«Θέλουμε η παράσταση να είναι ένα όνειρο χαμένης ευτυχίας. Να έχει νοσταλγία αλλά όχι γλυκερά συναισθήματα, να γεννά τη συγκίνηση, αλλά να μην αποσκοπεί σε αυτήν. Πίσω από τις περιπέτειες των δύο πρωταγωνιστών, υπάρχει επίσης ένα πολιτικό ερώτημα: Μπορεί να υπάρξει ειρηνική συνύπαρξη των θρησκειών και των πολιτισμών, μπορούμε να ζήσουμε όλοι μαζί μέσα σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία;», λέει στην «Κ» ο Βίκτωρ Αρδίττης.
Αφορμή για τη συζήτηση με τον δημιουργό που υπηρετεί το θέατρο με συνέπεια εδώ και σαράντα χρόνια, είναι η σκηνοθεσία της μουσικής παράστασης «Madre Salonico» στην Εναλλακτική Σκηνή ΕΛΣ. Εδώ συνθέτει «μια χειρονομία μνήμης», όπως υπογραμμίζει ο ίδιος, δημιουργώντας στη σκηνή ένα καταφύγιο αισιοδοξίας απέναντι στη θλιμμένη ιστορία της εβραϊκής διασποράς στη Μεσόγειο.
«Δεν μπορούμε όμως να παραβλέπουμε τη χαρά της ζωής», μας λέει ο κ. Αρδίττης, μολονότι ως γιος γονέων με εβραϊκή καταγωγή –μάλιστα από την πατρική οικογένεια το τραύμα του ξεριζωμού είναι διπλό λόγω της σμυρναίικης ρίζας– έχει βιώσει την απώλεια. Αλλά μαζί και την ανάγκη για αφομοίωση. «Οι γονείς μου μιλούσαν μεταξύ τους “λαδίνο”, ή “λαντίνο”, ένα μείγμα ισπανοεβραϊκών, μητρική γλώσσα των Σεφαραδιτών. Μάλιστα μάλωναν μεταξύ τους για την προφορά κάποιων λέξεων αφού υπήρχαν διαφορές ανάμεσα στα “λαδίνο” της Θεσσαλονίκης και αυτά της Σμύρνης. Θυμάμαι τον εαυτό μου παιδί να ουρλιάζει ότι δεν θέλει να ξανακούσει ούτε λέξη. Μέχρι που ανακάλυψα ότι ασυνείδητα η γλώσσα έχει εγγραφεί μέσα μου, και την καταλαβαίνω».
Θα ήταν ενδεχομένως ψυχολογισμός η ερμηνεία μιας μακρόχρονης και καταξιωμένης θεατρικής πορείας σαν αυτήν του κ. Αρδίττη μέσω προσωπικών αναγωγών, αλλά δεν μπορούμε να μην παρατηρήσουμε ότι η σκηνοθετική πορεία του χαρακτηρίζεται από την αφοσίωση στη διατήρηση της μνήμης και την ανάδειξη πολιτιστικών αξιών μέσω της τέχνης. Τοποθετώντας όμως πάντοτε τη χαρά της ζωής στο επίκεντρο.
Το «Madre Salonico», σε κείμενο του συγγραφέα Λέοντος A. Ναρ, εστιάζει στον σεφαραδίτικο πολιτισμό της Θεσσαλονίκης και όλης της λεκάνης της Μεσογείου: τον πολιτισμό των τραγουδιών, της γλώσσας και των εθίμων. Κεντρικοί ήρωες του έργου είναι o Ιντό (Λεονάρδος Μπατής), μετανάστης τρίτης γενιάς που ζει στη Νέα Υόρκη, και η Ζάνα (Ελένη Ουζουνίδου), η γιαγιά του, διάσημη κάποτε τραγουδίστρια. Οι δυο τους μοιράζονται τα βιώματα, τις αναμνήσεις και τους προβληματισμούς τους, με έμφαση στην ιστορική διαδρομή των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, που είναι ταυτισμένη με τη συλλογική μνήμη της πόλης. Γιαγιά και εγγονός ανακαλούν μνήμες, η Ζάνα αναπολεί τις επιτυχίες της ως τραγουδίστριας ερμηνεύοντας σεφαραδίτικα τραγούδια στη σκηνή, ενώ αναζητεί παράλληλα τον παιδικό της έρωτα που επιβίωσε από τον θάνατο στα ναζιστικά στρατόπεδα.
Πίσω από τις περιπέτειες των δύο πρωταγωνιστών υπάρχει επίσης ένα πολιτικό ερώτημα: Μπορεί να υπάρξει ειρηνική συνύπαρξη των θρησκειών και των πολιτισμών;
Το έργο, που παρουσιάζεται σε ένα μείγμα «λαντίνο» και ελληνικών, διατηρεί τη γλωσσική ταυτότητα της σεφαραδίτικης κοινότητας της Θεσσαλονίκης. «Ντεβέμος ξεπαγοσιάρ λα κάρνε», «Πρέπει να ξεπαγώσουμε το κρέας», λέει η γιαγιά Ζάνα. «Ετσι μιλούσαν οι παλιές Θεσσαλονικές», μας λέει ο κ. Αρδίττης, εξηγώντας ότι η σεφαραδίτικη γλώσσα της Θεσσαλονίκης είναι χαριτωμένη και διαθέτει μια ιδιαίτερη μουσικότητα.
Τις διασκευές τραγουδιών και την πρωτότυπη μουσική υπογράφει η έμπειρη, ταλαντούχος μουσικός και συνθέτις Μάρθα Μαυροειδή. Τα τραγούδια της παράστασης έχουν επιρροές από πολύ διαφορετικές μουσικές παραδόσεις: ταγκό, άριες, ρεμπέτικα και έργα οθωμανικής μουσικής που συνυπάρχουν με συνδετικό κρίκο τα «λαντίνο». Κάποια από τα σεφαραδίτικα τραγούδια που η Ζάνα ερμηνεύει στη διάρκεια της παράστασης («Μισιρλού», «Πού να βρω γυναίκα να σου μοιάζει») είναι γνωστά σε εμάς από τις ελληνικές εκδοχές τους. «Η μουσική του έργου παλινδρομεί ανάμεσα στο όνειρο και στην κυριολεξία», υπογραμμίζει η συνθέτις.
Είναι γνωστή η αγάπη του Βίκτωρα Αρδίττη για το μουσικό θέατρο, ξεκινώντας από την αδυναμία του στην όπερα, την οποία πολλάκις έχει σκηνοθετήσει. Συζητώντας για το «Madre Salonico» ο κ. Αρδίττης αναφέρεται στο θέατρο του παρόντος που συνενώνει τις παραστατικές τέχνες σε νέες συνθέσεις. Στην τωρινή παράσταση το εγχείρημα παίζει με την ιδέα της επιτελεστικότητας, και έτσι η πάλαι ποτέ θρυλική τραγουδίστρια Ζάνα λα Γκρέκα θα μαγειρεύει μπουρεκάκια επί σκηνής. «Οι ήρωές μας ξέρουν τον τρόπο για να περνούν ωραία παρά τα δεινά τους», εξηγεί ο σκηνοθέτης.
«Madre Salonico», πρεμιέρα 4 Απριλίου, Εναλλακτική Σκηνή ΕΛΣ.
