«Μπορείτε να φροντίσετε ό,τι γίνει, να γίνει με ομορφιά;»
Εντα Γκάμπλερ. Σύζυγος του Γέργκεν Τέσμαν. Κόρη του στρατηγού Γκάμπλερ. Δίδυμη αδερφή της Νόρας του «Κουκλόσπιτου». Θεατρική ενσάρκωση της λογοτεχνικής Μαντάμ Μποβαρί του 19ου αιώνα. Σκηνικός μύθος η ιψενική «Εντα». Εκπτωτη αριστοκράτισσα που ασφυκτιά στο αστικό περίβλημα ενός συμβατικού γάμου. Ειρωνική και απελπισμένη, ωραιοπαθής και ανασφαλής, ρομαντική και ρεαλίστρια.
Ο Δημήτρης Καραντζάς αποδόμησε πλήρως όλο το ψυχογραφικό οικοδόμημα αυτού του αστικού δράματος για να το ανασυνθέσει από την αρχή. Σκηνοθέτησε το έργο ως μία σύγχρονη «αστική τραγωδία», αναδεικνύοντας παράλληλα μία χειροποίητη ατμοσφαιρική θεατρικότητα χωρίς πολύπλοκα σκηνικά εφέ, βίντεο, μηχανές καπνού ή εναλλασσόμενες σκηνές. Ενδοσκοπική σκηνοθεσία ενός κλειστού κυκλώματος των διαφορετικών εκφάνσεων του ψυχισμού της Εντας. Οργάνωσε όλο το παραστασιακό γεγονός με άξονα τα στοιχεία που περιγράφουν τη γυναικεία προσωπικότητα με ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά και διερεύνησε μέσα από μία σύνθετη ερμηνευτική γραμμή των ηθοποιών τις διαφορετικές όψεις της κτητικότητας, της εγωκεντρικότητας, της περιορισμένης ανεκτικότητας στη ματαίωση και της δυσπροσαρμοστικότητας της ηρωίδας.
Προσηλωμένος στη θεατρική φόρμα που υπαγορεύει η ιψενική δραματουργία, διέγραψε όλη την πορεία, από τη στιγμή που η Εντα αισθάνεται ότι το επίκεντρο της προσοχής των άλλων μετακινείται από το πρόσωπό της ώς το φινάλε, όπου κάνει την απεγνωσμένη προσπάθεια να επανέλθει η ίδια στο επίκεντρο, αυτοχειριαζόμενη. Ο Καραντζάς δεν αρκείται σε στοιχειώδεις ερμηνευτικές προσεγγίσεις των ρόλων. Σκηνοθέτησε κάνοντας καίριες επεμβάσεις στη δραματουργία, αξιοποίησε την εξαιρετική μετάφραση του Γιώργου Δεπάστα και την κινητική διδασκαλία του Τάσου Καραχάλιου, εστιάζοντας στα ιψενικά δίπολα και τρίγωνα, ζυγίζοντας με μέτρο τις συναισθηματικές μεταπτώσεις των ηρώων, αναδεικνύοντας έναν Ιψεν εξπρεσιονιστικό, με λίγες γκροτέσκ πινελιές.
Ο σκηνοθέτης αποδόμησε πλήρως το ψυχογραφικό οικοδόμημα του δράματος και εστίασε στα ιψενικά δίπολα και τρίγωνα, ζυγίζοντας με μέτρο τις συναισθηματικές μεταπτώσεις των ηρώων.
Η αστική κατοικία των Τέσμαν ανακαινίζεται με τον σκηνογραφικό σχεδιασμό της Μαρίας Πανουργιά και τους φυσικούς φωτισμούς του Δημήτρη Κασιμάτη. Μεταλλικές σκάλες, ημιτελείς ταπετσαρίες, βαλίτσες με βιβλία, τα κλασικά ιψενικά όπλα στον τοίχο, σκόρπιες γλάστρες, ένα πικάπ όπου μπαίνουν δίσκοι της κλασικής ή της πανκ μουσικής που επιμελείται ο Γιώργος Ραμαντάνης. Το αστικό σαλόνι αποδομείται και μαζί μ’ αυτό ολόκληρος ο εσωτερικός κόσμος της Εντας.
Η Ανθή Ευστρατιάδου διείσδυσε στη σύνθετη υφή του ρόλου και σκιαγράφησε την Εντα Γκάμπλερ ως σύγχρονη ηρωίδα με το κόκκινο μοχέρ φόρεμά της, σωματικά εκρηκτική. Πλήττει με όλους και όλα. Πλήττει με το να προσποιείται, να υποτάσσεται, να αντιδρά, να μηχανεύεται. Πλήττει φοβερά με τις συζητήσεις του άνδρα της για την ιστορία της «χειροτεχνίας στην μεσαιωνική Φλαμανδία». Δεν αντέχει την ασχήμια που επιφέρει η πτώση της κοινωνικής της τάξης, παραιτείται από τις ερωτικές της προσδοκίες, αρνείται τη μητρότητα και τη θηλυκότητα. Εγκλωβισμένη στην αριστοκρατική της καταγωγή, παίζει πάντοτε με «εκείνα τα πιστόλια», φλερτάρει επικίνδυνα με τον θάνατο, φαντάζεται εκείνη τη μεγάλη πράξη που θα ακτινοβολεί «γνήσια ομορφιά», θα λάμπει από αξιοπρέπεια και θα την απαλλάξει από την απίστευτη πλήξη της αστικής ζωής, την οποία σίγουρα η ίδια δεν επέλεξε.
Η ηρωίδα δεν αντέχει την ασχήμια που επιφέρει η πτώση της κοινωνικής της τάξης και οραματίζεται μια τολμηρή πράξη που θα την απαλλάξει από την αφόρητη ανία της αστικής ζωής.
Ο Φιντέλ Ταλαμπούκας σχεδίασε έναν Τέσμαν γελοίο και γραφικό, έναν αφελή και ανέραστο σύζυγο που επιθυμεί να γίνει ακαδημαϊκός, έναν Τέσμαν προσηλωμένο κατά βάθος στους πατριαρχικούς κανόνες.
Το πατριαρχικό και ανδροκρατικό πορτρέτο σκιαγραφεί και η ερμηνεία του Χρήστου Λούλη στον ρόλο του δικαστή Μπρακ, ενώ αντιστικτικά στην αρρενωπότητα του Μπρακ κινείται ο Εκτορας Λιάτσος στον ρόλο του κυνηγημένου από εσωτερικούς δαίμονες, ρομαντικού συγγραφέα Αϊλερτ Λέβμποργκ. Δυναμικά σημαινόμενο το παίξιμο της Ιωάννας Δεμερτζίδου στον ρόλο της Τέας Ελβστεντ, μιας γυναίκας που επιβιώνει στο αστικό «μιλιέ» της ιψενικής δραματουργίας, ενώ η Τζωρτζίνα Δαλιάνη, όμορφη και αισθητικά ωραία θεία Γιούλε, κόντρα στον ρόλο της ηλικιωμένης θείας, κατά την προσφιλή τακτική του Καραντζά να αλλάζει ηλικιακά τους ρόλους. Η παλέτα των χρωμάτων των ρούχων που σχεδίασε η Ιωάννα Τσάμη φωτίζει τον συναισθηματικό κόσμο των χαρακτήρων ανάλογα με το φορτίο που φέρουν κάθε φορά.
Σε αυτήν την «τραγωδία δωματίου», όλοι συνειδητοποιούν σταδιακά ότι «επιτέλους με τον καιρό υποτάσσεται κανείς στο αναπόφευκτο» και επιτέλους το αποδέχονται. Η μοιραία Εντα καταστρέφει και καταστρέφεται. Η αυτοκτονία της δεν αφορά πλέον κανένα από τα δραματικά πρόσωπα. Ούτε και την ίδια.
*Η κ. Ρέα Γρηγορίου είναι διδάκτωρ Ιστορίας – Δραματολογίας ΑΠΘ.
