, όπου η σκηνοθέτις θα παρουσιάσει, τον Ιούλιο, το έργο της στα μέλη της ευρωπαϊκής θεατρικής πλατφόρμας Νew Prospero, που έχει στόχο να αναδείξει νέους δημιουργούς σε διεθνή κλίμακα, εκπροσωπώντας τη Σουηδία.
