Στην πίσω όψη του νέου Πύργου του Πειραιά, νιώθεις να επιστρέφεις σε εκείνη τη γνώριμη πόλη που είχες αφήσει. Οταν η αγορά είναι κλειστή, οι μυρωδιές αυτονομούνται, στις αισθήσεις εισχωρεί ένα κράμα από οσμές: ελαστικών, γάλακτος, οπωροκηπευτικών, μπαχαρικών, ανθρώπινης αποφοράς, νοτισμένου ξύλου, βρεγμένου τσιμέντου, υγρών υπογείων, φρέσκιας μπογιάς και ακατοίκητων γραφείων. Αυτός ο Πειραιάς είναι εκεί –ανάμεσα σε νεοκλασικά ερείπια, καινούργια ξενοδοχεία, μάντρες για πάρκινγκ, παλιά μαγαζιά– ένας κόσμος σχεδόν αρχαίος.
Σε εκείνο το σχεδόν γαλήνιο απομεσήμερο Κυριακής, περπατούσα στην οδό Τσαμαδού, έχοντας περάσει τη Γούναρη, και σταμάτησα να περιεργαστώ το ψηλό ερείπιο στον αριθμό 15. Θέλοντας και μη, επιβραδύνεις το βήμα σου, είναι τόσο εντυπωσιακό σε μέγεθος και διακόσμηση, που γεννιέται η επιθυμία να συνδεθείς μαζί του, να το νιώσεις, να το καταλάβεις.
Πλήρης η ερείπωση αυτού του μεσοπολεμικού μεγάρου της οδού Τσαμαδού. Ακουμπάει σε ένα διώροφο, προγενέστερο, εξίσου ερείπιο. Και τα δύο κτίρια ζωσμένα με ικριώματα, σαν δεσμώτες καταδικασμένοι να επιβιώνουν αιχμάλωτοι, στέκουν εκεί στην Τσαμαδού να μας θυμίζουν την εμπορική ζωή του προπολεμικού Πειραιά. Το ψηλότερο από τα δύο, στον αριθμό 15, έχει θαυμάσια πρόσμειξη αισθητικών στοιχείων, με στυλιζαρισμένους μαιάνδρους και μια αύρα ανάμεσα στο Jugendstil και την αρ ντεκό. Χτίστηκε μετά το 1925, εικάζω, στη διάρκεια εκείνης της ανοικοδόμησης μετά το 1922.
Καθώς επέστρεφα στη Γούναρη, αυτόν τον μυθικό (και κατεστραμμένο) κεντρικό δρόμο του Πειραιά, σκεφτόμουν όλα αυτά τα μεγάλα κτίρια των πρώτων δεκαετιών του 20ού αιώνα που τόσο ανενδοίαστα κατεδαφίστηκαν μεταπολεμικά ενώ ήταν ακόμη γερά και λειτουργικά. Είχαν ατμόσφαιρα και ενίσχυαν την ιστορική ταυτότητα του Πειραιά. Το μεγάλο αστικό κενό στη γωνία Γούναρη και Ακτής Ποσειδώνος, στη θέση του παλαιού ξενοδοχείου «Κοντινεντάλ», είναι τόσο αποκαλυπτικό αυτής της πολιτισμικής υστέρησης. Αλλά και πιο πάνω, υπήρχε το επιβλητικό Μέγαρο της Λαϊκής Τράπεζας όπως και άλλα μικρά και μεσαία κτίρια, που ορισμένα θύμιζαν την οδό Αθηνάς στο κέντρο της Αθήνας και τις παρόδους.
Στο βάθος, στον άξονα της οδού Γούναρη, επιβιώνει ένα άλλο μεγάλο κτίριο του Μεσοπολέμου, χτισμένο σε περίοπτη θέση, στη γωνία με την οδό Καραολή και Δημητρίου. Γνωστό ως Μέγαρο Γαβριήλ, είναι ένα επιβλητικό εμπορικό κτίριο χαρακτηριστικό της δεκαετίας του 1920, το οποίο λόγω θέσης και προβολής δεσπόζει στον οπτικό άξονα. Παρότι – για λόγους οικονομίας μάλλον– έχει απουσία διακόσμου στους ορόφους, η κυματοειδής πλαστικότητά του του προσδίδει μια χάρη και ένα κύρος. Η κύρια είσοδος επί της Γούναρη 26, ωστόσο, είναι εξαιρετικά επιμελημένη, έχει μνημειακή σύνθεση, σφυρήλατο θύρωμα και ιωνικά επίκρανα στους πεσσούς. Καθώς παρατηρούσα το θύρωμα μου ήρθε στον νου η είσοδος του μεσοπολεμικού Μεγάρου της άλλοτε Τράπεζας Χίου στην οδό Αριστείδου, κοντά στην πλατεία Κλαυθμώνος.
Αυτές οι εκλεκτικές συγγένειες διαστέλλουν το βλέμμα. Ολη η πρόσοψη του Μεγάρου Γαβριήλ περνάει στο οπτικό πεδίο με διάθεση επιβολής λόγω όγκου αλλά και λόγω μιας ορισμένης αλλοκαιρινής γοητείας. Το φαντάζομαι στις δόξες του με μαγαζιά και γραφεία, με κόσμο να μπαινοβγαίνει και με όλο το τοπίο των ήχων του Πειραιά σε πλήρη διάταξη. Περιέργως, νιώθω μία ακόμη εκλεκτική συγγένεια. Το Μέγαρο Γαβριήλ άρχισε να με παραπέμπει συνειρμικά στο παλιό ξενοδοχείο Sans Rival της Λιοσίων. Αν και εκείνο είναι πιο διακοσμημένο, παρουσιάζουν παρόμοια διάταξη όγκων και οργάνωση προβολής σε μια γωνία. Ισως είχαν κοινό υπόδειγμα, ίσως προέρχονται από κοινό κατασκευαστή.
