Στην οδό Σύρου 22, πάνω από την Επτανήσου, στην Κυψέλη, διασώζεται μια παλιά διπλοκατοικία. Εχει δύο λευκές, ξύλινες, νεοκλασικές εξώθυρες. Η μία οδηγεί στο διαμέρισμα του ισογείου και η άλλη ανοίγει σε έναν προθάλαμο στο βάθος του οποίου ξεκινάει το κλιμακοστάσιο για το διαμέρισμα του ορόφου. Αν σκύψει κανείς μέσα από το τζαμωτό της εξώθυρας, θα δει αυτήν ακριβώς τη θέα στο εσωτερικό του σπιτιού. Και μόνο η στάση και το φιλοπερίεργο βλέμμα του διαβάτη αρκεί για να προϊδεάσει το επόμενη στάδιο, αυτό της ελαφράς επίκυψης ώστε το εσωτερικό του σπιτιού να εμφανιστεί στο άνοιγμα του φεγγίτη σαν μέσα από μια camera obscura.
Είναι μια στιγμή, όταν συμβαίνει αυτό, που κυλάει εκτός χρόνου, έξω από τόπους. Είναι εμπειρία αισθητηριακή, αλλά εν προκειμένω βρισκόμαστε στην οδό Σύρου και αυτό από μόνο του συνιστά μια συνθήκη συγκλονιστική. Και είναι τέτοια γιατί βρισκόμαστε σε μία από τις κοιλότητες της αστικής Αθήνας, που στα χρόνια του Μεσοπολέμου, εδώ, στην οδό Σύρου και σε όλες τις γειτονικές προς αυτήν οδούς, ο αστικός πολιτισμός της μέσης οδού γνώρισε ακμή και παρέδωσε στην πόλη ένα συμπαγές υπόδειγμα συνεκτικής διαβίωσης.
Από το απέναντι πεζοδρόμιο της οδού Σύρου μπορεί ο διαβάτης να δει τη σειρά των διώροφων σπιτιών που διασώζονται στους αριθμούς 22, 24 και 28. Η αντικριστή γωνία, στη συμβολή με την Κυκλάδων, είναι κατεδαφισμένη. Ενα χέρσο οικόπεδο διακόπτει τη σειρά των αστικών σπιτιών. Αντιλαμβάνεται κανείς τη φιλήσυχη κλίμακα αυτών των κτισμάτων, την απλότητά τους, αν και σε πολλά από αυτά υπάρχει έκδηλο το στοιχείο της κοινωνικής διαφοροποίησης, της αισθητικής εκζήτησης ή ακόμη και αυτής της κατασκευαστικής ανωτερότητας.
Σπίτια σαν αυτό με τη σκάλα είναι μάρτυρες και ενός τεχνικού πολιτισμού υψηλής ποιότητας. Οι ξυλουργικές εργασίες, η μεταλλοτεχνία, η αγγειοπλαστική, η μαρμαρογλυφία και τόσες ακόμη τέχνες δοξάστηκαν στο επίπεδο της αθηναϊκής συνοικίας.
Ωστόσο, η παλιά Κυψέλη παραδίδεται στα μάτια μας με μια σχετική ομοιογένεια. Η γενιά αυτή των σπιτιών, όπως το σπίτι με τη σκάλα στην οδό Σύρου, εκπροσωπείται πλέον από ένα μικρό ποσοστό διασωθέντων δειγμάτων, ίσως με ένα 20%. Τα υπόλοιπα κατεδαφίστηκαν μεταπολεμικά. Για την ιστορία, ας σημειώσουμε πως οι παλιές μεσοαστικές γειτονιές, όπως ήταν η Κυψέλη, ανοικοδομήθηκαν πρώτες καθώς υπήρχε υψηλή ζήτηση για καλά διαμερίσματα σε μια καλή περιοχή. Μετά τη σποραδική εμφάνιση προπολεμικών πολυκατοικιών, στην Πατησίων, στη Δροσοπούλου και στα στενά, η ένταση της ανοικοδόμησης αρχίζει μετά το 1953-55 και φθάνει στην κορύφωσή της την τριετία 1964-67. Ως τη δικτατορία, ένα τεράστιο κύμα οικιστικής ανανέωσης είχε αλλάξει για πάντα την Κυψέλη. Οι κατεδαφίσεις παλαιών σπιτιών συνεχίζονται ώς σήμερα, απλώς είναι πλέον ελάχιστα τα υποψήφια για κατεδάφιση. Ας θυμηθούμε το θαυμάσιο σπίτι της οδού Κεφαλληνίας που κατεδαφίστηκε το 2007 και τη σχετικά πρόσφατη κατεδάφιση του σπιτιού Καλλιφρονά και Πόρου με το εξαιρετικό σφυρήλατο θύρωμα.
Η λαθραία ματιά στο εσωτερικό της διπλοκατοικίας της οδού Σύρου 22 επιβεβαιώνει και κάτι ακόμη. Οτι τα σπίτια αυτά είναι μάρτυρες και ενός τεχνικού πολιτισμού υψηλής ποιότητας. Οι ξυλουργικές εργασίες, η μεταλλοτεχνία, η αγγειοπλαστική, η μαρμαρογλυφία και τόσες ακόμη τέχνες δοξάστηκαν στο επίπεδο της αθηναϊκής συνοικίας. Με τις κατεδαφίσεις των παλαιών σπιτιών χάθηκαν και αναρίθμητα δείγματα και τεκμήρια αυτού του πολιτισμού. Υπάρχει μια ολόκληρη (χαμένη) σχολή αθηναϊκής χειρωνακτικής σοφίας (ένα είδος craftmanship), στην οποία χρωστάμε τα ωραία, παλιά σπίτια σε όλες τις γειτονιές. Ας αφιερώσουμε μια σκέψη σε όλους τους ξυλουργούς, τους σιδεράδες, τους πλακάδες, τους κεραμοποιούς, τους πετράδες της παλιάς Αθήνας…
